Dagblaðið Vísir - DV - 24.05.1988, Síða 15

ÞRIÐJUDAGUR 24. MAÍ 1988.
15
Umhveifismálin fómar-
lamb togstreitu
Umhverfismál á íslandi hafa um
langt árabil liðið fyrir það að vera
á dreif um mestailt Stjórnarráðið.
Mikilvægir þættir umhverfismála
heyra þannig undir sex ráðuneyti
og jafnmarga ráðherra og fleiri
ráðuneyti koma þar við sögu ef vel
er að gáð. Nær 20 ár eru nú liðin
síðan hættan af mengun og eyðingu
náttúrulegs umhverfis varð á
hvers 'manns vörum. í flestum
löndum Vestur-Evrópu brugðust
stjómvöld við meö því að stofna
umhverfisráðuneyti sem tóku við
helstu málaflokkum og ábyrgð í
umhverfismálum.
ísland langt á eftir
Hér á landi hefur klukkan hins
vegar staðið í stað. Þessi þýðingar-
mestu mál samtímans hafa liðið
fyrir skammsýni stjórnmála-
manna og þröngsýni embættis-
manna í Stjórnarráðinu. Ríkis-
stjóm eftir ríkisstjórn hefur lofað
að taka stórt á til úrbóta en allt
hefur það koðnað niður í sundur-
lyndi og lágkúru.
í stjórnarsáttmála ríkisstjómar
Þorsteins Pálssonar er kveðið á um
„að sett verði almenn lög um um-
hverfismál og samræmingu þeirra
falin einu ráðuneyti". Á Alþingi sl.
haust sþurði ég forsætisráðerra um
undirbúning þessa máls. Þorsteinn
upplýsti þá að þann 3. september
1987 hefði verið skipuð nefnd til að
vinna að þessu máli og gera drög
að frumvarpi. „Henni var einnig
falið að ljúka störfum það fljótt að
unnt yrði að leggja frumvarp um
þetta efni fyrir Alþingi fyrir næst-
komandi áramót," sagði forsætis-
ráðherrann.
En áramótin liðu og ekkert frum-
varp birtist og Alþingi lauk störf-
um án þess nokkurt frumvarp um
umhverfismál væri lagt þar fram.
Um það leyti sem þinginu var að
ljúka greindu fjölmiðlar hins vegar
KjaHariim
Hjörleifur Guttormsson
alþingismaður fyrir
Alþýðubandalagið
frá því að nefnd forsætisráðherra
hefði lokiö störfum og skilað tillög-
um að frumvarpi til ríkisstjórnar-
innar. Nú liggja þessar tillögur hjá
þingflokkum stjórnarliðsins og hjá
íjölmiölum en stjórnarandstaðan
hefur ekkert fengið formlega í
hendur.
Þríhöfða þurs
Þessar síðbúnu tillögur hljóta þó
að vekja væntingar hjá þeim sem
láta sig varða umhverfismál og
náttúruvernd. Hætt er við því að
vonbrigði verði mikil þegar mönn-
um gefst kostur á að kanna inni-
haldiö. Þannig fór a.m.k. um undir-
ritaðan eftir að ég hafði lesið yfir
tillögur nefndarinnar. Hér er ekk-
ert lagt til aö stofnaö verði um-
hverfisráðuneyti sem einhvers
verði megnugt og rísi undir nafni.
Þess í stað er málum skákað milli
ráðuneyta og búið til stjórnun-
arapparat sem lítU von er til að
skiU árangri.
í „frumvarpi" nefndarinnar er
tekið fram aö umhverfismál sam-
kvæmt lögunum skuli heyra undir
þrjú Táðuneyti: félagsmálaráöu-
neyti, heilbrigðis- og trygginga-
ráöuneyti og samgönguráðuneyti.
Það síðasttalda á að taka við þeim
þáttum umhverfismála sem nú
heyra undir menntamálaráðuneyt-
ið og heita síðan samgöngu- og
umhverfisráðuneyti!
