Vísbending - 18.12.2004, Page 8

VISBENDING
Sé litið yftr farinn veg var hagvöxtur meiri á íslandi á ámnum 1970-
1980 en næsUi tvo áratugi þar á eftir, sbr. grein mína um framfarir á
íslandi sem birtist nýlega í Vísbendingu. Þetta vekur upp ýmsar spum-
ingar sem einungis er unnt að svara með rannsóknum. Eg get þó ekki
staðist freistinguna að setja hér ffam nokkrar hugleiðingar. Þrátt fyrir
olíuskellina og verðbólguna á 8. áratugnum tókst að halda framleiðsl-
unni gangandi. Fiskafli var einatt góður og fískverð hátt á erlendum
markaði. Afleiðingin var ofveiði þannig að tekið var forskot á sæluna
svo að grípa þurfti til skerðingar aflaheimilda. Þetta hefiir dregið úr
hagvexti eins og gerðist þegar síldin var upp-
urin á hagvaxtartímabilinu 1960-1966. Þótt
hagræðing í sjávarútvegi og öðrum greinum
hafí skilað sínu er það ekki nægilega mikið
til þess að vega upp á móti fyrri ofveiði.
Vaxtarbroddamir hafa verið mestmegnis
annars staðar en í sjávarútvegi síðustu tvo
áratugina.
A undanförnum misserum hefur frelsið
í bankakerfinu aukist verulega á Islandi,
einkavæðing ríkisbankanna hefur breytt
viðskiptaumhverfinu talsvert. Hverjir
eru kostirnir og gallarnir við þessa breyt-
ingu?
Kostimir em einkum þeir að vaxtafrelsi og
haftaleysi á fjármagnsmarkaði Uyggir bettir að fjármagnið leiti þangað
sem arðsemin er mest en ekki atkvæðin flest. Einnig að bankamir h'ti
til arðsemi og áhættu fremur en veðbókarvottorða. Þetta ýtir undir
fmmkvæði og nýsköpun og samkeppni. Aðalókosturinn er sá að allir
vilja sýna fram á gróða strax og langtímaverkefni gætu því setið á
hakanum. Annar fylgifiskur er fákeppni í mörgum greinum, ekki
síst vegna þess hve íslenski markaðurinn er lítill og hagkvæmni stór-
rekstrar næst ekki öðruvísi. Nú er þetta þó allt fyrir opnum tjöldum.
Þú hefur starfað bæði fyrir Norræna fjárfestingarbankann og
Seðlabankann, ásamt því að hafa unnið verkefni fyrir aðrar
bankastofnanir. Hvað lærðirðu af þeirri reynslu og hvaða hlut-
verki þjóna þessar stofnanir í hinu íslenska fjármálakerfi?
Eg var í aldarfjórðung í bankaráði NIB, fyrst sem varamaður Jóns
Sigurðssonar.sem nú er bankastjórinn, og sfðan sem aðalmaður og
formaður um skeið. Það er einkar ánægjulegt að hafa getað tekið þátt
í uppbyggingu bankans og árangri. Það hefur nýst mér í kennslu og
rannsóknum og vonandi hefur bankinn haft eitthvert gagn af mér.
Hann hefur verið í fararbroddi í áhættustýringu og þar er nú doktors-
nemi minn starfandi og einmitt að skrifa um
áhættustjómun á fjármálamarkaði.
Reyndar er ég eini maðurinn í ráðinu sem
hefur komið úr háskólaheiminum. Ég var
um sjö ára skeið í bankaráði Seðlabankans
og hafði af því bæði gagn og gaman. Það er
frábært starfsfólk í báðum þessum bönkum,
en bankaráð NIB var mun virkara en Seðla-
bankans þar sem bankastjómin eða ríkis-
stjómin réðu flestu. Ég hætti reyndar í Seðla-
bankanum af því að ég vildi fá atvinnumann en
ekki Steingrím sem bankastjóra, þótt ég meti
Steingrím mikils sem stjómmálamann.
NIB hefur haft meiri áhrif hér á fjármála-
markaði en margan gmnar því að hann gat
boðið upp á hagstæðari lánskjör en aðrir
bankar og ég held að um 10% af erlendum
langrímalánum Islendinga séu þar. Seðlabankinn hefur sýnt virka
forystu og sjálfstæði síðustu ár og upptaka verðbólgumarkmiðs er
honum til sóma þótt það hefði mátt koma fyrr og án þess að lækka
vexti samtímis.
Verð á hlutabréfamarkaði hefur hækkað mikið á árinu og
meira en á flestum erlendum mörkuðum, á sama tíma hefur
hins vegar fyrirtækjum haldið áfram að fækka í Kauphöllinni
og eru þau núna innan við 40 talsins í samanburði við 75 um
aldamótin. Flest bendir til þess að fyrirtækjum eigi enn eftir
að fækka á næstunni. Hvað er að gerast á íslenskum hlutabréf-
Kostirnir eru einkum
þeir að vaxtafrelsi
og haftaleysi á fjár-
magnsmarkaði tryggir
betur að fjármagnið
leiti þangað sem arð-
semin er mest en
ekki atkvæðin flest.
Þróun landsframleiðslu frá 1901 til 2000
(1945 = 100)
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
T— CD 1— (D 1— co T— CD 7— co T— CD T— CD y— CD T— CD T— CD
o O 1— i— C\l CM co CO LO LO CD CD co 00 O) 05
O) O) CD G) O) O) O) O) O) O) O) cn O) O) O) 05 O) 05 O) 05
T— T— 7— T— 7— T— T— T— 7— r— 7“ i— T— i— t— T— 7— T— 7— i—
-8-