Frjáls verslun - 01.01.1975, Blaðsíða 24

OLÍUHÆKKUNIN.
Víkjum nú að misvæginu á
viðskiptajöfnuði sem að mestu
leyti á rót sína að rekja til
fjórföldunar olíuverðs.
Áætlað er að OPEC-löndin
hafi haft jákvæða greiðslu-
stöðu gagnvart umheiminum,
sem nemur 60-70 milljörðum
dollara á s.l. ári.
Af hallanum lenda 40-50
milljarðar dollara, að %, á
löndum innan OECD. Olíu-
hækkunin hefur komið af-
ar misjafnlega við einstök lönd
OECD og þar af leiðandi er
viðskiptahallinn misstór eftir
löndum. Hallinn er tiltölulega
mestur hjá Bretum, ítölum,
Frökkum og Dönum, en Vest-
ur-Þjóðverjar, Hollendingar,
Bandaríkjamenn og Japanir
sýndu annaðhvort hagstæðan
greiðslujöfnuð eða sluppu
bærilega. Greiðsluafganginum
hjá olíulöndunum er enn ó-
jafnar dreift. Fimm tiltölulega
fámenn lönd með samtals 10
milljónir íbúa, þ. e. Saudi-Ar-
abía, Kuwait, Líbya, Abu Dabi
og Oatar fá 40 milljarða doll-
ara afgang, þ. e. 4000 dollara
á hvern íbúa, eða næstum
hálfa milljón íslenzkra króna.
Dálagleg búbót það.
Ef samansafnaður afrakstur
olíulandanna er framreiknað-
ur til 1980, hefur Alþjóðabank-
inn fengið út töluna 650 mill-
jarðar dollara. Þótt prúttað
væri niður á við, kemur samt
eitthvað óhugnanlegt og ó-
sennilegt út, ekki síst, ef haft
er í huga, að varasjóðir allra
landa og alþjóðastofnana eru
nú samtals um 200 milljarðar
dollara, eða fjórðungur fyrr-
nefndrar upphæðar.
Fjármálakerfi heimsins er
úr skorðum gengið. Fjármagn-
ið ferðast ókunnar slóðir og
enda þótt endurflytja megi
obbann af olíugróðanum að
mestu aftur til olíukaupenda
(sem lán eða greiðslur), veld-
ur tímatöfin samdrætti í upp-
hafi, að enginn veit, hve löng
timatöfin verður, eða hvort al-
þjóðafjármagnsmarkaðir geta
aðlagað sig breyttum aðstæð-
um. Olíulöndin hafa aðallega
kosið skammtíma fjárfesting-
ar, en kaupendurnir vilja lang-
tímalán. (Sagt hefur verið í
gríni, að í Saudi-Arabíu sé að-
eins til einn fjármálasérfræð-
ingur, sem kunni einungis á
skammtímalán og því kaupir
hann eingöngu ríkisvíxla í
Bandaríkjunum.)
Meðalhagvöxtur var u.þ.b.
núll árið 1974 í löndum OECD
og búist er við, að hann verði
það einnig 1975. Meðalverðr
bólga var 15,5% 1974, en er á-
ætluð 11% 1975. Halli á við-
skiptajöfnuði er talinn verða
svipaður 1975 og 1974 (var um
40 milljarðar dollara).
• Efnahagur
*
Islendinga
Enn er full atvinna í land-
inu, en verðhækkanir eru
miklar og gjaldeyrir af skorn-
um skammti. Áætlað er, að
þjóðarframleiðsla aukist á
þessu ári um 1%% á föstu
verðlagi, en vegna lakari við-
skiptakjara, er því spáð, að
þjóðartekjur minnki um 1%
annað árið í röð. Er þá ekki
tekið tillit til fólksfjölgunar,
þannig að minnkun þjóðar-
tekna á mann yrði meiri, eða
um 2%. Almennt verðlag hef-
ur hækkað um meira en 50%
á tólf mánuðum. Viðskiptahall-
inn nam sennilega um 11%
þjóðarframleiðslu árið 1974
og verður skv. spá 9000-9500
millj. kr. á þessu ári, eða um
5% af þjóðarframleiðslu.