Togstreitan sett í nefnd
í stað þess að stofna heildstætt
umhverfisráðuneyti, sem m.a. tæki
við náttúruvernd, mengunarvörn-
um og skipulagsmálum, er búin til
„stjómarnefnd umhverfismála".
Þrír ráðherrar eiga hver um sig að
tilnefna í hana fulltrúa, þ.e. félags-
málaráðherra, heilbrigðisráðherra
og samgönguráðherra. Auk þess er
gert ráð fyrir að Samband íslenskra
sveitarfélaga tilnefni einn og nátt-
úruverndarþihg einn fulltrúa í
nefndina. Þessi stjórnarnefnd skal
skipuð til íjögurra ára í senn og
hún á að glíma við að stilla ráð-
„Alþýðuflokkurinn hefur hingað til
enga skoðun haft á skipan umhverfis-
mála og Framsóknarflokkurinn slær
úr og 1. Það var því ekki við miklu að
búast.“
herrana og ráðuneytin þrjú saman
í aðgerðum á sviöi umhverfismála.
Meðal margra „hlutverka“
stjórnarnefndarinnar á að vera að
„ákveða aögerðir í skökunartilvik-
um og vinna að samnýtingu starfs-
krafta“ og „úrskurða í ágreinings-
málum um aðgerðir". Náist ekki
samkomulag á þessu friðsemdar-
heimili virðist sem samgönguráð-
herrann eigi að höggva á hnútinn.
Menn sjái fyrir sér Matthías Á.
kveða upp úrskurð í málaflokkum
sem heyra undir þau Jóhönnu Sig-
urðardóttur og Guðmund Bjarna-
son!
Umhverfismálaráð
sérfræðinga
Samkvæmt „frumvarpinu“ á að
leggja Náttúruverndarráð niður og
flytja „stöðuheimildir" þess yfir í
„umhverfismálaskrifstofu sam-
göngu- og umhverfismálaráðu-
neytis". Samkvæmt gildandi lögum
kýs fjölmennt náttúruvemdarþing,
sem haldiö er þriðja hvert ár, 6
menn í Náttúruvemdarráð. Ráðiö
ræður sér síðan framkvæmda-
stjóra og annað starfsfólk. Þetta
félagslega tæki á nú að leggja niður
og embættismenn taka við.
En ekki nóg með það. Samgöngu-
og umhverfisráðherrann á að skipa
7-manna „umhverfismálaráð“ sér-
fræðinga til fjögurra ára „og skal
það vera til ráðgjafar og umsagnar
fyrir ríkisstjórn og stjórnarnefnd
umhverfismála". Samkvæmt
„frumvarpinu“ virðist ráðherrann
velja viðkomandi sérfræðinga
milliliöalaust, nema formann ráðs-
ins, sem „skal skipaður að fengn-
um tillögum Háskóla íslands, og
skal hann hafa alhliða þekkingu á
umhverfismálum“. - Það er best
að menn fari strax að skyggnast
um innan Háskólans eftir hinum
alvitra formanni og hver veit nema
búið sé aö hengja á hann bjölluna.
Margt óljóst
og háifkarað
Þrátt fyrir 23 fundi nefndar for-
sætisráðherra, sem undirbjó þetta
„frumvarp", og aö nefndin hefði á
sínum snærum „ritara og sér-
stakan starfsmann“, er fjölmargt
óljóst og hálfkarað í þessari kostu-
legu smíð. Þannig er vísað til nauð-
synlegra breytinga á stórum laga-
bálkum, svo sem lögum um nátt-
úruvemd, lögum um landgræðslu
og lögum um skógrækt, án þess að
nánar sé um þá endurskoðun fjall-
að. „Frá 1. janúar 1990 skulu liggja
fyrir endurskoðuð lög um starf-
semi þessara stofnana, er taki mið
af breyttum rekstri. . .“, stendur
þar. Hvernig halda menn að sam-
komulagið verði í ríkisstjórn og á
Alþingi ef þannig á að binda hend-
ur löggjafans fyrirfram? Hefði ekki
verið nær að unnið væri jafnhliða
aö slíkum lagabreytingum og
mörgu fleira sem snertir þessa
„samræmingu“.
