Dagblaðið Vísir - DV - 15.11.1986, Blaðsíða 23

LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 1986.
23
Guðmundur Einarsson hefur sagt
upp starfi sínu sem framkvæmda-
stjóri Hjálparstofnunar kirkjunnar.
I átta vikur hafa spjótin staðið á
þessari stofnun og gagnrýnin vaxið
dag frá degi. Nefnd, sem skipuð var
til að fara ofan í saumana á þessari
gagnrýni, komst að þeirri niðurstöðu
að stofnunin hefði lent á nokkrum
villigötum þótt hún hefði engu að
síður einnig unnið mjög gott starf.
Háværar raddir hafa verið uppi um
að framkvæmdastjóranum og jafnvel
stjórnarmönnum bæri að segja af
sér. Og nú hefur Guðmundur ákveðið
að segja upp. Hann ræddi við helgar-
blaðið um störf sín hjá Hjálparstofn-
un kirkjunnar og ástæður þess að
hann sér sér nú ekki annað fært en
að yfirgefa stofnunina.
Ég trúi því að þetta geti orðið til þess að
endurheimta það traust sem Hjálparstofn-
un hefur glatað. Og ég legg einfaldlega allt
í sölurnar til þess.
Blendin tilfinning
Guðmundur var aðeins tuttugu og
fimm ára gamall þegar hann hóf störf
hjá Hjálparstofnuninni árið 1975.
Hann hefur því unnið þar mestallan
sinn starfsaldur. Hvernig er honum
innanbrjósts nú á þessum tímamót-
um?
„Það er auðvitað blendin tilfinn-
ing. Ég get ekki annað en verið
stoltur af starfi Hjálparstofnunar
kirkjunnar, þrátt fyrir alla þá gagn-
rýni sem hefur komið fram. Auðvitað
einblíni ég á þá skjólstæðinga sem
ég veit að hafa notið góðs af starfi
Hjálparstofnunarinnar. Ég veit að
hún hefur orðið til þess að bjarga svo
mörgum mannslífum. Ég veit að svo
margir hafa fengið að borða fyrir
verk og gjafir íslendinga.
Að þvi leyti hlýt ég að vera stolt-
ur. Hins vegar er mér innanbrjósts
eins og ég hafi misst nákominn ætt-
ingja eða að ég sé að horfa á húsið
mitt fuðra upp í einni andrá. Það er
tilfmning sem óþarft er að lýsa fyrir
fólki hvernig er.
Tilfinningum mínum til þessarar
stofnunar hugsa ég að megi helst
líkja við tilfinningar sem maður ber
í brjósti til afkvæma sinna. Ég hef
unnið hérna frá því í febrúar 1975.
Upphaflega var ég ráðinn til bráða-
birgða, eða fyrst um sinn, eins og það
var orðað. Þá var mikill aðsteðjandi
vandi hjá Hjálparstofnun kirkjunn-
ar, hún stóð mjög illa fjárhagslega
og hafði varla unnið sér sess í þjóð-
félaginu. Það var því mikið verk að
byggja þessa stofnun upp og þá fyrst
og fremst að koma henni á framfæri
þannig að hún yrði til í huga almenn-
ings.
Ég varð mjög oft var við það fyrstu
árin að menn áttuðu sig ekki á því,
þegar ég var spurður hvað ég ynni,
hvað Hjálparstofnun kirkjunnar var.
Menn blönduðu gjarnan saman
Hjálpræðishernum eða Rauða kross-
inum eða einhverju slíku. Þess vegna
fannst mér mest áríðandi að koma
stofnuninni þannig á framfæri að
hún yrði til í hugum fólks og það
má segja að það hafi tekið átta ár
að gera Hjálparstofnunina að því
barni að fólk tæki eftir henni.“
Ör vöxtur
„Eins og ég sagði þá var þetta í
byrjun afskaplega smátt í sniðum.
