Óðinn - 01.01.1933, Blaðsíða 43

ó Ð I N N
43
1
hjer og hvar upp af fjallsbrúnunum. Helstir
þeirra eru: Rjúpnafell, syðst við eystri afdalinn,
þar næst eru Borgir, þá Svartfell, Sandfell,
Bakkabunga og Jörundarfell; það er hæst og
stendur á móts við mynni Vatnsdals. Fell þessi
eru eins og bergrisar á verði, með gullroðinn
hjálm, er þau laugast í morgun- og kvöldgeisl-
um sólarinnar. Þau eru fyrst til að færa sig í
hvítan snækufl á haustin og síðust að kasta
honum af sjer á vorin.
Fyrir neðan klettabeltin taka við grjótskriður.
Milli þeirra eru sumstaðar brattir grasgeirar, er
reka broddinn upp að klettunum. f*ar fyrir
neðan taka við grösugar hlíðar, einkum framan
til í dalnum, en norðan til gengur breiður skriðu-
fláki, á alllöngum kafla, frá klettum og ofan að
dalbotni. Hátt uppi í skriðufláka þessum vex á
einum stað mikill og fagur reynirunnur. Til-
sýndar að sjá lítur hann út eins og stór þúfa.
Grefst hann stundum undir skriðuna, er þá
venja að ryðja ofan af honum grjótinu. Runnur-
inn er í landareign frá bænum Hvammi. Munn-
mæli segja að bóndanum þar eigi að búnast vel
meðan hann gætir þess, að runnurinn kafni ekki
undir skriðunni. Þetta mun vera eina vilta skóg-
arhríslan í Húnavatnssýslu.
Vestanverðu í Vatnsdal liggur breiður og mik-
ill háls, nefndur Vatnsdalsháls. Hann er grös-
ugur vel og beitiland gott. Vestur af honum
tekur Víðidalsfjall við. Það er hátt og hrikalegt,
liggja venjulega einhversstaðar fannir í því alt
sumarið. Norðurendi fjallsins myndar háan og
þverhníptan gnúp, sem heitir Ásmundargnúpur.
Hann er gegnt Jörundarfelli, sem áður er nefnt.
Ornefni þessi eru kend við Landnámsmenn,
sem komu út hingað með Ingimundi gamla.
Um þá segir svo í fornum þjóðsögum:
»í fornöld bjuggu þeir Jörundur undir Jör-
uudarfelli og Ásmundur undir Ásmundargnúpi.
Voru þeir vinir miklir, en á efri árum tryltust
þeir, og gekk þá hvor inn í það fell, er við hann
er kent. Pað er mælt, að Ásmundur hafi átt vopn
þau og herklæði, er voru gersemi mikil. Festi
hann þau framan á hamar einn í Ásmundar-
gnúpi og mælti svo fyrir, að þeim einum skyldi
auðið verða að ná þeim, er ekki ljeti skirast og
ekki hefði alist á öðru, hin fyrstu 12 aldursárin,
en á kaplamjólk og hrossakjöti. En engum hefur
auðnast að ná þeim til þessa. — Þeir Ásmundur
höfðu mikla ást á Vatnsdal, og eru þeir ármenn
eða bjargvættir dalsins. Einhvern harðindavetur
heyrðu menn þá vera að kallast á, og voru þeir
þá að ráðgera að refta yfir dalinn, svo snjór
fjelli aldrei í hann, en sú ráðagerð fórst fyrir,
því að þeim þótti dalurinn verða ófegri, ef sól
næði eigi að skína í hann«.
Suður af Vatnsdal taka vlð heiðar og afrjettar-
lönd, er heita Grímstunguheiði og Kvíslar. Þarna
gengur sauðfje og stóðhross sjálfala á sumrum.
Haglendi er þar víða mjög gott og gróður mik-
ill, sem niður í bygð. Dæmi eru til, að sauð-
kindur, og jafnvel hross, hafi gengið þarna úti
allan veturinn. Þarna eru ágæt skilyrði fyrir
hreindýr og elgi, ef þangað væru flutt. Afdrif
sauðnautanna hjer á landi hefðu ekki orðið eins
ömurleg og raun varð á, ef þeim hefði verið
komið fyrir á heiðum þessum, strax eftir að
þau voru flutt hjer á land. Upp á heiðarnar var
farið til grasa, meðan sá siður tíðkaðist, og þá
um leið rifið hrís og veiddur silungur, því að
veiðivötn eru til og frá um alt þetta svæði. Er
því afrjetturinn notasælt forðabúr Vatnsdæla.
Yfir Grímstunguheiði liggur vegur úr Vatns-
dal og suður í Hvítársíðu. Var talið að 24 klst.
lestagangur væri yfir heiðina, milli bæja. Vegur
þessi var mjög tíðfarinn áður fyr, en er nú að
mestu af lagður.
Undirlendi i Vatnsdal er jafnbreitt og reglu-
legt, og víðast hvar marflatt. Framantil um
miðjan dalinn eru samt nokkrir háir melar, er
nefnast Hofsmelar, Kötlustaðamelar og Ásmelar,
eftir samnefndum bæjum. Flestir eru þeir flatir
að ofan. Fyrir norðan þá er dalurinn nálega
allur samanhangandi flæðiengi.
Vatnsdalsá rennur í mörgum bugðum eftir
miðjum dalnum. Hún er samsafn úr mörgum
kvislum og lækjum, sem koma ofan af hálend-
inu. Helstar þeírra eru Friðmundará, Álka (Álpta-
skálará), Tunguá og Kornsá. Flestar hafa árnar
skorið niður djúp gljúfur og gil, þar sem þær
falla ofan í dalinn. Norðan til er áin lygn og
djúp. Á vorin í leysingum hleypur í hana vöxt-
ur. Flæðir hún þá yfir allan lágdalinn ulan til,
litur hann þá út eins og stöðuvatn. Þegar áin
minkar og vatnið fjarar út, skilur það eftir mik-
inn og góðan áburð á engjarnar. Að þessu leyti
er Vatnsdalsá svipuð ánni Níl. En menn þurfa
hjer ekki að sá í leirinn, eins og gert er á
Egyptalandi. Náltúran tekur af þeim ómakið
og annast sjálf um ræktunina. Jurtaræturnar,