Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.2002, Blaðsíða 10

10
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Aftalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoðarritstjórí: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Skaftahlíft 24,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerft og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaösins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viömælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Kjördagur
Um 200 þúsund íslendingar ganga að kjörborðinu í dag til
að velja sér sveitarstjórnir. Athygli flestra og þá sérstaklega
fjölmiðla hefur verið á úrslit kosninga í höfuðborginni. Slíkt
er eðlilegt en kannski ekki alltaf sanngjarnt.
Skoðanakannanir benda til þess að R-listinn, kosninga-
bandalag Samfylkingar, vinstri-grænna og Framsóknar-
ílokksins, haldi velli í höfuðborginni. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur átt á brattann að sækja þótt staða hans sé sterk, líkt og
víða um land. Verði niðurstaða kosninga til borgarstjórnar
svipaðar þvi og skoðanakannanir gefa vísbendingar um er
um persónulegan sigur Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
borgarstjóra að ræða. Sigur í kosningunum gerir það lík-
legra - raunar öruggt - að Ingibjörg Sólrún taki innan nokk-
urra missera við formannsembætti Samfylkingarinnar.
Sveitarstjórnarkosningar hafa oft verið notaðar sem mæli-
kvarði á pólitískan styrk stjórnmálaflokkanna og af úrslitum
kosninganna hafa verið dregnar ályktanir af stöðunni í
landsmálunum. Erfitt eða jafnvel útilokað verður hins vegar
að draga slíkar ályktanir að þessu sinni.
í Reykjavík hafa vinstrimenn og Framsóknarflokkurinn
sameinast í R-listanum gegn sjálfstæðismönnum. Samfylk-
ingin stendur sjálf aðeins að framboði í tíu sveitarfélögum og
vinstri-grænir í átta. í 37 sveitarfélögum er listi sjálfstæðis-
manna í boði og listi Framsóknarflokksins í 30.
Á undanfórnum árum hefur mikilvægi sveitarstjóra auk-
ist verulega, sérstaklega með flutningi á verkefnum frá ríki
til sveitarfélaganna. Þar skiptir mestu að nú bera sveitarfé-
lögin beina ábyrgð á grunnskólanum. Stefna og trúverðug-
leiki frambjóðenda í skólamálum mun áreiðanlega skipta
miklu um það hvort kjósendur veita þeim brautargengi eða
ekki.
Frá síðustu sveitarstjórnarkosningum hefur margt breyst.
Liðlega 17 þúsund ganga nú að kjörborðinu í fyrsta sinn á
sama tíma og sveitarfélögum heldur áfram að fækka. Að
loknum kosningum verða þau 105 talsins en voru 124 í kosn-
ingunum 1998. Árið 1990 voru sveitarfélögin 204 þannig að
þeim hefur fækkað um nær helming á aðeins tólf árum.
Einnig er eftirtektarvert að fjölgun nýrra kjósenda á sér
fyrst og fremst stað í bæjarfélögum í nágrenni Reykjavíkur
en ekki í höfuðborginni sjálfri þar sem fjölgunin er töluvert
minni en á landinu öllu. Kjósendum hefur aðeins fjölgað um
4,7% í Reykjavík en um 34,2% í Bessastaðahreppi, 22,5% í
Kópavogi og 21,4% í Mosfellsbæ. Þannig hefur hlutfallslegt
vægi Reykjavíkurborgar á höfuðborgarsvæðinu minnkað.
Gleðifréttir
Þrjá sérstakar gleðifréttir síðustu daga ættu að auka al-
menna bjartsýni landsmanna. Undirritað hefur verið sam-
komulag við bandaríska álrisann Alcoa um að halda áfram
viðræðum um hugsanlega þátttöku í byggingu álvers í Reyð-
arfírði. Þó enn sé ekkert fast í hendi hafa líkur á að draum-
ur flestra Austfirðinga um álver verði að veruleika aukist.