Ég var eini starfsmaðurinn til að
byrja með. Fljótlega var bætt við
öðrum starfsmanni, fyrst bálfan dag-
inn og síðan allan daginn. Síðan,
eftir að við hófum okkar reglu-
bundnu söfnunarátök, óx stofnun-
inni mjög fiskur um hrygg, sérstak-
lega þó síðustu fjögur, fimm árin, þá
var eins og hún tæki kipp upp á við.
Ég býst við því að þessi vöxtur
stofnunarinnar á svona skömmum
tíma hafi komið okkur öllum dálítið
í opna skjöldu. Það að stýra lítilli
stofnun með fáar krónur var tiltölu-
Múgæsing og krossfestingar
„Hinu er ekki að neita að hin síð-
ari ár hefur verið talað um það á
aðalfundum Hjálparstofnunar kirkj-
unnar að samfara mikilli velgengni
þá vaxi gagnrýnin og velgengninni
fylgi vaxtarverkir. Það er alveg ljóst
í okkar huga að þessir vaxtarverkir
hafa komið fram.
Þegar gagnrýnin kemur fram þá
óskum við eftir því að fá stjórnskip-
aða nefnd til þess að skoða þessi mál
og fara ofan í saumana á þeim með
það fyrir augum að birta þessa gagn-
rýni almenningi hver svo sem
niðurstaða verði. Niðurstaða þessar-
ar skýrslu liggur fyrir og menn hafa
séð hana og það var engin spurning
í okkar huga að birta hana til þess
að þjóðin, sem stendur að baki þess-
ari stofnun, fengi allar upplýsingar
um það hvernig hún starfar.
Það sem hefur valdið mér kannski
mestum vonbrigðum er að þau gagn-
rýniatriði, sem við óhrædd setjum
þar fram og biðjum þjóðina að taka
þátt í með okkur að leysa og færa
til betri vegar, þau verða til þess að
menn gleyma raunverulega öllu því
sem vel hefur verið gert. Menn trúa
því sem miður hefur farið og magna
upp með sér, að mínu mati.
I mínum huga hefur þetta snúist
nánast upp í múgæsingu þár sem
málefnaleg umfjöllun er borin fyrir
róða en hróp um krossfestingar hafa
orðið ofan á. Nú höfum við kannski
búið okkur undir þetta vegna þess
að við vitum um hjálparstofnanir
allt í kringum okkur sem hafa orðið
fyrir slíku. Þetta er óskaplega við-
kvæmt og vandmeðfarið og það er
erfitt að gera svo öllum líki.“
Óþolandi ofsóknir
„Þau gagnrýniatriði sem hæst hef-
ur borið eru fyrst og fremst húsakaup
okkar. Hjálparstofnunin hefur verið
í leiguhúsnæði frá upphafi og það
var alltaf draumur að geta byggt upp
starfsstöð þar sem við getum aukið
Það hafa orðið mér mikil vonbrigði að sjá
að æðstu fulltrúar kirkjunnar taka ekki
þessa forystu heldur taka undir með dóm-
stóli götunnar.
lega auðvelt verk; þegar umfangið
er hins vegar orðið með þeim hætti
að verið er að senda út hundruð lesta
af matvælum og tugi starfsmanna til
hjálparsvæða, auk þess að afla fjár
og hjálpargagna og sinna venjulegu
skrifstofuhaldi, þá verður álagið
óskaplega mikið á alla.
Síðan virðist sem samfara aukn-
ingunni hafi gagnrýniraddir marg-
faldast að sama skapi. Það datt
engum í hug að gagnrýna starf
Hjálparstofnunarinnar meðan hún
var lítil og vann fá verk. Þetta er í
sjálfu sér mjög eðlilegt og þetta á
ábyggilega við um fleiri. Hins vegar
er alveg ljóst að allt sem gert er ork-
ar tvímælis. Við urðum auðvitað að
taka ákvarðanir um stefnumótun,
um áhersluatriði, um langtímahjálp,
þróunaraðstoð eða skyndihjálp og
neyðaraðstoð. Raunar hefur niður-
staðan af þessu orðið sú að fólkið í
landinu hefur ráðið stefnunni með
framlögum sínum.
