Vísbending - 18.12.2004, Blaðsíða 29

YILHJALMUR BJARNASON. VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR.
Upphaf íslenskra stjórnarhátta
íslensk atvinnusaga geymir ekki miklar minningar um stjómir
atvinnuiýrirtœkja. Sagan er miklu heldur jK'rsónusaga þeirra manna
sem höfðu forystu í íslcnsku atvinnulífi, í uppbyggingu þess [Kgar
rekstur vel gekk og þegar undan hallaði. Sögur þessara manna liafa
verið skráðar í bækur; orsökum, atburðarás og afleiðingum hefur
verið lýst eins og menn hafa viljað muna þær, því að oft vantar að
skyggnst sé bak við tjöldin, sérstaklega í hrakfallasiigunni, en þá leita
menn gjarnan jjeirra skýringa sem henta sögupersónunni besL
Fyrstu hlutafélögin
Þannig heiur sagan um tvö fyrstu hlutafélögin, Inméttingamar, sem Skúli
Magnússon landfóged hafði forystu um, og Spunastofu Stefáns Þórarins-
sonar, amtmanns á Akureyri, komist á blað; saga Innréttínganna er |xi
miklu ítarlegii en saga spunastofúnnar, enda fékk hlutalélag Stefáns ekki
nafn. Þar er saga þessara embættisnianna fyrirferðarmest og ömggt má
telja að þeir höfðu aldrei heyrt talað um starfshættí stjóma.
Þannig vai' það einnig jiegar Landsbanki íslands var stofnaður, störf
bankastjórans í upphafi munu vart falla að jreim kröfúm sem geiðar em
um óháðan bankastjóra og embættismenn nú til dags. Þannig víu' Láms E.
Sveinbjömsson, fyistí bankastjóri Landsbankans, jafhframt háyfirdómari
við landsyfinéttinn og konungskjörinn alþingismaður, allt á sama tíma frá
1886 til 1893, þegar Tryggvi Gunnarsson varð bímkastjóri jafhfiumt því
sem hann var alþingismaður, allt |i;u' til Bjöm Jónsson rdðheira rak banka-
stjórann og gæslustjóra bankans árið 1909. Það gerðist einnig í íslandsb-
anka hf. áið 1912 að Kiistján Jónsson varð bankastjóri jafhframt því sem
hann var háyfirdómari og alþingismaður.
Stofiifundir stórfyrirtækja
I firmalögum fiá 1903 em ákvæði um hlutafélög. Þau lutu einkum að
skráningu félaganna og þá um leið takmarkaðri ábyrgð hluthafa en minna
er fjaflað um hlutverk stjóma og svo var einnig í hlutafélagalögunum frá
1921. Verslun einstakra kaupmanna var í fonni einkafyrirtækja. Rekstur
Tlrors Jensens var einkafyrirtæki þar tíl hann stofhaði Milljónafélgið (P
J Thorsteinsson hf) með Pjetri J. Thorsteinssyni og síðar Kveldúlf hf.
með sonum sínum. Thor v;u' jafhfiamt meðal stoíhenda togarafélagsins
Aliance hf.
Með stofnun Eimskipafélags Islands var á vissan hátt brotið blað
í sögu hlutafélaga á Islandi. Það var í upphafi almenningshlutafélag
með á sjöunda þúsund hluthafa á stofnfundinum. Undirbúningsstjóm
þessa félags virðist hafa verið rnjög starfsöm því að haldnir voru 49
bókaðir fundir áður en til stofnfundarins vai' boðað. Samtals hafa verið
haldnir á milli 1500 og 1600 stjómarfundir í félaginu frá upphafi og
svarar það til um eins fundar á rnánuði. Víst er að tveir starfandi lög-
menn í Reykjavík á þeim tíma. jreir Eggert Claessen og Sveinn Bjöms-
son, mótuðu starfshætti stjómarinnar í upphafi. Því var haldið frain
að þegai' Eimskipafélagið var stofnað hafi Eggert Claessen verið f
stjómuin 29 hlutafélaga! Sveinn stofnaði fleiri félög í kjölfar stofnunar
Eimskipafélagsins; hann stofnaði Sjóvátryggingafélag Islands hf. og
var fyrsti formaður stjómar þess, hann stofnaði Brunabótafélag Islands
og varð fyrsti forstjóri þess. I Bmnabótafélaginu var engin stjóm í upp-
hafi, aðeins forstjóri og endurskoðendur sem áttu að gefa skýrslu til
ráðherra uin rekstur félagsins. I kjölfar lagabreytinga árið 1954 var
fyrst kosin stjóm í Bmnabótafélaginu en allar götur til 1994 skipaði
ráðherra forstjóra Bmnabótafélagsins. í því merka félagi laut stjómin
forystu forstjórans á nieðan félagið starfaði að vátryggingum.
Samvinnuhreyfingin stofnaði nokkmm sinnum til atvinnurekstrar í
hlutafélagsfonni. Merkast þeirra félaga og langlífast er Olíufélagið hf.
Aðeins einu sinni í 58 ára sögu þess hefur farið fram stjómarkosning,
það var árið 1993, á 46. aðalfundi félagsins. í tíð þess manns er lengst
var forstjóri þess, Vilhjálms Jónssonar, er mér næst að halda að hann
hafi verið einráður um stjóm félagsins, enda gekk rekstur þess vel!
W
SPARISJÓÐUR MÝRASÝSLU
- Hornsteinn í héraði