Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.2000, Qupperneq 16

16
LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000
Helgarblað
DV
Efnið sem maður
hefur innanstokks
Petur Gunnarsson ræðir um Myndina af heiminum:
Biskupar nú á dögum skrífa um trúna, dauöann, engla og líf eftir þetta líf. Ágústínus skrifar hins vegar um alla tilveru mannsins. 14. bók í Borg guös fjatl-
ar til aö mynda öll um gredduna og þar eyðir hann mestu púöri í lim karlmannsins.
„Heimspekin í verkinu er „Við
erum hér og nú, en við erum
ekki fœdd í gœr. “ Hvernig vió
erum og hvernig við hugsum á
sér rœtur langt aftur í fortíð-
inni, “ segir Pétur Gunnarsson
sem hefur mi sent frá sér bók-
ina Myndin af heiminum -
Skáldsaga íslands 1 sem kemur
út hjá Máli og menningu og
hefur þegar verió tilnefnd til ís-
lensku bókmenntaverðlaun-
anna. „ Viðleitni mín í verkinu
sem ég kalla Skáldsögu íslands
er að reyna aö grafast fyrir um
þessar rætur. Reyna að fram-
kalla þennan ósýnilega hluta af
okkur sjálfum.
-Þegar hugurinn hvarflar að því
sem þú hefur verið að þýða hin síð-
ari ár - tvö bindi af 1 leit að glötuð-
um tíma eftir Marcel Proust, ansi
umfangs- og efnismikið verk - það
lítur út fyrir að Myndin af heimin-
um verði það einnig. Geturðu rak-
iö einhver áhrif frá verki Prousts?
„Ég kem ekki auga á það í fljótu
bragði. Rætur þessa verks ganga
nokkuð lengra aftur. Ég rek upp-
hafið til þess að ég gerði útvarps-
þátt áriðl982 sem ég kallaði Mynd-
ina af íslandi, og fjallaði um ís-
landssöguna, landnámið og upp úr,
til okkar daga. Þar fór ég að máta
mig við sögulegt efni og hef síðan
komið mér niður á aðferð þar sem
ég er i raun í tveimur tímum i
senn. Verk Prousts er annars eðlis,
það er hans persónusaga jafnhliða
umfjöllun um samtímann. Hann
fer ekki mikið aftur á bak í tíma.
Ég er hins vegar alltaf í nútiman-
um að skoða fortíðina og í fortíö-
inni að skoða nútímann - það er
innangengt í báðar áttir.“
Pétur segir alls óvíst hvaða
stefnu verkið tekur, en aðferðin er
þarna; nútíð og fortíð samferða,
heimspeki, skáldskapur og sagn-
fræði í bland. Heldur höfundurinn
að hann sé kominn á rétta hillu?
„Ég hef nú ekki haft á tilfinning-
unni að ég væri á rangri hillu,“
segir Pétur og hlær. „Ætli það sé
annars ekki gangverkið í því að
vera rithöfundur að þjálfa sig i því
að miðla á æ gagngerari hátt því
efni sem maður hefur innanstokks.
Kannski hef ég fengið þessa hug-
mynd fyrir 18 árum en verið van-
búinn til þess að fylgja henni eftir
- aðeins haft löngunina. Þá fer
heilmikil vinna í að þjálfa sig upp
í aö skrifa verkið. En það er ekki
hægt að tala um hvenær maður
byrjaði og hvenær maöur endaði.
Það gerist ómeðvitaö líkt og ef
maður ætlaði í ferðalag til Ind-
lands. Þá byrjar maður ósjálfrátt
að kynna sér landið og allt sem lýt-
ur að ferðinni, kostnað viö hana og
búnað. Það er svolítið svipað þegar
ráðist er i verk af þessum toga.“
Skemmtílegur höfuðverkur
- Það fer óvenju lítið fyrir sjálf-
inu í bókinni - svona miðað við
önnur skáldverk.
„Já, en það er persóna sem teng-
ir mig og lesandann við heims-
mynd einstaklingsins. Hún kemur
öðru hvoru við sögu en hverfur
inn á milli. Stundum er hún dvín-
andi og stundum vaxandi og stund-
um full, en lýtur sínum lögmálum
- er bara eins og tunglið á himnin-
um. Höfundurinn gefur sér líka
rúm í verkinu og kemur jafnvel
fram í eigin persónu.“
-Varstu aldrei hræddur við að
þú værir að ætla þér of mikið? Þú
ert að skrifa veraldarsöguna alla ...
„Jú,“ segir Pétur og hlær. „Ég
var oft hræddur viö það. Sannleik-
urinn er sá að þegar maður byrjar
að mata skáldverk á fræðOegu
21. öldin mun verða öld
þar sem maðurinn mun
í auknum mœli líta til
alheimsins, fugla himins
og akursins liljugrasa.
efni, þá eru engin takmörk fyrir
því hvað það getur táknað mikla
vinnu. Skáldverk sem er eingöngu
samið á þess eigin forsendum og er
bara uppspuni og skáldskapur, þaö
lýtur sínum lögmálum en þegar
maður er komin í slagtog með
fræðunum getur maöur endalaust
lesið, tekiö nótur og velt hlutunum
fyrir sér. Það hefur vissulega verið
höfuðverkur, en líka mjög
skemmtOegt og lífgefandi."
