Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2002, Síða 45

Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2002, Síða 45
LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2002 Helc)a rblctð DV 4-3 K j er sagt að byggingarhefðin hafi verið „lífræn“ (líkt og hjá sumum indíánaþjóðum og t.d. Japönum). Hús endast skamman tíma en eru oft endurbyggð í svipuðu formi úr nærtæku efni. Með tilkomu var- anlegs byggingarefnis rofnar endumýjunarferlið og gömlu húsin eyðast. Ný hugsun, um að byggja úr varanlegu efni, ýtir undir að menn gleyma að hlúa að fyrri byggingararfi. Steining er eitt helsta sérkenni íslenskra, stein- steyptra húsa frá tímabilinu 1930-1960. Hún er mik- ilvægur hluti byggingarsögunnar. Með nýjum að- ferðum gæti þessi frágangur útveggja auk þess gengið í endurnýjun lífdaga og fært umrædda hefð í íslenskri húsagerð skrefi framar. Endurrreisn Um tíma, fyrst eftir að áhugi vaknaði á varð- veislu húsa, bar á því að kastað var höndum til við- gerða eða endurbóta. Röng efni voru notuð eða röngum aðferðum beitt, oft vegna skorts á upplýs- ingum eða kunnáttu, en ekki af ásetningi. Stundum var ofgert við endurnýjun og viðgerðir. Á þessu hefur orðið veruleg breyting til batnaðar. Mikill sómi er að endurbótum íjölmargra bygginga, allt frá Hóladómkirkju og Viðeyjarstofu til margra íbúðarhúsa úr timbri eða steinsteypu og nýrri bygginga á borð við Aðalbyggingu Háskólans og Hnitbjörg - Listasafn Einars Jónssonar. Ekki verð- ur snúið af þessari braut húsafriðunar og húsa- varðveislu. Gamlar byggingaraðferðir geta verið horfnar en þær er unnt að nálgast með því að kanna heimild- ir og skoða gamlar byggingar. Efni sem henta, jafn- vel upprunaleg byggingarefni, eru oftast tiltæk. Einnig er æskilegt, en ekki einhlít regla, að færa fremur yfirbragð húsa nær upprunalegu útliti en gjörbreyta ásýndinni með nýjum efnum eða aðferð- um. Tækni nútímans gerir kleift að endurbæta hús þannig að efni eða aðferðir sem áttu þátt i lélegri endingu þurfi ekki að koma aftur við sögu. Nær- færni og virðing fyrir viðfangsefninu er aðal húsa- verndar. Upphaf steiningar Þegar kom að byggingu Þjóðleikhússins hafði steypa verið notuð á íslandi að einhverju marki frá því um aldamótin. Lengst af voru slétthúðun og hraunhúðun algengustu aðferðirnar við húðun steyptra veggja. Þegar Austurbæjarskóli var byggð- ur í Reykjavík 1927-1930 var þar notað afbrigði hraunhúðunar. Áferð þessi er t.d. á Verkamanna- bústöðunum og Elliheimilinu Grund við Hring- braut/Ásvallagötu. Hugmynd Guðjóns Samúelssonar var í upphafi sú að nota, en endurbæta mjög, norska aðferð til múrhúðunar. Þjóðleikhúsið var húðað 1938, tæpum fimm árum eftir að byrjað var á byggingu þess. Má telja það upphaf steiningar í verki. Hún fór fram undir verkstjórn Korneliusar Sigmundssonar múr- arameistara. Dregin var nokkuð þykk, slétt múr- húð á veggi og mylsna, úr hrafntinnu, kvarsi og silfurbergi, dregin í múrinn með bretti, eða henni kastað á. Ljósir og dökkir fletir skreyta bygging- una. íslensku steinefnin í steiningu húsa voru jafnan ljóst kvars, svört hrafntinna eða silfurberg. Grjót var sótt um langan veg og svo mulið. Kostnaðurinn var töluverður og var steiningin talin nokkuð dýr. Stefán Einarsson trésmíðameistari tók að nota skeljamulning í stað steinefna. Skeljun er ekki eins góð húðunaraðferð og steining vegna þess að end- ing skeljahúðarinnar er minni en steiningarhúðar. Hallar undan fæti íslensku steinefnin voru að miklu leyti upp urin um miðjan sjötta áratuginn. Síðustu tvö húsin sem voru húðuð með íslenska kvarsinu voru frágengin 1955. Á síðasta skeiði þessa tímabils tóku menn að nota erlend steinefni, fyrst og fremst innflutt kvars, ýmist eingöngu eða blönduð með íslenskum efnum. Upp úr 1960 lagðist steining að mestu leyti niður en þá hófst skeið viðgerða og endurnýjunar. Flest- ar þær aðferðir sem menn fundu upp á voru gallað- ar. Ýmist voru viðgerðirnar endingarlitlar eða þær spilltu útliti, og stundum færðu þær yfirbragðið langt frá því upphaflega, einkum þegar tekið var upp á því að mála steinuð hús. í einhverjum tilvik- um réði breyttur smekkur og eigendur vildu stund- um reyna að breyta lit útveggja. Tilraunir til þess að nota