Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Síða 37

STAFSMÍÐ Á STÓRU-ÖKRUM
41
Stefáns Jónssonar arkitekts. Hún hefur með öðrum orðum verið
sett á bekk. Af orðalagi Jóns blinda er ekki annað að ráða en hann
hafi þekkt baðstofu Skúla. Hann talar þó um hana líkt og hún sé
horfin. Það er ekki annað að sjá en breytingin verði á þeim tíma er
Jón var búsettur á ökrum. Baðstofa sú sem byggð er uppúr stofu
Skúla segja þeir nafnarnir verið hafi fimm rúmlengdir, með húsum
í báðum endum eins og þá var siður til. I suðurhúsi voru lokrekkjur
og spjaldsúðarinnrétting.
Eftirtektarvert er það sem Stefán á Höskuldsstöðum segir um
gólfið í stofu Skúla. Hann telur það hafa verið úr torfi, þ. e. a. s.
óklætt. Þetta getur mjög vel staðist. Hinar gömlu stofur voru yfir-
leitt með moldargólfi; þó var alltaf smáskák timburþakin undir
bekk og borði. Stefán minnir að hann hafi séð einhverntíma í hrepps-
bók að einhver ábúandinn hafi viljað setja timburgólf í stofuna. Það
gólf var að vísu horfið fyrir hans daga, en móðir Stefáns, Jóhanna
Eiríksdóttir, mundi einhvem gólfræfil, þá hún kom í Akra um 1870.
Stefán á Höskuldsstöðum getur þess ennfremur — er þar sammála
Jóni blinda — að útidyr hafi verið á stofunni enda eru þær teiknaðar
á skissu Stefáns arkitekts. Þessum útidyrum hefur þó verið búið að
loka fyrir löngu, en setja dyr inn í bæjardyrnar. Þær telur
Stefán á Höskuldsstöðum hafi allar verið þiljaðar með samskonar
borðum og enn sjást í króknum við stigann.
Þegar eigendur jarðarinnar byggðu sér sitt steinhúsið hvor upp úr
1940 tók mjög að halla undan fæti fyrir gamla torfbænum á Stóru-
ökrum. Baðstofan er þá tekin niður og tíu árum síðar brennur
búrið og skemman fram af því. Hvenær eldhúsið var rifið er mér
ekki kunnugt um, en ætli það hafi ekki verið gert í kjölfar brunans.
Eitt er víst: það er einmitt um þetta leyti sem þjóðminjavörður skerst
í leikinn. Árið 1939 ritar Matthías Þórðarson Jóni Sigfússyni á
Vöglum og biður hann grennslast eftir ástandi torfbæjarins á Ökrum.
Húsin eru að sögn Jóns léleg orðin og ekki sé um það að ræða að
eigendur þeirra haldi þeim við. Hinsvegar geti safnið fengið þau
keypt, gegn einhverjum afnotarétti ábúenda. Eftir þetta höfðu for-
stöðumenn Þjóðminjasafns augun á bænum og kostuðu einhverju til
viðgerða. Árið 1954 lá þó við borð að bæjardymar og stofan yrðu
rifin, en þáverandi þjóðminjavörður dr. Kristján Eldjárn kom í
veg fyrir það og gekk í að kaupa húsin og koma þeim á fornminja-
skrá sama ár.
Það er skemmst frá því að segja að húsaskipun á Stóru-ökrum
er mjög óvenjuleg um miðja 18. öld og hlýtur ásamt svo mörgu öðru