Skuldir hins opinbera námu í
árslok 1974 733 dollurum á
hvert landsins barn, en 259
í árslok 1966, sem er nær
þreföldun á 8 árum. (Á sama
tima hafa þjóðartekjur aukist
um 35% og dollarinn fallið,
en aukning skuldanna er meiri
en skýrt verður með þessum
tveimur þáttum.)
Gjaldeyrisstaðan var orðin
tæp í árslok 1974, þrátt fyrir
aðgerðir þær, sem núverandi
ríkisstjórn beitti sér fyrir.
Gialdevrisstaðan nam 941
milli. kr. í nóvemberlok 1974
á þágildandi gengi og breytist
lítið í desember, þannig að
gjaldeyrir er aðeins til fyrir
nokkurra vikna almennum
innflutningi. Útflutningsbirgð-
ir halda áfram að hlaðast upp
og námu 13.052 millj. kr. í
nóvemberiok (á genginu 117
kr./$). Þetta er að mestu
vegna sölutregðu á Banda-
ríkjamarkaði, en jafnvel á
Rússlandsmarkaði gætir
birgðasöfnunar. Hér er því um
söluvandamál að ræða, sem að
öðru jöfnu er óheppilegt að
leysa með gengisbreytingu,
ekki sízt þar sem síður er á-
stæða að ætla að verð á ýms-
um mikilvægum matvælateg-
undum geti lækkað að ráði og
þá ekki nema um studnarsakir.
Þær varnaraðgerðir, sem fól-
ust í aðgerðum núverandi rík-
isstjórnar, hafa greinilega ekki
leyst allan vanda, enda hafði
verið fádæma sukk í fjármál-
um þjóðarinnar um hrið og
utanaðkomandi sveiflur óvenju
magnaðar.
Útilokað var að tryggja allt
í senn stöðugt verðlag, halla-
laus utanríkisviðskipti og
fulla atvinnu. Lausnin fól nán-
ast í sér tilraun til að tryggja
atvinnuöryggi og óbreytt kjör
hinna lægstlaunuðu á kostnað
þess að verðlag hækkaði áfram
og viðskiptajöfnuður yrði á-
fram óhagstæður, þó hvort-
tveggja í minna mæli en áður
og fyrri þróun hafi þannig ver-
ið snúið við. Við þekkjum orð-
ið þá stöðu, sem núverandi
ríkisstjórn varð að glíma við
og hvernig brugðist er við
henni í meginatriðum. Finnst
mörgum stundum litlu máli
skipta, hvaða ríkisstjórn fer
með völdin, hverju sinni.
GENGISFELLING.
Vissulega skiptir máli, hvaða
traust hver ríkisstjórn hefur,
hver tímasetning aðgerða er
og hve skjótt endurbati get-
ur átt sér stað, en eigi að síð-
ur held ég að svigrúmið til á-
kvarðana sé í reynd ákaflega
takmarkað í stöðunni, bæði af
fræðilegum og stjórnmálaleg-
um ástæðum. Er þetta aðallega
vegna þess, að eigi að halda
útflutningsatvinnuvegunum
gangandi, koma í veg fyrir at-
vinnuleysi og gjaldþrot þjóðar-
búsins er fátt til ráða utan
gengisfelling, ígildi hennar,
erlendar lántökur, innflutn-
ingstakmarkanir eða sambland
af þessu. Eftirlit með verðlagi
virðist lítið eða ekki hafa dreg-
ið úr verðhækkunum og
verndað kaupmátt, ef litið er
til lengri tíma. Auk þess eru
stjórnmálamenn þá sem endra-
nær skiljanlega tregir til að
fara nýjar skattheimtu- og til-
færsluleiðir, jafnframt því
sem vitneskja þeirra og hag-
fræðinganna er minni og ó-
vissari um nýjar leiðir en
gamlar. Ég er nú kominn að
meginatriði boðskaps míns:
Ástæðan fyrir því, að við
24
FV 1 1975