Bygging álvers og nauðsynlegar virkjanaframkvæmdir eru
ekki aðeins mikilvægar fyrir Austfirðinga heldur landsmenn
alla, þótt alltaf séu til staðar úrtölumenn sem hafa allt á
hornum sér.
Kaup sænska fjárfestingarsjóðsins Industrivarden á 15%
hlut í Össuri hf. eru önnur gleðitíðindin fyrir íslenskt at-
vinnulíf. Aukinn áhugi erlendra fjárfesta á íslandi getur ráð-
ið úrslitum um framsókn fyrirtækja og þar með sókn íslend-
inga til bætta lífskjara í harðri samkeppni við aðrar þjóðir.
Þriðja góða fréttin er vaxtalækkanir banka og sparisjóða í
kjölfar síðustu vaxtalækkunar Seðlabankans.
Öll sólarmerki eru því um að framtiðin í íslensku efna-
hagslífi sé björt þótt enn glími margir við erfiðleika.
Óli Björn Kárason
LAUGARDAGUR 25. MAÍ 2002
DV
Á kassa til Ameríku
Jónas
Haraldsson
aöstoöarritstjóri
„Eru sæti um borð?“ spurði ég
og þóttist fyndinn. Fyrir fram
gekk ég út frá því að sæti væru í
flugvélinni sem okkur
stóð til boða. „Hvað með
fallhlífar?" spurði kona
í hópnum á sömu nót-
um.
Fall-
hlífabrandarar eru
sígildir í tengslum 1
við flug þótt venju-
legt fólk hafi ekki
séð slíka gripi í brúki
nema í bíómyndum. Við vorum
stödd á Keflavíkurflugvelli, tugur
manns, ferðafélagar á leið til
Bandaríkjanna innan fárra daga.
Óvenjulegt við væntanlegan
ferðamáta okkar var farkostur-
inn, ekki farþegaflugvél heldur
hervél, kafbátaleitarflugvél af
gerðinni Orion P 3. Ekki þori ég
háloftafrostinu." Þá bentu þeir
einnig á að skynsamlegt væri að
taka með reyfara til að stytta
stundirnar. Með það fórum við
heim og mættum galvösk á flug-
völlinn nokkrum dögum síðar, í
björtu veðri, iklædd peysum,
hlýjum sokkum og hlaðin bókum
og blöðum. Þið fáið eitthvað að
borða, höfðu þeir sagt, leiðbein-
endurnir. Við mættum því
ekki með nesti.
Flugvélin beið okkar úti
»á velli, grá-
Fallhlíf og gúmmígalli
Þeir sem sýndu búnaðinn voru
hvorki flugfreyjur né -þjónar
heldur hermenn í fullum skrúða.
Ekkert var minnst á sæti í vél-
inni en þess getið að engar súr-
efnis-
að fullyrða hve
vel landsmenn
þekkja þessar
ágætu flugvélar
en þær hafa lengi
þjónað suður þar
þótt verkefnin
hafi að sönnu
breyst eftir fall
Sovétríkjanna.
Síðan hafa Rúss-
ar lítið gert af því
að senda kafbáta
norður í höf. íbú-
ar á höfuðborgar-
svæðinu kynnt-
ust síðan hljóð-
inu í leitarflug-
vélunum á dög-
unum þegar þær
sveimuðu daga
og nætur yfir
Natófundinum.
Sumir gátu ekki sofnað vegna
þessa. Aðrir sváfu værar en ella í
trausti þess að vondir menn
kæmust ekki nálægt okkur. Sem
betur fer vildi enginn hrekkja
ráðherrana sem Halldór bauð
hingað.
um a
hana þegar
við renndum
fram hjá. Áður
áttum við þó að
fá smálega
sýnikennslu og
yfirferð á ör-
yggisatriðum
fyrir flug í
nálægum
skála. Flestir
þekkja yfir-
Ég leit á nefnda konu
um leið og flugsveit-
armaðurinn spennti
á sig fallhlífina.
Hún var í Ijósum
jakka utan yfir
þykka peysu. And-
litið var samlitt
jakkanum. Verst
var að hlífina
þurfti að spenna
utan um
gúmmígallann.