Það sem við höfum reynt að leggja
áherslu á þessi ár er að reyna að
fara svo með þær krónur sem eru
gefnar hingað að þær komi sem
óskertastar á áfangastað til hjálpar.
Við höfum gert þetta með því til
dæmis að leggja gífurlega vinnu í að
afla matvæla, fatnaðar og annars
þess sem hægt er að fá hér á íslandi,
helst fyrir ekki neitt, þannig að í
verðmætum talið höfum við jafnvel
sent meira en það sem fólk er að
gefa með fjárframlögum sínum.
Við höfum verið stolt af því að
geta litið svo á að með þessari vinnu
séum við jafnvel að tvöfalda það
framlag sem hefur komið frá hverjum
og einum.“
sérstaklega innanlandsaðstoð. Við
höfðum hugsað okkur að hafa þar
ráðgjafarþjónustu og taka á móti
fatnaði og öðrum gjöfum sem til
stofnunarinnar berast. Við vildum
auka allt fræðslustarf í því skyni að
gera betur grein fyrir ástandinu í
þróunarlöndunum og uppfræða ís-
lendinga betur heldur en við höfum
gert hingað til. En því miður verður
bið á að þessi draumur rætist.
Það er líka annað í þessu máli sem
mér er mjög ofarlega í huga og það
er hvernig veist hefur verið að
stjórnarformanni, formanni fram-
kvæmdanefndar og stjórnarmönnum
Hjálparstofnunar kirkjunnar. Hér er
um að ræða menn sem eru í sjálf-
boðavinnu í stjórn fyrirtækis sem
hefur mikil umsvif. Þeir hafa aldrei
þegið laun fyrir þetta starf sitt eða
nokkra umbun af nokkru tagi. Þeir
að við börnin mín og beðið þau um
skilaboð til mín sem eru aldeilis ótrú-
leg. Þó ekki væri nema fyrir þá sök
hefði ég viljað hlaupa, til að hlífa
þeim.
Hins vegar spyr ég ekki lengur.
Ég tek þessa ákvörðun að segja upp
starfi. Ég óska eftir þvi að fá að fara
eins fljótt og kostur er, ekki síst í
ljósi þess að á kirkjuþingi hafa bæði
einstakir kirkjuþingsmenn og prest-
ar lýst opinberlega skoðunum sínum
með þeim hætti að ég tel óviðunandi
að sitja undir og geri það einfaldlega
ekki lengur.1'
hafa þvert á móti haft kostnað af
setu sinni hér.
Þetta eru vammlausir menn, heið-
arlegir, hörkuduglegir og ráðhollir
og kirkjan hefur notið þeirrar gæfu
að hafa þessa menn í stjórn þessarar
stofnunar. Arásirnar á þá og sögu-
sagnir um óheilindi þeirra eru ef til
vil ekki síður ástæða þess að ég fer
frá núna. Þessar ofsóknir á hendur
þessum mönnum eru algjörlega óþol-
andi í mínum huga.
Sömuleiðis er alveg með ólíkindum
að menn skuli geta verið að draga
biskupinn inn í þessa umræðu og
tortryggja æru hans með því að gera
tortryggilega ferð hans til Póllands
stuttu eftir dauða Popieluszko. Bisk-.
upinn varð fyrstur vestrænna bisk-
upa til að fara og votta samstöðu
með pólsku þjóðinni. Mér fmnst það
hafa verið reisn af biskupi að þekkj-
ast þessa tillögu Hjálparstofnunar
kirkjunar um að fara og votta Pól-
verjum þannig samstöðu íslensku
þjóðarinnar og íslensku kirkjunnar.
Og að draga æru hans á nokkurn
hátt í efa vegna þessarar ferðar
finnst mér með ólíkindum ósmekk-
legt.“
Tilfinningalegt áfall
- Hver er meginástæða þess að þú
ákveður að segja upp störfum?
