Eimreiðin - 01.01.1912, Side 75

75
Vér skulum nú nefna einstök dæmi upp á mismun á hegningarlögum sagnanna
og Grágásar.
Samkvæmt Grg. höfðu menn ekki rétt til mannhefnda eða »áttu vígt« nema í
einstöku ákveðnum tilfellum og innan ákveðins tímatakmarks. En í sögunum er rétt-
urinn til mannhefnda engum slíkum takmörkum háður, hvorki bundinn við tíma né
stað.
í sögunum enda mál manna miklu oftar með sætt, en með dómsúrskurði, og
þarf ekki að leita lögréttunnar um sáttaleyfi, eins og í Grg.
í Grg. er alment að heimila hverjum manni málshöfðun gegn hinum seka (»sá
á sök, er vill«). En í sögunum er slíkt óþekt. í^ar er sakaraðilinn ákveðinn, sá, er
fyrir órétti hefir orðið eða hans nánasti eftir settum reglum.
í Grg. er svo ákveðið, að ef lýst er vígi á hendur manni innan þriggja daga,
þá skal vegandinn vera óæll til dóms og ekki má hann heldur til þings koma. í
sögunum á ekkert slíkt sér stað’, þar eru menn fríir og frjálsir og fara allra ferða
$inna, unz dómur er fallinn.
í Grg. gilda sömu réttarfarsreglur um skógangs og fjörbaugssakir, og báðum
fylgir þar féránsdómur, eða að eigur hins seka eru allar gerðar upptækar, En í sög-
unum er sá munur, að þar verða menn aldrei skóggangsmenn nema með dómi, en
fjörbaugsgarður eða utanferð er nærri því ætíð ákveðin með sætt. ]?ar er og fé-
ránsdómur aðeins samfara skóggangi, en ekki fjörbaugsgarði eða utanferð, heldur
aðeins bætur eða fésektir. I sögunum er það sakaraðili einn, sem ábatast á féráns-
dómi, en í Grg. fær þjóðfélagið eða héraðsbúar hlutdeild í því fé, sem upptækt er
gert. Samkvæmt sögunum getur sakaraðili eða dómhafi leyst mann úr skóggangs-
sekt, án þess að leyfi lögréttunnar komi til, en samkvæmt Grg. getur lögréttan ein
gert þetta.
Að því er snertir utanferðir eða fjörbaugsgarð, þá fylgja menn í sögunum
margskonar reglum, en einskorða sig alls ekki við hinar ákveðnu reglur i Grg. um
þetta efni. I sögunum er og héraðssekt (útlegð úr héraði) algeng, en í Grg. finst
hennar hvergi getið.
I sögunum er málum, sem aðeins varða bótum eða fésektum, aldrei skotið til
dóms, heldur er þeim lokið með sætt eða þau lögð í gerð.
I sögunum fær þjóðfélagið eða héraðið enga hlutdeild í fésektum, sem þó er
reglan í Grg.
í Grg. eru vígsbætur og niðgjöld samfara skóggangssekt, en í sögunum fer
þetta aldrei saman. Þar eru manngjöldin ekki einungis vígsbætur og niðgjöld, held-
ur líka borgun fyrir að sleppa við skóggang og ná sættum. Ipessvegna getur upp-
hæð manngjaldanna orðið svo afarmismunandi. Að því er snertir upphæð einfaldra
manngjalda, hundrað silfurs, þá álítur höf., að skoðun dr. Valtýs, að þar sé átt við
120 aura silfurs, sé miklu líklegri, en skoðanir þeirra prófessóranna B. M. Ólsens
og Finns Jónssonar, sem álíta að þar sé átt við 120 álnir eða 20 aura silfurs, og
sýnir fram á, að skoðun dr. Valtýs komi miklu betur heim við upphæðir manngjalda
á Suður-Þýzkalandi.
Hegningarákvæði Grágásar segir hann séu svo margþætt og ströng, að fáir
mundu hafa getað umflúið skóggang, ef þeim hefði verið fylgt í lífinu. En þau hafi
aðallega verið »teóretisk« og sjaldan verið farið eins strangt í sakirnar. Grágás sé
líka sjálfsagt yngri en flestir hafi hingað til ætlað, og ákvæði hennar hafi ekki,
eins og Bogi Melsteð ætli (Isl.s. II, 140), »mestöll verið sett á söguöldinni«.
Þessar rannsóknir próf. Heuslers eru afarmikils virði og varpa nýju ljósi yfir
svo margt í fornritum vorum. Og sannanir hans virðast svo góðar og gildar, að