Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.2002, Blaðsíða 41

LAUGARDAGUR 25. fVlAf 2002
Helqarblctá DV
4
f Þjórsárverum er stærsti einstaki varpstaður heiðagæsar í heiminum og verin eru friðuð samkvæmt Ramsesar-
sáttmálanum. Á neðri mvndinni sést gæsasmölun í Þjórsárverum að fornum sið. Tilgangurinn er þó ekki að
drepa gæsir og éta heldur að nierkja þær en á efri myndinni sjást nokkuð móðar og þreyttar heiðagæsir sem
búið er að inerkja með hring um hálsinn eftir vel heppnaða smölun.
standa laustengdar hreyfmgar heimamanna eða áhuga-
manna, félagasamtök og svo einstakir vísindamenn sem
ekki virðast alltaf hafa mikið samstarf sín á milli.
„Andstaðan er ekki skipulögð í samanburði við Lands-
virkjun. í þessu máli eru heimamenn á móti virkjun sem
er andstætt því sem gerðist við Kárahnjúka þar sem
heimamenn studdu framkvæmdir. Margir vísindamenn
eru síðan í þeirri aðstöðu að þeir eru að vinna fyrir
Landsvirkjun. Náttúrufræðistofnun er stór verktaki hjá
Landsvirkjun svo eitt dæmi sé tekið. Fyrir vikið verður
stofnunin að vissu leyti vanhæf til að fjalla um verkið
frá öðrum sjónarhóli.
Það sést vel í kringum Kárahnjúka hvernig Lands-
virkjun beitir fjármagni miskunnarlaust til að halda úti
áróðri í formi heimasíðu, standa fyrir sýningarhaldi og
fleiri þáttum. Menn sitja alls ekki við sama borð í þess-
um efnum.“
Tilfinningamar ráða
Það vita allir að fólk flokkar virkjanir eftir persónu-
legri afstöðu sinni. Menn eru hlynntir virkjun á einum
stað en andvígir henni á öðrum stað. Oftast er þetta mat
byggt á tilfinningalegri afstöðu.
„Ég hef verið mikið í Þjórsárverum. Leiðin þangað
liggur yfir svarta sanda og eyðisvæði og svo opnast fyr-
ir manni þessi gróðurvin við rætur jökulsins með fagra
fjallasýn að baki. Að koma þarna í sólskini að sumarlagi
er einstök tilfinning og þetta svæði á engan sinn líka.
Okkur hættir til þess að vanmeta tilfinningar og tO-
finningaleg rök en sannleikurinn er sá að þegar nánar er
skoðað þá ráða tOfinningar flestu ef ekki öOu sem við
gerum. Þær ráða öllu um það hvaða tegundir dýra við
veiðum og hvaða landsvæði við verndum svo dæmi sé
tekið. Það eru litil vistfræðOeg rök gegn því að leyfa
veiðar á hrossagauk á íslandi en hann er vinsæll veiði-
fugl um aUan heim. Það eru tillfmningaleg rök sem
koma í veg fyrir það. Ef eingöngu ætti að beita vistfræði-
legum rökum þá væri skynsamlegra að veiða margar
mófuglategundir en ýmsar þær tegundir sem nú eru
leyfðar veiðar á. En málið er aUs ekki svo einfalt því tU-
finningarnar ráða þó erfitt sé að stOla þeim á vog and-
spænis hagfræðUegum stærðum.“
Hver hafði séð Gullfoss?
Arnór gagnrýnir einnig þau rök að engin ástæða sé tO
að vernda landsvæði þar sem aldrei kemur neinn.
„Þegar Sigríður í Brattholti var að berjast fyrir vernd-
un Gullfoss á sínum tíma þá er ég viss um að stór hluti
þjóðarinnar hafði aldrei nokkru sinni séð fossinn. Þó við
sjáum þetta ekki í dag þá megum við ekki svipta kom-
andi kynslóðir þeim forréttindum að upplifa þetta svæði
eins og það er.“
Þjórsárver eru stærsta einstaka varpsvæði heiðagæs-
arinnar í öllum heiminum. Því má halda fram að þau
hafi verið týnd umheiminum öldum saman utan hvað
smalamenn Gnúpverja hafa án efa alltaf vitað um þau og
þangað sóttu menn einnig lífsbjörg á sáratíma gæsanna
þegar þeim var smalað í gæsaréttir sem enn sjást rústir
af í verunum. Það var síðan 1951 sem breski fuglafræð-
ingurnn Peter Scott fór í leiðangur í Þjórsárver og má
segja að hann hafl þá fundið þau aftur.
Miðað við fyrirhugaða lónhæð Norðlingaölduvirkjun-
ar munu um 500 hreiður heiðagæsa hverfa undir vatn.
Amór segir að ekki sé rétt að miða eingöngu við fjölda
hreiðra því taka verði tOlit tO beitilands sem hverfur
undir vatn. Þannig gefi fjöldi hreiðra ekki endilega tO
kynna endanleg áhrif á stofnstærðina.
Landsvirkjun þegir þegar hentar
í matsskýrslu Landsvirkjunar er vitnað tO skýrslu frá
Náttúrufræðistofnun íslands og sagt að eyðOegging 10%
af varpstöðvum heiðagæsa sem yrði ef 25 virkjunarkost-
ir sem teknir eru fyrir í rammaáætlun væru nýttir þá
hefði það í fór með sér 9% fækkun í stofninum. í þessari
skýrslu er einnig leitt getum að því að 5% minni lífslík-
ur geti til lengri tima leitt til 50% minnkunar stofnsins
á 20 árum en á það er ekki minnst í skýrslu Landsvirkj-
unar.