Þetta á einnig við um eftirlit með
framkvæmd þessara væntanlegu
laga en á því sviði er margt í þoku.
Andvana fætt plagg?
Því miður hafa andstæðingar
nauðsynlegra breytinga á stjórn
umhverfismála enn einu sinni farið
hér með sigur af hólmi. Nær algjör
skilningsskortur ríkir á þessum
málum í forystu Sjálfstæðisflokks-
ins. Alþýðuflokkurinn hefur hing-
aö til enga skoöun haft á skipan
umhverfismála og Framsóknar-
flokkurinn slær úr og í. Það var
því ekki við miklu að búast. Mér
kæmi heldur ekki á óvart þótt þetta
„frumvarp" dagaði uppi í þing-
flokksherbergjum stjórnarliðsins
og enn muni nokkur tími líða uns
menn ná áttum í þessum mála-
flokki.
Hjörleifur Guttorm sson
Satínlök og alnæmi
Þórunn Sigurðardóttir leikstjóri
skrifar athyglisverða kjallaragrein
í DV fóstudaginn 13. maí sl. sem
ég get ekki látið hjá líða að fjalla
lítillega um.
Þekkingin ein nægir ekki
í greininni gætir nokkurs mis-
skilnings hver sé tilgangur sjón-
varpsauglýsingarinnar „fólk deyr
af völdum alnæmis". Tilgangurinn
er ekki að fræða áhorfandann um
helstu smitleiðir alnæmis heldur
að minna áhorfandann á að kyn-
mök eru helsta smitleiðin. Endur-
teknar kannanir heilbrigðisyfir-
valda (Félagsvísindastofnun í mars
1987 og Gallup í desernber 1987)
hafa leitt í ljós að almenningi er
fullkunnugt um hvernig alnæmi
smitast. En þekkingin ein nægir
ekki. Breytt hegðun þeirra sem
taka áhættu í eigin kynlifi er for-
senda þess að takist að hefta frek-
ari útbreiðslu. Ýmislegt bendir til
að nokkuð hafi þegar áunnist.
Þannig taldi rúmlega tíundi hver
aðspurðra í Gallupkönnuninni í
desember 1987 að þeir annaöhvort
hefðu þegar breytt hegðun sinni
eða ætluðu að gera það til að forð-
ast að smitast af alnæmi. Það kost-
ar átak að breyta lífsmunstri og
hegðun. Vandinn er sá að ef ekki
er ítrekað hver hættan er sækir
fljótt í sama farið áftur.
Frá því að umrædd auglýsing var
fyrst birt hef ég fengið nokkrar til-
lögur um hvernig mætti gera aug-
Kjallarinn
Guðjón Magnússon
dr. med. aðstoðarlandlæknir
lýsingu í stað þessarar og/sem aö
mati tillögumanns væri betri. Gall-
inn er bara sá aö ég hef enga tillögu
séð enn sem ég tel líklegt að næði
sama árangri og umrædd mynd,
þ.e. að vekja almenning til um-
hugsunar og skapa umræður um
hvernig sé hægt að koma í veg fyr-
ir frekari útbreiðslu þessa lífs-
hættulega kynsjúkdóms. Ég tek
hins vegar heilshugar undir hug-
myndir Þórunnar að gera fleiri
myndir fyrir sjónvarp um alnæmi.
Sjónvarpið er mjög áhrifamikill
fjölmiðill og því góður liðsmaður í
allri heilbrigðisfræðslu. Jafnframt
tek ég undir að þarft sé að gera
öðru efni, svo sem áfengis- og fíki-
efnaneyslu, betri skil í sjónvarpi.
Ég vil taka fram að samskipti við
ríkissjónvarpiö og Stöð 2 vegna
sýningar „fólk deyr af alnæmi"
hafa verið mjög góð. Stuðning sjón-
varpsstöðvanna er ljúft að þakka.