Peysa og hlýir sokkar
Ferðahópurinn var í kynnis-
ferð nokkrum dögum fyrir brott-
för. Hann samanstóð af blaða-
mönnum, upprennandi stjóm-
málamönnum og sendiráðsfólki.
Ágætir gestgjafar okkar sýndu
okkur meðal annars farkostinn.
Vélin var að sjá traust skrúfuvél
líkt og flugvélar vom áður en
þotur uröu allsráðandi í far-
þegaflugi milli landa. „Látið
ykkur ekki bregða þótt lítt fari
fyrir þægindunum um borð,“
sögðu þeir. „Þetta eru vinnu-
hestar sem þjónað hafa í ára-
tugi, góðar vélar til síns
brúks.“ Það brúk er auðvitað
leitar- og eftirlitsflug en ekki
farþegaflug. Sérfræðingarn-
ir leiddu spurningar um
sæti og fallhlífar
hjá sér en
sögðu að við
yrðum heldur
lengur á leið-
inni en al-
mennt tíðkast.
„Það er þó
vissara," sögðu
sömu menn,
„að taka með
sér peysu og
eitthvað hlýtt.
Það er
aldrei að
vita í hvaða
stuði hita-
kerfíð veröur í
ferð
flug-
freyja áður
en haldið er í
flug, hvort sem
þær líkamnast fyrir
framan okkur í
vélinni eða sýna
öryggisviðbúnaðinn á
skjám sem síga úr lofti
Hætt er við að margir séu
annars hugar í þeirri fræðslu,
hafi annaðhvort séð þetta kynnt
þráfaldlega eða með hugann við
annað, lestur eða samræður, að
ógleymdum þeim sem sitja í
gluggaröð með nefin límd á gler.
1 okkar hópi var staðan önnur og
allir með hugann við efnið.
Kynningin var öðruvísi en við
áttum að venjast, enda á leið úr
landi í hervél.
grimur
dyttu úr
loftum yrði
breyting á loft-
þrýstingi. Hins veg-
ar væri hægt að ná sér
í súrefni með öðrum hætti,
lægi mikið við. Okkur var
sýnt hvemig. Við horfðum hvert
á annað og alls ekki viss um að
við næðum tökum á þeirri tækni.
Færi svo, sögðu þeir vísu menn,
að nauðlenda þyrfti vélinni á sjó,
bæri okkur að íklæðast búning-
um sem í augum okkar amatöra
líktust kafarabúningum af eldri
gerð. Einn
flugsveitar-
manna
sýndi
okkur að-
ferð við að komast í gallann.
Hann var þrautþjálfaður enda
vann hann verk sitt fumlaust.
Það fór þó ekki fram hjá okkur
að kafarabúningur þessi var
óþjáll og erfiður viðfangs. Ég
taldi því víst, kæmi til óhapps, að
ég yrði enn á peysunni með
gúmmígallann vafinn um legg-
ina. Sérlega erfitt virtist mér að
binda um sig gallann í lokin. Ég
hef alla tíð verið lélegur í hnút-
LAUGARDAGUR 25. MAÍ 2002
11
Skoðun
um, enda aldrei í skátun-
um. Af svip ferðafélaga
minna réð ég að þeir
væru
þeim komið. Radar-
myndavéla- og leitar-
sérfræðingar sátu líka
I við græjur sínar fram-
arlega i vélinni og
sama
sinnis.
Ástandið
versnaði hins
vegar þeg-
ar
kom að næsta
atriði öryggis-
kennsl-
unn-
tveir kollar voru mið-
skips. Ég náði öðrum. Ann-
ars voru ekki sæti í flugvélinni
að því frátöldu að bekkjanefnur
voru í eldhúsholu aftast. Tvær
konur voru í hópnum. Flugliðam-
ir kunnu sig og buðu þeim að
sitja frammí í flugtakinu. Þær
þáðu það að vonum. Flugtakið
gekk vel og konurnar ljómuðu í
framan þegar þær komu afturí
og vélin var á beinu braut-
inni út yfir hafið. Lúxus-
inn var takmarkaður
þar eins og annars
staðar I vélinni.
