Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.2001, Blaðsíða 40

Tilvera
LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2001
DV
Nornir á Hjaltlandseyj-
um eru af kyni uggafólks
- talið að þrjú öfl væru öðrum æðri: Frímúrarar, djöfullinn og lögfræðingar, í þessari röð.
Hjaltlandseyjar eru klasi á
annaö hundraö eyja mitt á milli
'+rSkotlands og Fœreyja, fimmtán
eyjar eru í byggö og íbúar rúm-
lega 22.000. Höfuöborgin Leirvík
er á stœrstu eyjunni sem heitir
Meginlandiö. Leirvík er á stœrð
viö Hafnarfjörö, á sömu breidd-
argráöu og Bergen og eilítiö
noröar en syösti oddi Grœn-
lands. Samkvœmt gamalli gel-
iskri þjóösögu eru eyjarnar tenn-
ur dreka sem svipar til Miö-
garösorms, nema hvað hann
missir annaö slagiö tennur sem
veröa aö dröngum eöa eyjum í
hafinu.
Vetumir eru langir og dimmir en
sumrin stutt og nætumar bjartar.
Lítill sem enginn trjágróður er á
Hjaltlandseyjum en mikið um sjó-
fugl. Eyjarnar eru vogskornar og
hvergi hægt að komast lengra frá
sjó en rúman kílómetra.
Eyjaskeggjar hafa lengi litið svo á
að þær séu sjálfstætt ríki og fyrir um
hundrað áram var talið að þrjú öfl
væra öðram æðri: Frímúrarar, djöf-
ullinn og lögfræðingar, í þessari röð.
Guörún Friðriksdóttir
Móðir mín er annar af tveimur
Hjaltlendingum sem búsettir eru á
íslandi og ég hef farið þangað á
hverju sumri fré að ég var krakki.
Stonehenge norðursins
Guðrún Friðriksdóttir, nemi í
þjóðfræði, á ættir að rekja til
Hjaltlandseyja. „Móðir mín er ann-
ar af tveimur Hjaltlendingum sem
búsettir eru á íslandi og ég hef farið
þangað á hverju sumri frá því að ég
var krakki."
Guðrún segir að ekki sé vitað
hverrar þjóðar fólkið var sem
- byggði eyjamar fyrst en almennt sé
*alið að það hafi verið Piktar.
„Frumbyggjarnir skildu eftir sig
mikið af minjum sem reistar voru á
fyrstu öld eftir Krist. Minjamar eru
virki sem nefnast „broch“ á frum-
málinu og eru eins konar Stone-
henge norðursins og hafa að öllum
líkindum verið til þess að verja eyj-
jftírnar. Enginn veit hvernig menn
Virkið í Moysa
Enginn veit hvernig menn fóru að því aö reisa virkisturnana sem eru gerðir úr risastórum steinum og allt að fímm hæða héir.
fóru að því að reisa virkisturnana
sem eru gerðir úr risastórum stein-
um og allt að fimm hæða háir.“
Sjótröll og uggafólk
„Landslag og veðurfar á
Hjaltlandseyjum er kjörinn jarðvegur
fyrir sögur um verur sem búa í sjón-
um, til dæmis er heill hópur af risum
og tröllum sem var rekinn út í sjó af
öðrum tröllum. Þessar verur kallast
sætröll og búa allt í kringum eyjam-
ar. Lítið er vitað um sætröllin annað
en þau vora rekin af landi vegna þess
að þau voru klunnaleg og uppivöðslu-
söm. Sætröllin afla sér viðurværis
með því að stela fiski af önglum fiski-
manna.
Margar þjóðsögur fjalla um svo
kallað uggafólk. Uggafólkið er í
mannsmynd en getur bragðið sér í
selslíki og er sagt vera dökkt yfirlit-
um og fallegt ásýndum. Uggafólkið er
með fingerða ugga sem það sveipar
um sig þannig að það lítur út fyrir að
vera klætt í fót. Það er sagt vera mjög
fiskið, rammgöldrótt og hafa vald yfir
veðri og vindum. Elstu nornir eyj-
anna eru sagðar vera af uggafólk-
skyni.
Á Hjaltlandseyjum er því trúað að
móðir hafsins haldi verndarhendi
yfir sjómönnum og að lítil tröll hjálpi
bændum við bústörfin."
Ástfangnir af hafmeyju
„Risar á Hjaltlandseyjum er líkir
íslenskum nátttröflum nema hvað
þeir verða að hafa fast land undir
fótum og þola illa að blotna í fæt-
uma. Risamir, sem lifa á fiskveið-
um, forðast rennandi vatn, mýrar
og stöðuvötn en sitja þess í stað á
stórum steinum nálægt landi og
veiða fisk á stöng.
