Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Side 50

54
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
1 þriðja lagi má nefna frásögn Steinþórs Þórðarsonar á Hala í
Suðursveit, sem birtist í bókinni Nú-nú, Reykjavík 1970, bls.
93—94:
Að Breiðabólsstað var hún (Oddný Sveinsdóttir) boðin í vöku-
staurinn. Vökustaurinn er nú ekld skráður í almanakið okkar, en
hann var skráður í huga og minni fólksins í Suðursveit og þótti
mikil hátíð, ein mesta kjöthátíðin á árinu. Það var venjulega svona
viku fyrir jól, og þessi vökustaur, hann var haldinn til þess að
minnast þess við fólkið, — minnast þess mikla starfs, sem það
hafði innt af hendi í tóvinnu. Og þá var vel látið á diska, af hangi-
kjöti, flatbrauði og vel við. Þetta var ein næststærsta kjöthátíðin
á árinu, næst sumardeginum fyrsta. Og Oddný var boðin að Breiða-
bólsstað á þessari hátíð.
Þá gefur Eyjólfur Guðmundsson á Hvoli í Mýrdal samskonar
upplýsingar um vökustaurinn og fram koma í frásögninni af för sr.
Guðmundar Bergssonar árið 1772. Þetta er í bók Eyjólfs, Vöku-
nætur I 6, og miðast við árið 1876:
Til þess að mega vaka vann ég að hreinsa út stekkinn. Loksins var
fólkið komið í rúmin, og mamma rétti mér „vökustaurinn" og bauð
mér góða nótt. „Vökustaur" var nesti til næturinnar. Nú var það
„vangi“ og kökubiti með ostsneið og vel við.
Þá kemur að þeim upplýsingum, sem fengizt hafa beint og óbeint
vegna fyrirspurna þjóðháttadeildar. Ber þar mjög að sama brunni
og í hinum prentuðu heimildum. Fólk um vesturhluta landsins, sem
á annað borð kannast við orðið, kveðst yfirleitt hafa heyrt eldra
fólk geta um þetta sem augnklemmur, stundum aðeins sem hótun í
gamni, en hvorki það né eldra fólkið séð það notað sjálft. Skulu
hér tilgreind nokkur dæmigerð ummæli úr ýmsum landshlutum.
Þannig segir Jóhann Kr. Ólafsson úr Ölfusi og Biskupstungum,
f. 1883:
Vökustaura þekkti ég aðeins af sögnum. Þó ég muni ýmsa vera
farna að geispa allhressilega undir vökulokin, þá sá ég aldrei
settar spýtur undir augnalokin til að halda augunum opnum og
held að sá siður hafi hvergi þekkst í mínu umhverfi. (ÞÞ 3647)
Gíslína Sæmundsdóttir úr ölfusi, f. 1900:
Vökustaur. Þetta aðeins heyrt að átt hafi sér stað á löngu liðnum
tímum. ((ÞÞ 3643)