„Strax og fyrsta gagnrýnin kom
fram á starf Hjálparstofnunar kirkj-
unnar óskaði ég eftir því við stjórn-
ina að ég fengi að segja af mér til
þess að freista þess, ef gagnrýnin
beindist fyrst og fremst gegn mér,
eins og virtist vera, að endurheimta
traust stofnunarinnar með afsögn
minni. Óumdeilanlega hef ég verið
andlit stofnunarinnar út á við og
með því að skipta um þetta andlit
taldi ég að endurvinna mætti traust
almennings.
Stjórnin féllst ekki á þessi rök mín
á þeirri forsendu að ljóst væri að ég
hefði ekki viðhaft neitt rangt og að
þau gagnrýniatriði sem komið hefðu
Dómstóll götunnar
- Er það þá gagnrýnin sem kemur-
fram á kirkjuþinginu sem gerir út-
slagið?
„Það er fyrir mér bara kornið sem
fyllir mælinn. Ég var afskaplega hrif-
inn af greinargerð prófessors Björns
Björnssonar í siðfræði sem hann rit-
aði kirkjuþingi. Þar segir hann að
hann telji það alls ósæmandi innan
vébanda kirkjunnar að láta sér til
hugar koma að grípa til afsagna.
Veigamestu rökin gegn afsögn hafi
verið ótalin en þau séu þau að í
kristilegu samfélagi sé möhnurn ekki
refsað fyrir afbrot sem þeir hafa ekki
framið. Ennfremur segir hann í
greinargerðinni að mál sé að linni
þeim sakfellingum á menn fyrir dóm-
stóli götunnar sem nú tíðkast. Það
er hans álit að það standi engum nær
en kirkjunni að vera í forystu í þeim
efnum.
Það hafa orðið mér mikil vonbrigði
að sjá að æðstu fulltrúar kirkjunnar
taka ekki þessa forystu heldur taka
undir með dómstóli götunnar. Það
þarf að fórna og þá helgar tilgangur-
inn meðalið sem í kristnum skilningi
hlýtur að vera miklum vafa undir-
orpið."
- Attir þú þá von á meiri stuðningi
frá kirkjuþingsmönnum?
„Ég vil eiginlega ekki tala svona
persónulega. Ég var sjálfur undrandi
á því hversu persónuleg gagnrýnin
var frá þessum einstaklingum. En ég
vil táka það skýrt fram að jafn-
margir fulltrúar á þessu sama þingi
hafa stutt við bakið á Hjálparstofnun
kirkjunnar og borið hönd fyrir höfuð
hennar og mig persónulega.
Ég hef fengið margar hvatningar i
þá átt að láta ekki bugast og láta
undan þrýstingi. En á þessari stundu
er mér það efst í huga að gera það
eitt sem getur orðið til þess að Hjálp-
arstofnun kirkjunnar geti haldið
áfram.
Ég er í hjarta mínu sannfærður um
að ég er að gera rétt, vegna þess að
ég trúi því að þetta geti orðið til
þess að endurheimta það traust sem
Hjálparstofnun hefur glatað. Og ég
legg einfaldlega allt í sölurnar til
þess. Þetta er ævistarf mitt og ég get
ekki hugsað mér að sjá það verða
að engu."
-VAJ
í mínum huga hefur þetta snúist nánast
upp í múgæsingu þar sem málefnaleg um-
fjöllun er borin fyrir róða en hróp um
krossfestingar hafa orðið ofan á.
fram væru ekki þess eðlis að ástæða
væri til að segja upp störfum.
Ég ítrekaði síðan afsagnarbeiðni
mína á fundi stjórnar á mánudaginn
en afstaða stjórnarinnar var óbreytt.
Ég neita því ekki að það hefur verið
miklu erfiðari ákvörðun að sitja
áfram heldur en að láta undan þess-
um þrýstingi, sem ég hef óneitanlega
fundið fyrir, og segja af mér.
í þessari stöðu spilar auðvitað inn
í líka að tilfmningalíf manns verður
fyrir miklu áfalli og það sem hefur
sært mig mest er að, ég vil segja
óvandað, fólk hefur hringt heim, tal-