Heiðagæsastofninn er nú í sögulegu hámarki þótt
hreiðrum hafi fækkað í Þjórsárverum samkvæmt taln-
ingu frá 1996 sem Amór segir reyndar að hafi verið
framkvæmd á óheppOegum tíma og gefi þess vegna ekki
endOega rétta mynd af ástandinu.
En í hverju felst sérstaða Þjórsárvera fyrir utan að
vera griöland heiðagæsarinnar?
Dynkur er stærsti og fegursti foss í Þjórsá á Gljúfurleit. Verði stíflan við
Norðlingaöldu reist skerðist rennsli hans uui nærri þriðjung en það hefur
þegar verið skert nokkuð vegna Kvíslarveitna.
DV-mynd PÁA
„Sérstaða þeirra er margvísleg. Fyrir utan að vera
þessi einstæða gróðurvin við jökulrönd þá er þarna stórt
rústasvæði. Rústir eru túndrulandslag myndað við sam-
spils frosts og þiðu og það er ekki mikið tO af því á ís-
landi. Þjórsárver eru ásamt Orravatnsrústum norðan
Hofsjökuls stærsta rústasvæði landsins. Þess má reynd-
ar geta að Orravatnsrústir munu lenda undir vatn verði
virkjunarkostir norðan Hofsjökuls nýttir í framtíðinni.
Þjórsárverin eru kjarnastaður í varplendi heiðagæsar-
innar. Þau eru líklega síðasta vígið þegar varpið hörfar
á jaðarsvæðum. Þarna er einnig ótrúlegur íjöldi annarra
fugla sem eru sjaldséðir í þessu umhverfi og hafa sést 45
tegundir og 22 tegundir hafa orpið þar. Þarna er gróður-
ríki með ólíkindum fjölskrúðugt því sauðfé gengur þarna
í mjög litlum mæli og þarna blómgast plöntur á víða-
vangi sem maður sér varla annars staðar."
Eklti einkamál íslendinga
Amór segir að eflaust muni margh' verða til þess að
mótmæla fyrirhuguðum framkvæmdum og bendir á
harða andstöðu heimamanna sem hann spáir að muni
berast liðsauki erlendis frá. Þjórsárver eru eitt þriggja
votlendissvæða á íslandi sem eru vernduð samkvæmt
hinum alþjóðlega Ramsesarsáttmála um vernd mikO-
vægra votlendissvæða. Hann hafa íslendingar undirritað
og skuldbundið sig tO að vernda svæðin en hin tvö eru
Mývatn og Grunnifjörður á Mýrum. Þessi aðOd leggur ís-
lendingum ákveðnar skyldur á herðar í þessu sambandi.
Heiðagæsastofninn er ekki einkaeign íslendinga því
hún verpir einnig á Grænlandi og á vetrarstöðvar á Bret-
landseyjum og þess vegna má reikna með að fuglavernd-
arfélög á Bretlandi mótmæli öllum aðgerðum sem ganga
á varpsvæði stofnsins.
„Ef öU virkjanaáform sem nú liggja fyrir á íslandi
yrðu að veruleika þá myndum við sökkva 5000 hreiðr-
um heiðagæsa sem er 15% af stofninum. Þetta er þess
vegna ekkert einkamál okkar. Það má þess vegna bú-
ast við andmælum víðar úr heiminum og frá öörum
aðOum en oft áður,“ segir Arnór og bendir á að öfugt
við ýmis önnur svæði sé meira vitað um Þjórsárver og
lífríki þeirra en t.d. umhverfi Kárahnjúka þar sem
hann segir að hafi verið rannsakað mikið á mjög stutt-
um tíma og margt þeirra rannsókna hafi ekki verið
nægOega vandaö.
„Almennt um umhverfismat eins og við framkvæm-
um það þá finnst mér vanta staðla um gæði rannsókna
sem lagðar eru til grundvallar. Rannsóknir á varpi
fugla t.d. þarf að framkvæma á stuttum afmörkuðum
tíma yfir sumarið. Ég veit dæmi þess að rannsóknir á
fuglalifi vegna vegagerðar og virkjana hafa farið fram
löngu eftir að varpi lauk. Slíkar rannsóknir eru auð-
vitað ekki vísindalegar. Það er ekki alltaf nóg að segja
að það hafi farið fram miklar rannsóknir því magn er
ekki sama og gæði.“
Það fer ekki hjá því þegar rætt er við Arnór um
framtíð Þjórsárvera og lífríkið þar að þetta er honum
mikið hjartans mál því þarna er hans paradís. En er
þetta tapað stríð? Verður ekki virkjað hvað sem taut-
ar og raular?
„Ég vil ekki segja að þetta sé tapað stríð en ég ber
mikinn beyg í brjósti vegna þessa máls. Það er kallað
mjög hátt eftir þessum framkvæmdum sérstaklega eft-
ir að Kárahnjúkavirkjun eiginlega datt út því kaup-
anda vantar. Hér höfum við kaupanda og markaður-
inn æpir á þetta og það eru sterk öfl sem þrýsta á.
Þetta verður erfitt stríð og þetta er aðeins fyrsta orr-
ustan. Það verður mjög fljótt sem þarf aftur að útvega
rafmagn í hvelli og þá blasa hagkvæmir kostir við
þarna með hærri stíflu. Þá verður þetta tapað stríð.“
-PÁÁ