Aðeins hluti af stóru verkefni
Ástæða er til að undirstrika að
umrædd auglýsing er aðeins hluti
af stóru verkefni, almennri fræðslu
um alnæmi og baráttu gegn for-
dómum. Dreift hefur verið fræðslu-
efni á öll heimili í landinu, farið í
grunn- og framhaldsskóla, geröir
sjónvarpsþættir og þessa dagana
er farið á fjölda vinnustaða og rætt
við starfsfólk. Undirtektir á vinnu-
stöðum eru alls staðar mjög góöar
og áhugi á að ræða um alnæmi. Þá
er unniö áö enduskoðun kyn-
fræðslu í skólum í samvinnu við
fræðsluyfirvöld og þessa dagana
eru að koma út nýir fræðslubækl-
ingar um getnaðarvarnir sem kosta
meira en umrædd auglýsing.
Ríkisútvarpið gerði alnæmi skil í
dagskrá rásar eitt dag hvern í eina
viku nýlega og flutti þá meðal ann-
ars leikritið: Eru tígrisdýr í Kongó?
Þetta leikrit var sl. sumar sýnt á
yfir 30 stöðum um land allt með
stuðningi heilbrigðisyfirvalda.
Unnið er að gerð kynningarefnis
fyrir útvarpsstöðvar og námskeið-
um fyrir kennara, presta og blaöa-
menn. Það fer því fjarri að auglýs-
ingin sé eina framlag heilbrigöis-
yfirvalda og annarra opinberra
aðila til alnæmisvama. Auk þess
er unnið að alnæmisvörnum af
öðrum aðilum, heilbrigðisstofnun-
um og heilbrigðisstarfsmönnum,
Samtökunum ’78 og félagasamtök-
um, þar á meðal Rauða krossi ís-
lands.
Ástæðulausar áhyggjur
Af reynslu annarra þjóða virðist
mega ráða að ekki sé hægt að ná
til allra með alnæmisfræðslu með
einum og sama hætti. Á þeirri
reynslu hefur veriö byggt. Margt
er þó ógert og góð ráð vel þegin.
Ahyggjur yfir að almannafé sé illa
varið í alnæmisfræðslu eru
ástæðulausar. í reynd hefur teygst
ótrúlega vel úr takmörkuðu fjár-
magni til alnæmisvama og varna
gegn öðrum kyr.sjúkdómum (5,3
milljónir 1987 og 10 milljónir 1988).
Fyrirtæki og stofnanir hafa lagt
fram með einum eða öörum hætti
framlög sem eru mikils virði og
gert hafa útgáfu og kynningu mun
meiri en ella. Þannig bauð eitt fyr-
irtæki hér í borg nýlega aö kynna
alnæmi á umbúðum, heilbrigðis-
yfirvöldum að kostnaðarlausu. í
heild nemur kostnaður við gerð
auglýsingarinnar og sýningu í
sjónvarpi allt árið 1,4 milljónum
króna. Ég læt lesandanum eftír að
dæma um hvort þessi upphæð sé
há.
Þórunn, og reyndar fleiri, setja
samasemmerki milli subbuskapar,
skuggalegra skemmtistaða,
skyndikynna og alnæmis. Það geri
ég ekki. Það var svo sannarlega
með vilja gert að nota glansandi
satinlök, fallegt umhverfi og „tand-
urhreina og fallega kroppa", svo
notuð sé lýsing Þórunnar. Boð-
skapurinn er skýr. Smitið leynist
víðar en í öngstrætum erlendra
stórborga og myrkum skúmaskot-
um. Satínlökin koma ekki í veg fyr-
ir smit. Það gerir eingöngu ábyrg
hegðun okkar sjálfra. Þetta er sjúk-
dómur sem snertir okkur öll, ekki
bara hina.
Guðjón Magnússon
„Boðskapurinn er skýr. Smitið leynist
víðar en 1 öngstrætum erlendra stór-
borga og myrkum skúmaskotum. Sat-
ínlökin koma ekki í veg fyrir smit. Það
gerir eingöngu ábyrg hegðun okkar
sjálfra.“