Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.2002, Blaðsíða 40

40
Helgcirblacf 33V LAUGARDAGUR 25. tvlAÍ 2002
Stríðið
um Þjórsárver
Það er barist um hálendi Islands. Stríðið stendur milli þeirra sem vilja virkja
og hinna sem vilja vernda. Það var barist við Hágönqur og það var barist við
Egjabakka og Kárahnjúka. Nú vill Landsvirkjun virkja við Norðlinqaöldu við
rætur Hofsjökuls sem mgndi setja undir vatn hluta af fágætasta búsvæði
heiðagæsar á Islandi íÞjórsárverum. Umhverfismat á áhrifum 575 metra hárrar
stíflu liggur nú fgrir og mótmælin magnast.
MÉR FINNST LANDSVIRKJUN GANGA alltof hart
fram í þessum efnum og mönnum er alltaf stillt upp við
vegg og settir úrslitakostir. Menn segja alltaf að það
vanti raforku strax og þetta eða hitt sé eina leiðin. Þeir
sem malda í móinn eru siðan kallaðir öfgamenn sem eru
á móti öllum hagvexti," sagði doktor Arnór Sigfússon
fuglafræðingur í samtali við DV um fyrirhugaðar fram-
kvæmdir við Norðlingaöldu.
Arnóri eru Þjórsárver sérstaklega hugleikin en i starfi
sínu hefur hann stundað miklar rannsóknir á heiðagæs,
meðal annars í Þjórsárverum. Sú sérstæða gróðurvin er
honum afar kær eftir marga leiðangra þangað bæði sum-
ar og vetur og Arnór segir að ef valið stæði milli þess að
virkja Gullfoss eða sökkva Þjórsárverum myndi hann
fórna Gullfossi.
Gert er ráð fyrir að stifla Þjórsá austan við Norðlinga-
öldu. Byggðar verða tvær aðskildar stíflur og auk þess
verður land hækkað lítillega á einum stað. Meginstíflan
verður í farvegi Þjórsár um einn kílómetri að lengd og á
bilinu 26-32 metrar á hæð. Flatarmál lóns með hæstu
lónhæð er 29 ferkílómetrar miðað við 575 metra stíflu.
Úr lóninu verður veitt vatni um 12,7 kílómetra löng göng
í Þórisvatn og þarf reyndar að dæla því.
Umdeild skýrsla
Nú liggur fyrir mat á umhverfisáhrifum fyrirhugaðr-
ar stíflu við Norðlingaöldu sem reiknað er með að verði
575 metrar á hæð. Það er niðurstaða matsins að slík
stífla hefði lágmarksáhrif á friðland gæsarinnar og þá
náttúru sem þarna er að finna og réttlætanlegt sé að ráð-
ast í framkvæmdina. Þessari niðurstöðu eru Arnór og
margir fleiri ósammála en frestur til þess að gera at-
hugasemdir við umhverfismatið er til 11. júní og Arnór
segir að búast megi við fjölda athugasemda frá stofnun-
um og einstaklingum áður en fresturinn rennur út. Það
er síðan skipulagsstjóri sem úrskurðar á grundvelli um-
hverfismats og athugasemda við það hvort ásættanlegt
sé að virkja eða ekki. Þann úrskurð verður síðan ráð-
herra að staðfesta eða hnekkja en eins og margir muna
sneri ráðherra úrskurði skipulagsstjóra við varðandi
Kárahnjúka. Einnig þarf leyfi Náttúruverndar ríkisins
til að virkja megi i verunum.
Umrædd skýrsla um umhverfismat var mjög lengi á
leiðinni því vísindamenn gerðu ítrekað athugasemdir
við drög að skýrslunni þar sem þeim fannst að stungið
væri undir stól athugasemdum sem sýndu neikvæðar
hliðar á framkvæmdinni.
„Það er alltaf viss hætta á því þar sem framkvæmda-
aðili sér um gerð matsskýrslunnar að hann leitist við að
draga frekar fram jákvæðar hliðar á framkvæmdinni.
Andstæðingar halda síðan fram slæmu hliðunum og
þetta má heita eðlilegt en mjög slæmt ef markverðum
gögnum er stungið undir stól,“ segir Arnór.
Upphaflega var sótt um leyfi til að reisa stíflu sem átti
að vera í 590 metra hæð yfir sjó en síðan féllst Lands-
virkjun á að lækka stífluna í 580 metra en umhverfís-
matið gengur út á að reisa stíflu í 575 metra hæð.
Þyrmið Þjórsárveruni en sökkvum ...
„Það var þarna í bakgrunninum samkomulag við
Náttúruverndarráð um að ef Þjórsárverum yrði þyrmt
myndi ráðið ekki leggjast gegn virkjun við Eyjabakka
heldur líta undan.
Þessi fyrirhugaða stífluhæð sökkvir ekki miklu af
griðlandinu sjálfu þótt hún skerði mikið land. Ég er
sannfærður um að með þessu er Landsvirkjun að stinga
fætinum í gættina ef svo má segja því þegar 575 metra
stifla verður komin upp þá er hagkvæmasti virkjunar-
kostur sem til er að hækka hana um sex metra og auka
þannig afköstin stórlega. Við það stækkar fyrirhugað lón
nærri tvöfalt og umhverfisáhrifin verða margfalt meiri.
