Vísbending - 18.12.2004, Blaðsíða 25

Vextir Landsbanka íslands 1886-1970
Innlánsstofnanir
- hlutfall innlána af útlánum
^°/o ----Landsbanki -------íslandsbanki
10% - ----KB banki — Sparisjóðir
0% I------T-----T----T-----T----1-----T----T-----T----T-----T-----T----T-----1----T-----,
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Raunútlán innlánsstofnana á mann, milljónir króna m.v.
verðlag 2003
á millibankaviðskiptum sem líklega hafa komið í veg fyrir ntyndun
virkra eignamarkaða hérlendis og sérhæfðra fjármálafyrirtækja þar til
á níunda áratug tuttugustu aldai'. Flest bendir til þess að höftin hefðu
ekki orðið jafnvíðtæk, langvinn eða kostnaðarsöm fyrir efnahagslífið
ef stofnanaunrgjörð fjármálalífsins hefði verið betur byggð.
Stíg 5 og 6 - Ný bankabyltíng
Atburðarás síðustu 5-7 ára á bankamarkaði - eftir að frelsi var fengið
í fjármagnsviðskiptum - ætti að vera flestum í fersku minni og því
óþarfi að tjölyrða mikið hana í smáatriðum. Islensk fjármagnsvið-
skipti komust á fimmta þróunarstig eftir 1998 og það með mjög kröft-
ugum vexti. Bankakerítð var fyrir þann tíma í mjög þröngri hnapp-
heldu vegna mjög víðtækra hafta og frumstæðs hugsunarháttar, og
af þeim sökum er eðlilegt að fjármagnsviðskiptin haft tekið á rás í
kjölfarið. Þá verður einnig að hafa í huga að spamaður hérlendis er af
mjög skomum skammti cn eftirspum mikil eftir fjármagni og af þeim
sökum skipti miklu máli fyrir atvinnulífið að fá aðgang að útlendum
sparnaði með erlendum endurlánum á vegum bankakerfisins. En eins
og staðan er nú er um helmingur af öllum útlánum bankakerfisins
fjánnagnaður með erlendu lánsfé. A sama tíma hefur ýnris fjánnála-
þjónusta vaxið nteð miklum hraða hérlendis, hvort sem um er að
ræða eigna-, skulda- eða fjárstýringu. Loks má benda á þá hörðu sam-
keppni sem ríkir nú í lánaviðskiptum, hvort sem er á milli bankanna
sjálfra eða samkeppni við ýmsar aðrar stofnanir, svo sem lífeyrissjóði,
íbúðalánasjóð og svo framvegis.
Líklega er þess ekki langt að bíða að sjötta stig taki við í banka-
viðskiptum. í fyrsta lagi bendir flest til þess að skuldaskjalavafningar
heQist innan eins til tveggja ára þegar bankamir rnunu pakka nýju
húsnæðislánunum saman í skuldabréfaútgáfur og selja á markaði til
þess að auka seljanleika í eignasafni sínu. Af flestum kennileitum að
dæma er einnig stutt þar til- íslenskur lánamarkaður verður fullmett-
aður ef ekki yfirmettaður. Aukinheldur mun hröð útlánaaukning á síð-
ustu árum skila sér í einhverjum útlánatöpum um leið og kreppa tekur
við í efnahagslífinu eftir tveggja tif þriggja ára tímabil. Á sama tíma
er líklegt að hækkanir á eignamörkuðum hérlendis muni ekki lengur
skapa jafnhraða eiginfjármyndun innan bankanna og verið hefur. I
kjölfarið er líklegt að afleiðuviðskipti og önnur fjármagnsviðskipti
utan efnahagsreiknings færist í vöxt sem leið til þess að þurfa ekki að
binda eigið fé og er einnig líklegt að nýjar BIS reglur (BIS II) muni
færa reikninganna enn frekar í átt til markaðsverðs. Afleiðuviðskipti,
t.d. með hlutabréf, hófust að einhverju rnarki 1999-2000 en hafa ekki
vaxið að miklu marki á síðustu ámm. Allt er þetta í samræmi við
það sem gerst hefur í öðrum löndum þar sem bankar hafa gengið í
gegnum sömu þróun og íslenskir bankar hafa fýlgt fram til þessa.
NÚTÍMABANKAKERH
Flest bendir því til þess að innan eins til þriggja ára verði íslenskt
bankakerfi komið á sama þróunarstig og þekkist erlendis. Það felur
vitaskuld ekki í sér að íslenskur fjármagnsmarkaðúr muni staðna.
Þvert á móti. Hins vegar verður þá ómögulegt að sjá fyrir um þróun-
ina hérlendis með hliðsjón af því sem gerst hefur erlendis vegna þess
að íslensk fjármagnsviðskipti verða á sama báti og þekkist erlendis.
Ljóst er að allir bankamir þrír hafa undirbúið sig undir markaðssókn
erlendis, að vísu með mismiklum áþreifanlegum árangri, enn sem
komið er. Fáar eða engar erlendar fyrirmyndir eru fyrir slíkri banka-
útrás á landsvísu en að öllum líkindum ntun þessi erlenda sókn hafa
töluverð áhrif á fjármagnsviðskipti á heimamarkaði. Hér er ekki
rúm fyrir getgátur í því elni. Sú hugsun hlýtur þó að kitla marga að í
framtíðinni gætu íslenskar fjármagnsstofnanir hæglega gengið í far-
arbroddi í bankaviðskiptum í stað þess að haltra á eftir með margra
áratuga töf eins og raunin var á tuttugustu öld. Hins vegar er ekki
hægt að líta framhjá því - með tilliti til sögunnai' - hve stórt hlutverk
mistök í bankarekstri hafa leikið í þróun fjármálaviðskipta hérlendis
og oft tafið fyrir framþróun. Ástæðan er líklega einkum sú að vegna
þess hve þjóðin er smá og stofnanir landsins fáar skipta gerðir hvers
og eins fjármálamógúls mun meira máli en hjá stærri þjóðurn. Af
þeim sökurn geta framfarir orðið mun hraðari hérlendis en erlendis
- svo sem þegar íslandsbanki var stofnaður árið 1904 og færði íslensk
fjármagnsviðskipti upp um eitt stig - og jafnframt er ljóst að einstök
mistök skipta hér nteira máli - svo sem þegar íslandsbanki vai'ð gjald-
þrota og tafði framfarir í bankaviðskiptum um áratugi. I
Heimildir:
Benjamfn H.J. Eiríksson (1938) “Orsakir erfiðleikanna í atvinnu- og gjaldeyrismálunum”
Dow, Shcila, C. (1999). “Tlic stage of Banking Development and the Spatial evolution of Banking” birt
í greinarsafninu: Money and the Space Economy, ritstjóri Ron Martin.
Chick, V (1986) Tlie Evolution of thc Banking System and the Thcory of Saving, Invcstmcnt and Int-
crest”, birt í Economies et Societies, 20, Monnaie ct Produclion, 3,193-295.
Hannes Pétursson (1987) “Sveitarstólpi" Heimildaþættir III,
Howcll, P og Bain, K. (2002) “The Economics of Money, Banking and Financc"
Jóhannes Nordal (2002) “Mótun peningakerfisins fyrir og eftir 1930” Birt í greinasafninu: Frá kreppu til
viðreisnar, ritstjóri Jónas Haralz.
Tobin, James (1998) “Money Credit and Capital”