Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Síða 120

124
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
gerði (eður melhöfðar) fram á árbakkanum, og vita menn ekki í
hvörjum helst melnum það er, sem hann hefur verið grafinn; en
ekki sjást þar nein mannvirki og er líklega áin búin að brjóta þau.33
40. Hólminum gegnt Grundarhúsum: Það er efalaust ysti hólmi
sem er í ánni vestur úr Hofsnesi, suður og ofan undan bænum Grund
og tilheyrir Grund, og nú rennur áin ýmist meira fyrir austan eður
vestan hann, eftir því sem hún rífur sig í leysingum.
41. Skíðadalur: Hann ber sama nafn enn og hefur fengið nafn
sitt af Skíða, sem hafði hann til umráða af Ljótólfi. Hann liggur
jafnframt Svarfaðardal, og renna árnar saman fyrir neðan Tunguna
úr báðum dölunum (sjá 8. örnefni). Dalurinn er allur byggður og
15 bæir í honum, sem að fjórum frátöldum eiga allir kirkjusókn að
Völlum. Yst í dalnum að vestan eru háir hólar, sem Dælishólar heita
og bera nafnið af bænum Dæli, sem stendur skammt fyrir framan
þá (sjá 28. örnefni hér að framan), en hár fjallbringur á móti hól-
unum að austan, sem kallaður er Hvarf og bæirnir næstu fyrir
framan og neðan heita ogsvo Hvarf, ytra og syðra. Bæði í hólunum og
Hvarfinu eru víða brunahraunstrókar, sem hvergi sjást í byggð
annars staðar í Svarfaðardal, og er auðséð að eldur hefur brunnið
hér til forna,34 um það leyti að Hvarfið og hólarnir hafa sprungið
fram úr svokölluðum Hvarfshnjúk, líklega löngu fyrir íslands bygg-
ing, og hefur áin rifið sér farveg í gegnum hólana, sem er afardjúpt
gil, því annars hefði vatn myndast framan hólana, því dalurinn er
þar mikið lægri.
42. Möðruvellir: Þar bjó Skíði. Sá bær er nú ekki til, en nafnið
33 Þó að Þ. Þ. væri ekki kunnugt um nein mannaverk á melunum eða melholt-
unum á gamla árbakkanum fyrir neðan Blakksg’erði, hefur engu að síður
komið í ljós að einmitt þar voru margar fornmannagrafir, einkum beint fyrir
neðan bæinn Ytra-Garðshorn sem nú er; þar var kumlateigur með 10
kumlum, og stendur þar nú minningarsteinn, sem reistur var árið 1974.
En einnig hefur orðið vart mannabeina á bökkunum beint fyrir neðan Blakks-
gerði. Um fornleifafundi þessa sjá Árbók 1941—42, bls. 25, Kuml og liaugfé,
bls. 117—121, Árbók 1965, bls. 33—50. Líklegt má telja að á ritunartíma
Svarfdælu hafi þessi kuml verið að einhverju leyti sýnileg. Ef til vill hefur
sú sögn fylgt þeim að þarna væri Þorsteinn svörfuður grafinn, en vera má
einnig að það sé ályktun hins staðfróða söguhöfundar. Eitthvert samband
er vafalítið milli ummæla sögunnar og hinna mörgu kumla á þessum stað.
3-1 Líklega hefur það nokkuð lengi verið álit manna í Svarfaðardal, að mola-
bergsstrýturnar í Hvarfinu væru merki um jarðelda; þær minna fljótt á
litið á hraungjall, en Hvarfið er þó ekki annað en fyrirferðarmikið fram-
hlaup úr Hvarfshnjúk, sjá Hjörtur E. Þórarinsson í Árbók Ferðafélags
íslands 1973, bls. 128.