Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Qupperneq 42

104
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
en laufakökurnar íslensku.2 Þá hafa þunnar, stökkar hcllubakaðar kökur
lengi þekkst í Noregi, en þær eru óflúraðar, aðeins pikkaðar.1
Ekki verður nú vitað hve langt er síðan fyrst var skorið laufabrauð á
íslandi. Til skamms tíma hefur elsta heimild um það almennt verið talin
frá 1772, er Bjarni landlæknir Pálsson hélt Sir Joseph Banks og fylgdar-
liði hans veislu að heimili sínu í Nesi við Seltjörn haustið (6. október4)
1772, miðdcgisverð sem gestirnir höfðu óskað eftir að framreiddur væri
„öldungis eins“ og fyrir íslendinga, eins og lesa má í ævisögu Bjarna
læknis ritaðri 1799 af Sveini Pálssyni, tengdasyni hans, og útgefmni að
Leirárgörðum aldamótaárið 1800.5 Segir þar enn fremur urn málsverð
þennan, að þeim hafi verið borinn margs konar íslenskur matur — án
þess þó að tckið sé fram að hann væri algcngur6 — í lokin silungur og
laufabrauð. Til „áréttis" fengu menn hákarl og hvalrengi, en við það
kváðu þeir liafa misst alla matarlyst!7 Þess skal getið að í frásögn af mat-
arboði þessu eftir einn gestanna, Uno von Troil, síðar erkibiskup í
Uppsölum, prcntaðri þar í borg 1777, er laufabrauð ekki nefnt heldur
bakelse, þ.e. kökur eins og segir í íslenskri útgáfu ritsins, Brcf frá íslandi,
frá 1961.8
Fyrir nokkrum árum — nánar til tekið snemma árs 1979y — veitti ég
því athygli í seðlasafni Orðabókar Háskóla íslands að laufabrauð var
nefnt í íslensk-latnesku orðabókarhandriti, AM 433 fol., cftir Jón Ólafs-
son frá Grunnavík (f. 1705, d. 1779). Bókina sanrdi liann að mestu á
árunum 1734-1754, kaflann þar sem laufabrauðið kemur fyrir líklega
um 1736, eftir því sem scgir. í doktorsritgerð Jóns Helgasonar prófessors
um Jón frá 1926.10 Hér er því um liðlega þrjátíu árum eldri heimild að
ræða en ofangreind veislufrásögn í ævisögu Bjarna, jafnvel nær sex og
hálfúm tug ára eldri sé miðað við ritun hennar. Lýsing Grunnavíkur-
Jóns á laufabrauði er svohljóðandi: „lavfa bravd, panis frondosus, qvi é
puro tritico depsatus, tenuis qvidem, sed variis formis et figuris disse-
catus, et butyro unctus igne coqvitur, estqve illis panis dulciarius." Á
íslensku, í þýðingu sem dr. Jakob Benediktsson, fyrrverandi forstjóri
Orðabókar Háskólans, var svo vinsamlegur að láta mér í té - en hann
vann það þrekvirki að taka upp orð og orðskýringar Jóns og færa á
seðla hjá stofnuninni - cr skilgreiningin á þessa leið: „Laufa brauð,
laufótt brauð, sem hnoðað er úr hreinu hveiti, en þunnt og útskorið
með margvíslega löguðum myndum, smurt með smjöri og soðið yfir
eldi; það er þeim [þ.e. íslendingum] sætabrauð.“ Að þessari heimild
fundinni má telja að laufabrauð sé að minnsta kosti um 250 ára gamalt
með íslendingum.
í ævisögu Bjarna læknis Pálssonar er hvorki getið um gerð né efni