plötur með mulningi utan á steinuð hús þykir sjaldan hafa heppnast vel. Um og upp úr 1990 er enn mikið um viðgerðir og endurnýjun steinaðra húsa. Byggingardeild borgar- verkfræðings i Reykjavík vann að því að endur- bæta aðferðir við viðgerðir, og ný viðgerðaraðferð, endursteining, var unnin til hlítar, fyrst og fremst hjá verkfræðistofunni Línuhönnun. Fyrsta bygg- ingin sem var endurgerð með steiningu er Nes- S tr.. ;/’• & kirkja í Reykjavík. Enn fremur var fundin upp ný aðferð við að steina veggi, völunin, á vegum Línu- hönnunar. Fyrsta byggingin þar sem sú aðferð var nýtt að marki er Eldborg, móttökuhús Hitaveitu Suðurnesja, annað dæmi er nýbygging að Leiru- bakka í Landsveit. Háskóli fslands, aðalbygging, er eitt af stórhýsum Guðjóns Samúelssonar. Það er ekki aðeins steinað að utan heldur eru íslcnskar steintegundir notaðar nijög víða í byggingunni. Steiningin var endurnýjuð fyrir nokkrum árum og var þá sótt kvars í námu í Miðdal en silfurbergið var sótt í Djúpadal í Djúpafirði á Barðaströnd. Hvað nú? Fjöldi steinaðra húsa á landinu þarfnast lagfær- inga og endursteiningar og því er mikilvægt að tek- ið sé faglega á málum. Nú hefur steiningaraðferðin verið endurvakin, steining er notuð við viðhald og mikið er um steinaðar nýbyggingar. Máltækið segir að oft sé betur heima setið en af stað farið og á það ágætlega við um steininguna. Þegar verulegar endurbætur þarf á steinuðum hús- um er jafnan betra að kosta til því sem þarf, frek- ar en að reyna að lappa upp á verst förnu hlutana. Steining er þess eðlis að mjög þarf að vanda til verka og nota rétt efni og aðferðir og ljúka verður öllum steypuviðgerðum áður en steinað er á ný. Helsti kostur steiningar á útveggjum er löng ending og hlutfallslega lágur viöhaldskostnaður. Árlegt viðhald á steinuðum flötum er lítið sem ekk- ert en á móti kemur að þegar viðgerða er þörf, oft ekki fyrr en eftir 40-60 ár, þarf að iðulega að end- ursteina hús í heild sinni eða a.m.k. stóra fleti. Margvísleg mistök hafa verið gerð í viðhaldi og endurbótum á steinuðum húsum, í mörgum tilfell- um af vanþekkingu og reynsluleysi. Stundum er aðeins gert við helstu skemmdir og hús síðan mál- uð. Þar með er kallað á viðhald á 6-8 ára fresti með málun, auk þeirra lýta sem geta fylgt slíkum að- gerðum. Stundum hefur verið reynt að gera við skemmdir með því að steina bletti en það nánast ógerningur svo vel fari, en þó valkostur ef fresta á heildarsteiningu. Aðferðin við steiningu nýbygginga er talsvert frábrugðin upprunalegu aðferðinni. Oftast er stein- að beint á steypta mótafleti án múrhúðunar. Notuð eru tilbúin verksmiðjuframleidd steiningarlím og þeim dælt eða sprautað á fletina og dregið úr með stálbrettum en steiningarefnið dregið, þvi kastað eða sprautað i límið. Ný og spennandi aðferð I mörg ár hefur hörðnunarseinkari verið notað- ur, m.a. við veggeiningaframleiðslu, til að tefja fyr- ir hörðnun sementsefju í yfirborði. Þetta er gert svo hægt sé að þvo eða skola yfirborðið og fá fram lit og lögun þeirra fylliefna sem notuð eru í steypuna. Þessi áhrif og einföld virkni seinkarans valda þvi að nota má hörðnunarseinkara við múr- húðun á veggflötum utanhúss. Þá er múrhúð höfð eins þykk og verkast vill, misgróft efni, allt upp í hnullunga, dregið í múrinn eða því ýtt inn i hann og t.d. kústað yfir. Seinkaranum er úðað á vegginn og eftir ákveðinn tíma er unnt að skola sements- blöndu af öllu þvi sem á að sjást. Með þessu móti er unnt að steina með nánast hvaða efni sem er og við það opnast nýjar víddir í veggjaklæðningu. Um þessar mundir er verið að vinna að bæklingi um steiningu sem kemur bráðlega út á vegum Húsafriðunarnefndar ríksins. Texti: Ari Trausti Guðmundsson Ljósm. Ragnar Th. Sigurðsson/Línuhönnun Náttúrufræðihúsið í Vatnsmýri er teiknað af dr. Magga Jónssyni. Það er nýsteinað með hvítu kvarsi sent er erlent. Þjóðleikliúsið er fyrsta íslenska stórhýsið sein var steinað og þarfnast það nú brýnna viðgerða. Utan á húsinu eru aðallega hrafntinna, kvars og silfurberg. Heilsuverndarstöðin við Barónsstíg er steinuð ineð ís- lenskum og erlendum steini. Einar Sveinsson tciknaði þetta fallega og svipinikla hús.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.