Þær sátu á
kössum.
Hafi
skort ör-
lítið á
saga-
ar.
/ /// Þá tók
enn einn
flugsveitar-
maðurinn fram
fallhlíf. Samferða-
kona okkar var að grín-
ast þegar hún spurðist fyr-
ir um fallhlífamar á kynning-
arfundinum. Við hin töldum
spuminguna líka grín, ekki síður
en þegar ég spurði í sakleysi
mínu hvort það væru sæti um
borð. Ég leit á
nefnda konu
um leið og
flug-
klass-
ann bættu
flugliðar og
tæknimenn það
upp með þægilegu við-
móti. Þeir kynntu fákunn-
andi farþegum tæki sín og tól
og smurðu ofan í okkur ljúfar
samlokur. Flugtíminn var langur,
nær niu tímar, en hann leið
furðufljótt. Veður var einstakt
alla leiðina og ferðin því hreint
útsýnisflug, yfir ísjaðarinn við
Grænland og síðan hið stórbrotna
land, þá víðar lendur Kanada og
loks suður yfir Bandaríkin.
Vélin haggaðist ekki alla leið-
ina. Það var þvi engin þörf fyrir
súrefni og því síður gúmmígalla
og fallhlifar. Konan í ljósa jakkan-
um fékk því fljótt réttan lit í and-
litið. Hitakerfið stóð sig með
prýði svo við gátum farið úr lop-
anum. Enn er mér þó hulin ráð-
gáta hvernig
þær athöfn-
uðu sig á kló-
setti vélar-
innar, kon-
sveitar-
maðurinn
spennti á
sig fallhlífina.
Hún var í ljósum jakka utan yfir
þykka peysu. Andlitið var samlitt
jakkanum. Verst var að hlífina
þurfti að spenna utan um gúmmí-
gallann. Við sögðum ekki orð.
Flugsveitarmennimir skynjuðu
andrúmsloftið og hughreystu okk-
ur í þeirri fullvissu að afar ólík-
legt væri að við þyrftum að nota
búnaðinn. Allur væri þó varinn
góður. Hafi ég verið sannfærður
um að komast ekki í búninginn
óþjála var ég þess fullviss að fall-
hlífhmi kæmi ég hvorki á mig né
gúmmígallann. Ég færi því niður
með gallann á hælunum í flæktri
fallhlíf.
Enginn sagaklassi
Við gengum um borð að þessu
loknu. Þar var fráleitt sagaklassi.
Flugmennimir fengu sæti. Það
var gott enda öryggi okkar undir
urnar góðu
sem voru með okk-
ur. Ég sá ekki annað virka á þeim
leynda stað en pissustand fyrir
karla.
Einstakur aukabúnaður
Við flugum með Flugleiðum
heim í þægilegum stólum þar sem
flugfreyjur sinntu þörfum. Ferða-
hópurinn var fjórum timum fljót-
ari en út og ekkert var minnst á
gúmmígalla við brottför né súr-
efhi á færanlegum kútum. Allir
voru með réttan lit í andliti og
engin hætta var talin á að hita-
kerfl vélarinnar gæfi sig. Samt
var ekki laust við að við söknuð-
um gamla rokksins. Hann hafði
sinn sjarma þótt horfinn væri
æskublóminn.
AUir hafa til sins ágætis nokk-
uð og aukabúnað var að finna í
þeim gamla sem ekki er einu
sinni boðinn á sagaklassa, sumsé
fallhlífar.
Það á að kjósa
Kostulegt kerfi
Því er á þetta minnst að mér
reyndist erfitt að útskýra lýðræði
fyrir þessari konu seint á níunda
áratugnum austur á bökkum
Moskvuárinnar. Það er í sjálfu sér
ekki auðvelt að koma orðum að
þessu mikilvæga fyrirbrigði sem
svo mjög hefur verið dásamað í
ræðu og riti í nokkra mannsaldra.