I bræðiköstum rífa risarnir upp
heilu björgin og kasta þeim langt út
á haf. Drangar í hafinu eru því iðu-
lega eignaöir ákveðnum risum og
sagt að þeir hafi komið þeim fyrir
til að geta veitt.
Frægustu risarnir á
Hjaltlandseyjunum hétu Saxi og
Hermann og bjuggu á eynni Unst.
Einu sinni veiddi Hermann hval og
bað Saxa að lána sér stóran ketil til
að sjóða hann í. Saxi heimtaði að fá
hálfan hvalinn að launum en það
þótti Hermanni of mikið svo þeir
fóru að rífast. Rifrildið endaði með
því að þeir köstuðu björgum hvor í
annan eins og risar gera þegar þeir
reiðast. Sagan segir að Saxi og Her-
mann hafi orðið ástfangnir af sömu
hafmeyjunni og hún hafi ætlað að
eiga þann sem fyrr næði til norður-
pólsins án þess að snerta land. Þeir
stukku því báðir í sjóinn og hafa
ekki sést eftir það, Hjaltlendingum
til mikils léttis."
Tröllln mlnnka
„Tröll og risar á Hjaltlandseyjum
hafa verið að minnka í gegnum tíð-
ina. Upphaflega komu stór tröll frá
Noregi en hafa verið að minnka til
að passa betur inn í flatlendið.
Tröflin eru hálfgerðir trölllingar og
hafa smám saman runnið saman
við aðrar verur eins og haugbúa og
litla fólkið sem býr í hólum, rústum
og gömlum virkjum víðs vegar um
eyjamar.
Trölllingar eru mjög heillaðir af
tónlist og dansi og kemur fyrir að
þeir ginni til sín góða hljóðfæraleik-
ara, einkum fiðluleikara, og haldi
þeim hjá sér í langan tíma. Þegar
mönnum er sleppt aftur eru þeir
leystir út með gjöfum en hafa ekki
hugmynd um hvað þeir hafa verið
lengi í álögum. Stundum hafa menn
heyrt tónlist úr hólum eða öðrum
bústöðum trölllinga og lagt hana á
minnið, sumir segja að bestu fiðlu-
lög Hjaltlendinga séu samin af tröll-
lingum.
Trölflingar eru stöðugt uppteknir
án þess að þeir hafi mikið að gera.
Þeir hafa umtalsvert vald yfir góðu
og illu og eiga það til að vingast við
fólk. Þeir eru sagðir vera stríðnir,
mállaus maður sem lokkar böm
niður í fjöru með fallegum skeljum
og steinum.
Njuggle er það sama og við köll-
um nykur og sögum af þeim svipar
til íslenskra nykursagna. í nýrri
sögum um hjaltlenska nykurinn er
búið að bæta á hann kringlóttum
hala sem hann notar eins og utan-
borðsmótor til að komast hratt á
milli staða.“
Guðrún segir að lokum að menn-
ing íslands og Hjaltlandseyja sé að
mörgu leyti lik og að íslendingar
ættu hiklaust að gera sér ferð þang-
að. „Það er svo margt að sjá og ótrú-
lega fallegt þar.“
Jarlshof
Minjarnar á Hjaltlandseyjum eru eins konar Stonehenge norðursins.
Höfnin í Leirvík
Höfuðborgin er á stærstu eyjunni
sem heitir Meginlandið. Leirvík er á
stærð við Hafnarfjörð, á sömu
breiddargráöu og Bergen og eilítið
norðar en syðsti oddi Grænlands.
jafnvel illkvittnir á köflum og
þjófóttir. Áður fyrr þegar börn
hurfu á eyjunum var
trölflingunum kennt
um og sagt að þeir
rændu þeim, einnig
kom fyrir þeir
rændu konum sem
nýbúnar voru að
eignast böm. Á eyj-
unni Unst var talið
að heill kynstofn
kunal-trölllinga gæti að-
eins eignast drengi og þess vegna
rændu þeir mennskum konum.
Kunal-trölflingar voru sagðir ljótir,
óheilbrigðir og fýlulegir og mennsk-
ar konur sem áttu með þeim böm
dóu iðulega meðan á fæðingu stóð.“
Tangie og njuggle
„Tangi eða þangi er vera sem býr
í hafinu eða á ströndinni. Helsta
iðja þanga er að ganga á land og
stela litlum strákum og stelpum.
Stundum kemur hann ríðandi á
stórri öldu með höfuðið og axlir
þakið þangi og þara og hrifsar til
sín börn. Hann getur líka birst sem
Víkingahátíð
/ febrúar ár hvert er haldin mikil víkingahátíð á Hjaltlandseyjum.
kip@ff.is