Vísbending - 18.12.2004, Blaðsíða 31

Höfundar helmingaskiptareglunnar Richard
Thors (tv) og Jón Árnason.
eins persónubundnir og hjá hinum flokkunum. Þessarar skiptingar sér
fyrst stað þegar Útvegsbanki fslands hf. er stofnaður á gntnni gamla
Islandsbanka hf. árið 1930. Þá verða bankastjórar fulltrúar þeiira
þriggja flokka sem sæti áttu á Alþingi. Um sama leyti má einnig tíma-
setja helmingaskiptareglu Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks.
Fulltrúi samvinnuhreyfmgarinnar varð formaður bankaráðs Lands-
bankans 1929 og tengslin við samvinnuhreyfinguna urðu enn skarp-
ari þegar Vilhjálmur Þór varð bankastjóri 1942. Ef gerð er tilraun til
að eigna helmingaskiptaregluna höfundum, þá er lfklegt að nöfn Rich-
ards Thors og Jóns Amasonar yrðu ofarlega á blaði.
Tilgangslausast allra bankaráða var þó bankaráð Seðlabanka
íslands. Allt frá því að bankinn var stofnaður hefur hlutverk bank-
aráðsins verið skilgreint sem „eftirlitshlutverk". Bankaráðið ræður
aðalendurskoðanda og aðalféhirði og staðfestir reikninga bankans
eftir að bankastjórar og endurskoðendur hafa lagt þá fyrir bankaráðið.
Þá ber hæst deilur um það h vort hagnaður bankans skuli færður í „vara-
sjóð“ eða í „húsbyggingasjóð", hvorir tveggja meðal eiginfjárreikn-
inga! A eftirlitshlutverkið reyndi fyrst þegar Þresti Olafssyni banka-
ráðsformanni líkaði ekki ferðareikningar Steingríms Hermannssonar
seðlabankastjóra.
Starfandi stjómarformaður
I þeirri sögu sem hér er rakin er vert að minnast stjómar Lol'tleiða hf.
Eftir hallarbyltingu í stjóm Loftleiða hf. árið 1953 tók við stjóm undir
fonnennsku starfandi stjómarformanns, sem áður hafði verið ritstjóri
dagblaðs jafnframt því sem hann rak lögmannsstofu. Starfsemi Loft-
leiða hf. byggðist á undantekningarákvæði í loftferðasamningi Islands
og Bandaríkjanna, sem gerði farþegaflutninga á milli tveggja landa
mögulega með millilendingu í þriðja landi. Það hefur vafalaust verið
full ástæða til að fá reyndan lögmann til að tryggja lagalega stöðu
og formsatriði þess máls. Stjórn Loftleiða hf. hafði jafnffamt þá sér-
stöðu að í henni sátu að jafnaði margir stafsmenn félagsins, forstjóri,
svæðisstjóri í Bandaríkjunum og flugstjórar, sem allir vom eigendur
verulegs hlutaQár. Þetta fyrirkomulag gekk vel á uppbyggingartíma
félagsins og þegar allt lék í lyndi en þegar á móti blés, áður en til sam-
einingar Flugfélags Islands hf. og Loftleiða hf. í Flugleiðum hf. kom,
var þetta stjómarfyrirkomulag ekki til sýnilegs gagns.
Ekki er hægt að draga of víðtækar ályktanir af hlutverki starfandi
stjómaiformanns af þessu eina dæmi, en síðari dæmi benda til þess að
starfandi stjómarformaður sé fremur hugsaður sem aðalforstjóri, og
að hann sinni ekki daglegri herstjóm.hjá fótgönguliðinu.
Fótgönguliðar forstjórans
Eftir að hafa rýnt í stöðu bankaráða á síðustu öld, þá virðist höfundi
lærdómurinn sá að bankaráðin hafi fremur verið í herkví hjá banka-
stjómm en að þau fæm með eiginlegt agavald yfir bankastjómnum.
A þessu er þó ein veigamikil undantekning, það er þegar upp kom
stjómunarkreppa í Landsbanka íslands hf. árið 1998, sem lyktaði með
því að bankastjóramir sögðu allir af sér, vafalaust ífemur eftir þrýst-
ing frá ráðherra en bankaráðsmönnum.
Önnur ályktun sem draga má af störfum stjóma á liðinni öld er
sú að stjómir vörðu forstjórana, sem þær réðu, og sýndu þeim fyllsta
traust allt þar til ytri aðstæður knúðu dyra, annaðhvort með því að
lánastofnanir kröfðust breytinga eða þjóðfélagsumræða og alþýðu-
dómstólar kröfðust blóðs.
Að læra af mistökunum
Umræða um stjómarhætti fyrirtækja er fyrirferðarmikil í löndum þar
sem verðbréfamarkaðir hafa þróast. Stjómir em vörsluaðilar Ijánnuna
og starfa í umboði hluthafa. Hlutverk stjóma er að vemda hagsmuni
allra hluthafa, ekki aðeins þeirra sem greiddu stjómarmönnum atkvæði
sitt, og það er ekki hlutverk stjóma að vemda hagsmuni stjómenda
sem þær ráða til starfa. Það er miklu fremur hlutverk stjóma að halda
starfsmönnum sem þær hafa ráðið til vinnu. Því verður það öfugsnúið
þegar stjómir lenda í herkví þeirra sem þær réðu til starfa, þannig að
eggið fari að kenna hænunni.
Tilmæli Verslunanáðs Islands og Kauphallar íslands um stjóm-
arhætti og upplýsingaskyldu fyrirtækja, sem mótuð em að erlendri
fyrirmynd, em löngu tímabær, því að sá lærdómur sem hægt er að
draga af íslenskri atvinnusögu snýst fremur um hvað ekki á að gera en
um það sem rétt er gert. |
- 31 -