Gerska konan hafði allt sitt lif lifað
við einræði Flokksins og þó að fólk-
ið mætti á kjörstaðina með reglu-
bundnum hætti voru það ekki kjós-
endur sem réðu heldur frambjóð-
endur.
Sovéska kosningakerfið var
reyndar kostulegt á sinni tíð. Rik-
inu eða öllu heldur risaveldinu var
haldið saman af aga og eftirliti.
Kosningakerfið bar þess merki. í
reynd var kosningaskylda í Sovét-
ríkjunum sálugu. Öllu fólki á kosn-
ingaaldri var skylt að mæta á kjör-
staði, ella átti það á hættu að vera
refsað. Grannt var fylgst með því að
allir mættu enda kosningaþátttaka
talin vera mælikvarði á heilbrigði
samfélagsins. í þeim efnum var
heilsa Sovétrikjanna alla jafna 100
prósent.
Það fulltrúalýðræði sem
íslendingar þekkja er svo
sem ekki fullkomin leið
til að leyfa lýðnum að
ráða. Gallar þess eru
margir og helgast meðal
annars af hlutfallskosn-
ingunni þar sem hópar
þúsunda manna koma
ekki sjónarmiðum sínum
að. Stundum fer svo að
meirihlutinn rœður ekki
ferðinni. Og sigurvegarar
komast jafnvel ekki að.
Seðill með einum lista
íslendingar muna eftir samtíma-
fólki þessarar konu sem stóð í bið-
röðum framan viö kjörstaði í borg-
um og bæjum þessa ægilega risa-
veldis lands sem náði yfir heimsálf-
ur. Fólk stóð þar tómlátt í framan
og yfirleitt nokkuð vandræðalegt á
svip. Og svo sem ekki að undra,
enda stjómvöld að gera lítið úr sinu
fólki. Þau drógu mann og annan á
kjörstað og létu honum í té seðil
með einum lista og hlutverk kjós-
andans var að krossa við þann hinn
sama lista og stinga bleðlinum i
kassann.
Þessi sovéska útgáfa af lýðræði
var með eindæmum. Jafnvel önnur
ríki Austur-Evrópu reyndu að setja
fleiri lista á kjörseðlana sina, enda
þótt atkvæði væri því aðeins gilt að
krossað væri við einn og sama list-
ann. Sovétmönnum dugði einn listi
og þar í landi áttu kjósendur ekki
þess kost að pukrast með kjörseðil
sinn á bak við tjald í lokuðum klefa.
Kjósendur krossuðu einfaldlega á
seðilinn fyrir framan kosningaeftir-
litsmenn ríkisins, en fengu þó sjálf-
ir að stinga seðlinum í kassa.
Frelsið er yndislegt
Ég átti sumsé erfitt með að út-
skýra íslensku aðferðina við að
velja valdamenn heima á íslandi.
Og sjálfsagt var ég orðinn svo
samdauna blessuðu kerfmu mínu
að erfitt var að orða jafn sjálfsagðan
hlut og þjóðræði var Vesturlanda-
búum á þessum árum. Og er enn.
Það er nefnilega svo að mörgum
helstu mannréttindum sínum tekur
maður alla jafna sem gefnum. Frels-
ið er yndislegt, segir í dægurlaga-
textanum - og stundum er eins og
ekkert meira sé um það að segja.
Það fulltrúalýðræði sem Islend-
ingar þekkja er svo sem ekki full-
komin leið til að leyfa lýðnum að
ráða. Gallar þess eru margir og
helgast meðal annars af hlutfalls-
kosningunni þar sem hópar þús-
unda manna koma ekki sjónarmið-
um sínum að. Stundum fer svo að
meirihlutinn ræður ekki ferðinni.
Og sigurvegarar komast jafnvel
ekki að. Enn sem komið er hafa
menn hins vegar ekki getað bent á
betri leið til þess að allur almenn-
ingur í hverju þjóðríki fái að ráða
sinni samfélagsgerð.
