Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 05.01.1986, Page 57

ELPBJÖKG
119
Spurningin er þá sú, hvort affaradagur mcrki síðasta dag eða daginn
eftir hann. Dærnið úr Hákonar sögu herðibreiðs á afdráttarlaust við
daginn cftir. Affaradagur jóla er þar laugardagur árið 1161, þegar Greg-
oríus Dagsson fellur samkvæmt áðurgreindri tilvitnun í Heimskringlu.
Og sá dagur var 7. janúar samkvæmt tímatalsreikningi miðalda."
Orðið affarakveld í söguþættinum af Hákoni Hárekssyni rekst engan
veg á þá merkingu, því að eðlilegt má virðast að kalla kvöldið fyrir
burtfarardag affarakvöld. Menn ríða ekki burt úr veislu að kvöldlagi,
heldur drekka fram á nótt og halda brott morguninn eftir, affaradaginn,
sumir að fengnum þeim afréttara, sem nefnist hestaskál. Þetta er enda
í samræmi við ákvæði þjóðveldislaga um tímalengd jólanna, scnt
þannig hljóða:
Jóla helgi cigum vér að halda á landi hér. L>að cru dagar þrcttán.12
Dæmin úr Haralds sögu gilla, Valla-Ljóts sögu og Þórðar sögu hreðu
styðja einnig þennan skilning. f öllum þrem tilvikum er búist til bar-
daga eða fyrirsátar, um leið og jólagrið eru á cnda. En sektir við mann-
vígum voru að sjálfsögðu langtum harðari, ef þau voru framin, meðan
jólahelgin gilti. Enda segir svo framan við fyrstnefnda dæmið úr
Heimskringlu:
Haraldur kom til Björgynjar jólaaftan og lagði liðinu í Flóruvoga og vildi eigi bcrj-
ast um jólin fyrir hclgi sakir.
Hins vegar er bardaginn undirbúinn og varnarvirki smíðuð öll jólin
nema þrjá helgustu dagana, þótt orrustan sjálf hefjist ekki fyrr en affara-
dag jólanna. Og í Þórðar sögu hreðu fer Össur strax um nóttina fyrir
affaradag jólanna til að sitja fyrir Þórði, þ.e. um leið og jólagrið eru
x . 13
Utl.
Önnur dænti úr fornritum segja hvorki af né á varðandi þetta atriði.
Vogaskálar hníga því í þá átt, að affaradagur jóla merki daginn eftir að
jólahaldi lýkur.
Því er hins vegar ekki fullsvarað, hvaða mánaðardagur var síðasti
dagur jóla. íslendingum virðist jafnan hafa þótt sjálfgeftð, að það væri
þrettándinn 6. janúar, nema einhverjir séu orðnir svo nýengilsaxaðir, að
þeir telji það vera annan í jólum. En í orðabók Fritzners yfir ’det gamle
norske Sprog’ frá 1886 segir við affaradag jóla: sidste eller tyvende Dag
i Julen. Þetta er reyndar leiðrétt í viðbótarbindinu frá 1972 og orðið þá
talið merkja 7. janúar. Eldri skýring Fritzners er hinsvegar ekkert undr-
unarefni, því að frá því um 1700 höfðu lok jólanna víðsvegar í Svíþjóð