Þarna þarf ekki nema nokkur vörubílshlöss ofan á stífl-
una og þá er þaö igildi nýrrar virkjunar."
Fossarnir þorna
Þegar virkjað verður við Norðlingaöldu mun rennsli í
Þjórsá skerðast verulega en tilgangurinn með byggingu
lónsins er að dæla vatni úr því yfir i Þórisvatn og nýta
or .Si“hissnn cr luýl;itr;uniniiur
sciii scl*ísI !rclv;ir iuyiulu lV»rii;i
(iulllossi cii l*jórs:ir\criiiu.
orkuna í virkjunum við Sultartanga og Búðarháls. Við
þetta mun skerðast verulega rennsli í tiikomumiklum
fossum i Þjórsá á svæði sem heitir Gljúfurleit. Þar eru
þrír stórir fossar sem heita Gljúfurleitarfoss, Dynkur og
Hvanngiljafoss og er Dynkur almennt talinn tilkomu-
mestur þeirra. Þessir fossar eru ekki ýkja vel þekktir
enda ekki beinlínis í alfaraleið. Það er eitt af sérkennum
þeirra að vegna þess hve erfið áin var yfirferðar og sam-
skipti milli sveita lítil bera allir fossarnir tvö nöfn eftir
því hvort þeir voru skírðir af gangnamönnum austan
eða vestan ár.
Rennsli í Dynk er nú ríflega 200 rúmmetrar á sekúndu
þegar það er mest en mun minnka í rúma 120 rúmmetra
á sekúndu að hámarki sem er umtalsverð skerðing. Hér
er ennfremur rétt að hafa í huga að rennsli í fossunum
hefur þegar verið skert þegar nokkrum kvíslum Þjórsár
var veitt í austur i tengslum við framkvæmdir við Kvisl-
arveitur.
„Það heyrist oft sú röksemd að skaðinn sé minni en
ella því það sé búið að minnka vatnsmagnið nú þegar.
Ég óttast að þessi sömu rök verði notuð þegar stíflan
verður hækkuð seinna, nefnilega að það skipti ekki eins
miklu máli og áður því það sé þegar búið að skerða
friðlandið. Mér finnst þess vegna sanngjarnt þegar rætt
er um þessar framkvæmdir að gert sé ráð fyrir að stifl-
an hækki,“ segir Arnór sem segir að í lónum eins og
þessum fari aðallega flatt og gróið land undir vatn en
jökulöldur og melkollar standi upp úr og eins metra
hækkun á vatnsborði geti á flötu landi þýtt marga tugi
ferkílómetra stækkun lónsins.
Mönnum stillt upp við vegg
„Ég vil gagnrýna harkalega hvemig Landsvirkjun
stillir mönnum upp við vegg og hvernig umræðan er
alltaf of öfgakennd. Það er í gangi vinna við rammaáætl-
un þar sem farið er yfir lista eða áætlanir um virkjanir
og þeim raðað í forgangsröð eftir ýmsum forsendum og
flokka eftir ýmsum aðferðum.
Það viðurkenna allir að það þurfi að virkja en það
verður að ná sátt um að gera það með þeim hætti að ekki
sé fórnað dýrmætum nátttúruperlum. Þess þarf ekki.
Það á ekki að virkja hvað sem það kostar.
Hluti vandans er sá að við erum langt á eftir í allri
umræðu um þessi mál. í kjölfar Alta-virkjunarinnar i
Noregi breyttist umræðan þar og virkjunum var raðað í
nýja forgangsröð. Það er alls ekki rétt að Norðmenn hafi
hætt að virkja eftir Alta.
Sættir eru nauðsynlegar en mér finnst að nú sé Lands-
virkjun að sækja að þeim tveimur stöðum sem hafa hvað
hæst náttúruverndargildi af öllum sem eru annars veg-
ar Þjórsárver og hins vegar Kárahnjúkar. Frá náttúru-
vemdarsjónarmiði eru þessi svæði í hæsta flokki.
Við erum þarna að taka náttúruperlur frá komandi
kynslóðum og eyðileggja þær. Það er ekki einu sinni svo
að þetta sé vistvæn orka eins og sagt er á tyllidögum því
uppistöðulón í jökulám fyllast á skömmum tima. Norð-
lingaöldulón mun fyllast á innan við 100 árum og þá
standa eftir jökulaurar og leir sem aldrei verður endur-
heimt,“ segir Arnór.
Hverjir berjast?
I því sem kallað er umræða um virkjanamál á íslandi
má segja að standi tvær fylkingar andspænis hvor
annarri. í annarri eru stjórnvöld í formi Landsvirkjun-
ar og stjórnmálamanna sem eru skipulögð í sínum
vinnubrögðum og beita einkum tæknilegum rökum en í
vaxandi mæli hefðbundnum áróðri. Andspænis þessu