Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Side 32

36
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
lega ungt. Sé rétt ályktað hér að ofan um stofu Skúla ætti það að
hafa verið í notkun um miðja 18. öld. Það á eflaust ættir að rekja
til barrokkstílsins.
Nú mætti segja sem svo að laggarstrikuðu viðirnir séu elstir, þá
þeir bandastrikuðu og loks þeir ess-strikuðu. Þetta er þó alls ekki
víst. Hinar fornu strikgerðir áttu sér langa lífdaga og gátu verið í
notkun ásamt sér yngri gerðum. Þessvegna er ákaflega erfitt að
nota strik til tímasetningar. Ég minni á það aftur að það sem er
gerðþróunarlega elst þarf ekki alltaf að vera raunverulega elst.
IV
Stóru-Akrar liggja undir hárri fjallkistu, sem við bæinn er kennd,
hluti fjallgarðsins er veitir skjól mót austri einu blómlegasta byggðar-
lagi landsins, Blönduhlíð í Skagafirði. Jörðin sjálf hefur til skamms
tíma verið talin í hæsta gæðaflokki, hundrað hundraða að dýrleika.
Það er til marks um landkosti Akraþingsóknar að innan marka
hennar skuli vera þrjár jarðir metnar til hundrað kýrverða. Af meira
gat enginn hreppur státað á íslandi utan einn, Hrafnagilshreppur í
Eyjafirði. Ekki er þó öll sagan sögð um Akrahrepp. Þar var auk
þess ein jörð metin á 90 hundraða, fjórar á 80 og sextán á 60 hundr-
aða. Engan þarf því að undra þótt Blönduhlíð hafi í eina tíð verið
vettvangur átaka og vígaferla. Reyndar allt þetta mikla landbúnaðar-
hérað, Skagafjörður, sem lengst af sögu landsins var þungamiðja
Norðlendingafjórðungs með sjálft biskupssetrið innan sinna vébanda.
Það getur því enginn vafi leikið á að Stóru-Akrar er fornt höfuðból
sem á sér langa og merka sögu. Út í þá sálma er þó ekki ætlunin að
fara, heldur kanna svo sem framast er unnt sögu þess bæjar sem
hér að framan hefur verið fjallað um. Að vísu er á brattann að
sækja, heimildir eru af skornum skammti. Þó er sitthvað hægt að
tína til. Þar ber fyrst að telja skjal eitt í Þjóðminjasafni, ritað á
sínum tíma af Pétri bónda og ráðherra Jónssyni á Gautlöndum en
afhent safninu af syni hans Jóni Gauta árið 1934. Frásögnina telur
Jón gjörða í kringum 1905 og ber hún yfirskriftina „Húsalýsing á
Stóru-Ökrum í Skagafirði". Það sem meira er, Pétur lætur fylgja
grunnteikningu bæjarhúsa. Lýsinguna hefur Pétur á Gautlöndum
eftir kunnum manni, Jóni blinda Jónssyni, sem þá bjó á Mýlaugs-
stöðum í Aðaldal en hafði átt Stóru-Akra 1855—56 (teikning XIX).
Aðrar heimildir, sem vert er að huga að, eru Árbækur Espólíns, Skag-