Óðinn - 01.01.1933, Blaðsíða 46

46
ó Ð I N N
minni skriðuhætta, þó hálsinn sje brattur. í
leysingum á vorin safnast vatn í læki, er grafa
sig gegnum jarðveginn og skola honum ofan á
láglendið. Malar- og moldar-hryggir, sem víða
sjást við brekkurætur, undan lækjarfarvegum og
skorningum, bera vott um þetta. t*ar sem sam-
feldar grasbrekkur og skógarbrekkur eru, dreifir
vatnið sjer jafnt um allan jarðveginn, en safn-
ast ekki saman í læki, því að jurtirnar leyfa
ekki af rakanum, sem þær þurfa með, ef þær
ná nokkrum þroska. t*ær hafa því bæði hemil
á vatninu og gróðurmoldinni. Ef sauðfje er þrá-
beitt í hallandi graslendi eða skógarbrekkur,
lamast gróðurinn, eða spillist um of, jarðvegur-
inn sleppir nokkru af því vatni, sem hann ann-
ars hefði þurft handa jurtunum. Það safnast í
læki, sem hrifsa moldina með sjer og umturna
öllu, sem þeir ráða við. Þau öfl í náttúrunni
sem byggja upp, bíða þá ósigur fyrir þeim, sem
rífa niður.
15. aldar hrakspáin um gróðurspjöll og eyðing
Vatnsdals var örvæntingaróp þess manns, sem
kunni engin ráð til að afstýra því böli, sem
hann sá fyrir að gengdarlaus gróðurniðsla hafði
í för með sjer fyrir komandi kynslóðir. í*essi
spámaður, eða nokkur annar samtíðarmaður
hans, þekti hvorki eða skildi þann undra mátt,
sem felst í orðunum rœklun og friðun. En þetta
tvent byggir upp Vatnsdal og heldur við öllum
gróðri í honum um aldur og æfi.
Vatnsdalur er jafnan talinn hjarta Húnavatns-
sýslu, og er þá einkum miðað við landkosti,
veðurblíðu og mannval, og víst hefur hann borið
af flestum hreppum í sýslunni, hvað þetta snert-
ir — að ógleymdri fegurðinni. Þó að dalurinn
sje búsældarsveit, eru jarðir þar misjafnar að
gæðum eins og annarstaðar. Flestar jarðir í
dalnum eru betur fallnar til nautgriparæktar en
sauðfjárræktar, en af eðlilegum ástæðum er lögð
meiri stund á sauðfjeð. Afrjetturinn kemur ná-
lega grænn undan snjónum á vorin. Fjeð sækir
þá ört upp á heiðarnar, er því erfið smala-
menska, einkum á fremstu bæjum í dalnum.
Á haustin er safnið rekið að Undirfellsrjett.
Hún stendur á sljettum harðvellisflötum í miðri
sveitinni.
Vegir eru góðir í dalnum frá náttúrunnar
hendi, víða sljettar grundir og harðvellis balar.
Er þar oft sprett úr spori, því að Vatnsdælir
eiga jafnan góða hesta. Vegurinn að vestanverðu
í dalnum er nú fær bifreiðum, frá þjóðvegin-
um, sem liggur þvert yfir þingið norðan við
Vatnsdalshóla.
Sýslumannssetur var í Vatnsdal á 19. öld.
Nokkurn hluta af fyrri hluta aldarinnar bjó þar
Björn Auðunsson Blöndal og siðar sonur hans
Lárus t*. Blöndal. Báðir mikilhæfir og duglegir
sýslumenn. Nú er sýslumannssetrið í litlum
kaupstað úti við sjó. Báðir þingmenn Húna-
vatnssýslu eru ættaðir úr Vatnsdal, og er annar
þar búsettur.
Hjer er ekki rúm til að telja upp bændur og
búalið í dalnum, en þó verður ekki komist hjá
þvi, að nefna hinn þjóðkunna bændaöldung og
stjörnufræðing Jón Bjarnason frá Þórormstungu.
Hann var sem kunnugt er sjálfmentaður. Marg-
ur, sem lítið þekkir inn í sveitalífið, gerir sjer
eflaust skakka hugmynd um, hve erfið staða hans
var að iðka visindi. Hann varð, eins og aðrir
bændur, að hirða skepnur að vetrinum. Pegar
hann kom inn í bæinn frá þeim starfa á dag-
inn, tók hann sjer bók og penna í hönd og fór
að lesa og skrifa. Svefnherbergi hans í baðstof-
unni var skrifstofan. Eins og gefur að skilja,
voru þar engin skrifstofuáhöld, eða önnur þæg-
indi, sem gerast á skrifsfofum vísindamanna og
fræðimanna nú á dögum. Þegar Jón las eða
skrifaði, stóð hann venjulega úti við baðstofu-
gluggann, með bókina í annari hendi en penna
í hinni, en þegar dagsbirtuna þraut, bjargaðist
hann við kertaljós, enda var ekki um annað
að ræða. En það var annað Ijós, sem lýsti upp
huga hans og gerði honum kleift að greiða fram
úr flóknum útreikningum í stjörnufræðinni. Jón
hafði engan aðgang að bókasöfnum, enda voru
þau hvergi til í grend við hann, nema litið eitt
í eigu einstakra manna, en það var ekki fjöl-
skrúðugt í þá daga, og síst af bókum, sem hann
hafði gagn af. Eins og kunnugt er, samdi Jón
almanak og miðaði útreikning þess við afstöðu
Vatnsdals. Það stóð fyllilega á sporði almanök-
um frá Kaupmannahafnar-háskóla. Engri annari
sveit á íslandi hefur verið sýndur slíkur sómi,
enda var enginn maður á landinu, á þeim tíma,
sem jafnaðist á við Jón Bjarnason á þessu sviði.
Þó að stjörnudísin heillaði Jón, gleymdi hann
ekki náttúrunni og lífinu I kringum sig. Hann
var vel að sjer í matjurtarækt, og jafnan boðinn
og búinn að leiðbeina bændum i garðrækt, bæði
í Vatnsdal og nálægum sveitum. Búnaðarfjelag,