Trúin komin í eina skúffu
Pétur las heimspeki í Frakk-
landi og segist aOtaf öðrum þræði
hafa verið í félagsskap fræðanna.
„Vinna rithöfundarins við að
lesa aðra höfunda er eins og að
læra sundtökin með kút í grunnu
lauginni, en þegar kútnum sleppir
fer maður í djúpu laugina og ef að-
stæður leyfa: hafdjúpið sjálft. Þá
erum við komin út í köfun. Það
þýðir ósjálfrátt minni skáldsögu-
lestur og meiri þekkingarleit.“
- UmíjöOun um trú og trúmál
fær líka mikið pláss sem viðfangs-
efni í bókinni.
„Já, það helgast af því að á mið-
öldum var trúin leikmyndin öO. Þó
að nú hafi trúin skroppið saman í
aðeins eina skúffu innan leik-
myndarinnar. Ég ijaOa um kristni-
tökuna sem var svo ofarlega í hug-
um manna á þessu ári og þá rek ég
mig á það að kristnitakan á íslandi
er sérkennOega takmörkuð. Átök-
in virðast svo smá í sniðum. Það er
engu líkara en íslendingar hafi
orðið kristnir á eirnn nóttu! Það
helgast væntanlega af því að heiðn-
in styðst ekki við neinar ritaöar
bókmenntir, heldur kemur kristn-
in með ritmálið. Maður hefur á tO-
finningunni að þetta hafi verið
mjög ójafn leikur og kristnin hafi
ýtt heiðninni áreynslulaust tO hlið-
ar. Þvi varö mér starsýnna á hina
upphaílegu kristnitöku, sem fór
fram í Rómaveldi. Þar er hið gagn-
stæöa uppi á teningnum, þá mætir
kristnin mörg hundruð ára gam-
alli menningu, sem á sína trú, súi-
ar bókmenntir og sina heimspeki.
Þar standa harövítug átök i 250 ár.
Mér þótti ég þurfa að fara aftur tO
Rómar tO þess að meta kristnitök-
una.“
Ágústínus skrifar um
gredduna
„Það sem vekur mesta furðu
þegar kristnin mætir heiðninni er
hin róttæka afstaða kristninnar tO
kynlifsins. Að kristnin skuli segja
sjálfum grunnþætti tOverunnar:
kynlífinu stríð á hendur! HeOagur
Ágústínus, einn af grundvallar-
hugsuðum eða arkitektum kristn-
innar skrifaði verkið Borg Guðs,
þrjú þúsund blaðsíöna doðrant
sem íjaOar um aOar hliðar mann-
lifsins. Og þá meina ég aOar. Sem
aftur segir manni heilmikið um
stöðu kristninnar á miðöldum.
Biskupar nú á dögiun skrifa um
trúna, dauðann, engla og líf eftir
Mannsœvin er löng og
við búum við svo mikið
öryggi að okkur finnst
himnaríki fremur
óspennandi staður.
þetta líf. Ágústínus skrifar hins
vegar um alla tOveru mannsins. 14.
bók í Borg guðs fjallar tO að
mynda öO um gredduna og þar
eyðir hann mestu púðri í lim karl-
mannsins. Hvemig beri aö útskýra
hegðun hans og hvemig greddan
komi tO sögunnar með syndafaO-
inu. Borg Guðs var lesin um aUa
Evrópu og í hverju einasta klaustri
hafði hún svipaðan sess og Orða-
bók Menningarsjóðs á heimOum
nútímafólks á íslandi. Höfundur
Njálu þekkti alveg örugglega verk
Ágústinusar og hugleiðingar hans
um hegðun limsins."
Pétur segist ekki eingöngu íhuga
þessar sögur vegna þess að honum
fmnist þær skemmtUegar eða
skrýtnar heldur segir hann það
mikOvægt að við skUjum hvernig
hugmyndir okkar um okkur sjálf
em tilkomnar.
„Lif miðaldamannsins er svo
stutt, brothætt og takmarkað. Mað-
ur skilur svo vel að hann skuli
meðtaka boðskap kristninnar um
lífið sem táradal, þar sem jarðnesk
tOvera mannsins er sett innan
sviga. ÖU innræting kirkjunnar
miðar að því aö fá manninn tU
þess að afsala sér þessari jarð-
nesku tUveru fyrir himnesku til-
veruna sem tekur við. Þetta horfir
öfugt við nútlmamanninum.
Mannsævin er löng og við búum
við svo mikið öryggi að okkur
fmnst himnaríki fremur óspenn-
andi staður. Afstaða okkar tO trú-
mála hefur skUjanlega tekið breyt-
ingum, en þörf mannshis tU þess
að fmna lífi sinu tUgang og átta sig
í tUverunni er alveg jafn rík. En
mín tilfinning er að nútímamaöur-
inn sé ákaflega vannærður hvað
snertir fullnægju þessarar þarfar.
Ég hef þá trú að framtíðin eigi eft-
ir aö gefa þessu mun meiri gaum
en gert er í dag.“
-Verður þá afturhvarf tU gam-
aUa hugsana og gOda?
„Nei, ekki afturhvarf. Það sem
ég á við er að 21. öldin muni verða
öld þar sem maðurinn muni í
auknum mæli líta tU alheimsins,
fugla himins og akursins lilju-
grasa.“ -þhs