Gengið að kjörborði
Það hafa margir hlakkað til
þessa dags i maí þegar landsmenn
ganga að kjörborði. Það er merkileg
stund. Það eru allir jafnir framan
við kosningaeftirlitsfólkið í skóla-
stofunum og íþróttasölunum þar
sem manni er gert að sýna fram á
hver maður er. Og svo er strikað
yfir nafnið manns með blýanti i
sömu mund og seðillinn og kjósand-
inn hverfa á bak við tjald. Þaðan
kemur maður meira og minna sann-
færður um valið, búinn að gera
skyldu sína sem þægilegur þegn í
lýðræðisríki. Það er mikill munur á
íslendingi í kjörklefa og Sovétmönn-
um sinnar tíðar á sama stað. Stjóm-
völd austur í Moskvu höfðu þegna
sína að fiflum um áratugaskeið og
smöluðu þeim eins og skepnum á
kjörstaði tfl að yfirvaldið fengi rúss-
neska kosnmgu. Vissiflega er smal-
að heima á íslandi og oft með harðri
hendi, en hér geta menn valið - og
hér geta menn ráðið, þó ekki sé
nema atkvæði sínu. Að nota ekki
þann rétt sýnir að fólki er sama -
um sjálft sig og samfélagsgerðina.
Skrifari þessara orða var staddur
í Moskvu fyrir þrettán árum. Þá
voru umbrotatímar í þessari gömlu
höfuðborg Sovétríkjanna og al-
menningur sá ekki betur en á að
giska frjálslyndir timar færu í
hönd. Altént gæti það varla versn-
að. Hvað þetta hugsanlega frelsi
ætti hins vegar eftir að þýða í lífi
þess og þjóðarinnar væri ekki gott
að segja. Frelsi er nefnflega afstætt.
Og frelsi er ekki endilega ferill frá
einum stað til annars. Það getur
verið breytilegt í tima og eins í hug-
um ólíkra manna.
Ég var spurður i þessari miklu
borg við hvers konar þjóðskipiflag
íslendingar byggju. Það var kona
sem bar fram þessa spumingu, lið-
lega fertugur túlkur sem var með
mér í ferð um höfuðborgina miklu
og nágrenni hennar. Ég man að mér
kom spumingin á óvart og vissi
altént ekki til þess að ég hefði verið
spurður að henni áður. Þar af leið-
andi lá ekki beint við hvemig svara
ætti konunni. Mér kom þó fyrst til
hugar að segja „lýðræði", jú að á ís-
landi gætu menn valið hverjir
kæmust til valda.
Langþreytt ofríki
Vísast var svariö lengra. Og efa-
lítið mjög hátíðlegt. Hvergi þykir
manni landið sitt fegurra en einmitt
utan úr heimi. Konan sagði mér að
í Sovét hefði fólk ekki áhuga á
stjómmálum, það tæki því ekki að
fylgjast með brölti þessara stjóm-
málamanna, þetta væri hvort eð er
állt ákveðiö í einhverjum skúma-
skotum af mönnum sem gerðu aUt
tU að halda völdum sínum. Og
kæmust upp með hvað sem væri.
Hún nefndi nöfn og yfir mig rigndi
fussum og sveium af langþreyttu of-
ríki.
Ég taldi mig vera kominn í hlut-
verk huggarans og spurði hvort
þetta færi nú ekki batnandi, þessum
geðslega Gorbachev væri ef tU vill
að takast ætlunarverk sitt, ekki
væri annað að sjá en blessaða
heimspressan lofaði þennan mUda
mann fyrir að opna ógnarstórt land
sitt og leyfa frjálsum vindum að
leika um efhahag þess. Hún hélt nú
ekki. Þjóð sín þekkti varla þennan
mann, sem líklega væri langtum
kunnari utan Sovét en innan þess
og virtist lítið skárri en fyrirrennar-
amir.
Sigmundur Ernir
Rúnarsson
ritstjóri