Frjáls verslun - 01.01.1975, Qupperneq 25

neyðumst sífellt til að velja
harkalegar leiðir í efnahags-
málum, er ekki sú, að slæm-
um leikj'um sé leikið í stöð-
unni, heldur sú, að við leikum
af okkur í byrjuninni:
Setningin yrði alltof löng, ef
hún ætti að standast strangar
kröfur um nákvæmni. Við
þyrfti til dæmis að bæta, að
við teflum ekki venjulega
skák, því að utanaðkomandi
öfl færa mennina fyrir okkur
inn á milli og við deilum um,
hvaða leik eigi að velja hverju
sinni, leyfum jafnvel andstæð-
ingnum að leika tveimur eða
fleiri leikjum á meðan við er-
um að hugsa okkur um.
• Að ráða við
toppana
Áður en lengra er haldið
er rétt að taka fram, að aðal-
einkenni hagkerfisins er sveifl-
ur í aflabrögðum og verði á
erlendum markaði, sveiflur,
sem við getum reynt að milda
til skamms tíma og draga úr
til langs tíma. En ég held því
fram, að við getum náð betri
árangri en hingað til í efna-
hagsmálum, ef vel er teflt,
sem er forsenda þess, að við
náum stórmeistaratitli.
Nýleet viðtal við athafna-
mann í Reykjavík bar fyrir-
sögnina „toppurinn á rjóma-
tertunni“, en það var sennilega
það bezta, sem viðkomandi
hafði smakkað. En verður ekki
flestum illt á eft.ir? Eins er
það með hagsveiflutoppana. Ef
við útdeilum því. sem til ráð-
stöfunar er, jafnóðum — hvað
bá heldur meiru geta afleið-
ingarnar ekki orðið aðrar en
þær. sem við þekkium: brúa
verður öldudalina með tilfærsl-
um af einhveriu tagi, gengis-
fellingu. verðbólguskatti, nið-
urgreiðslum, unpbótum, lána-
fyrirgreiðslum, o. s. frv.
Hér er engum einum um að,
kenna. ríkisstjórn, launþega-
samtökum, atvinnurekendum,
Eeðlabanka eða öðrum. Lífs-
kiör hafa'þrátt fyrir allt batn-
að að meðaltali jafnmikið og
í nálægum löndum. En flest-
ar aðgerðir í efnahagsmálum
á síðustu áratugum hafa ver-
ið dæmigerðar varnaraðgerðir,
þar sem reynt hefur verið að
brúa öldudalina og milda skað-
leg áhrif verðbólgunnar frem-
ur en vinna bug á henni. I
þeim efnum er ekki örgrannt
um að manni finnist henni
bölvað á daginn, en beðið fyr-
ir henni á kvöldin, a. m. k. ef
afborgun af láni stendur fyrir
dyrum. En útkoman er sú, að
í verðlagi og á ýmsum öðrum
sviðum, er eins og fastatalan
3 hafi gleymst inni í reikni-
vélinni við útreikningana.
Okkur tekst að þrefalda verð-
breytingar erlendis, peninga-
magnsbreytingar og launa-
breytingar. Ættum við ekki að
reyna að jafna sveiflurnar bet-
ur, minnka margföldunina nið-
niður í 2 eða 1,5?
LÍTIL VON.
Hvernig má þetta takast?
Eins og ég áður sagði, er við
engan einn að sakast um ár-
angurinn og því þarf samvinna
allra aðilja og skilningur að
koma til. Eins og haghjólið
snýst núna, er lítil von um
skjótan árangur við að jafna
tonpana. Skyndileg hækkun
útflutningsverðs og aukin afla-
brögð skapa grundvöll mikillar
peningamagnsaukningar, eftir-
snurnarþenslu og almennra
kjarabóta í sjávarútvegi. Jöfn
laun fyrir sömu vinnu eru við-
urkennd í öllum greinum og
landshlutum. Því hækka bá
einnig laun í heimamarkaðs-
greinum og verðlag, enda þótt
engin framleiðniaukning (eða
minnij hafi átt sér stað en í
sjávarútvegi. Inn í myndina
fléttast alls konar lykkjur,
eins og siálfvirkar lánagreiðsl-
ur, mislöng samningstímabil
mismunandi félasa, vinsælar
samþykktir á Albingi, ósveigj-
anlegt skattakerfi o. s. frv.
Atvinnufyrirtækin vita, að
eitthvað verður gert til bjarg-
ar. ef í harðbakkann slær.
Hví skyldu þau þá leggjast
verulega gegn kauphækkun-
um? Launþegar sjá, að rekst-
ur fyrirtækianna gæti verið
betri oí? að öruggara er að
hafa einn fugl í hendi en
tvo í skógi. Hví þá að vera
hógværir í kaunkröfum eða
semia um lægri laun en mark-
aðurinn ber á hverjum tíma?
Af hverju skyldu siómenn
vera hógværir í launakröfum,
þegar þeir eru ráðnir á skip,
sem eigandinn á ekki fyrir,
hvort eð er og stjórnmálamað-
urinn kallar svo allt afskriftar-
tap. enda þótt ástæðan kunni
einfaldlega að vera skökk
gengisskráning? Er hægt að
gera þá kröfu til atvinnurek-
enda og launþega, að þeir sýni
ábyrgðartilfinningu, þegar
stjórnmálamaðurinn lækkar
vexti af lánum og lengir láns-
tíma einn daginn og hækk-
ar svo gjöld af atvinnurekstr-
inum eða skellir á verðtrygg-
ingu hinn daginn? Er unnt að
ætlast til að venjulegur maður
standi í skilum þegar ríki,
sveitarfélög og einstök fyrir-
tæki skulda hunndruð millj-
óna, sem fjármagnað er af
viðskiptabönkum með yfir-
drætti í Seðlabankanum, en
stjórnmálamaðurinn kallar allt
velmegunarvandamál.
Ég hef sennilega hætt mér
út á hálan ís, en þeir taki til
sín, sem eiga, en hinir ekki,
sem stöðugri eru á svellinu.
En það voru úrræðin til
sveiflujöfnunar, sem ég ætlaði
að fjalla um. Þau eru almennt
talað tvenns konar, en þó inn-
byrðis háð. í fyrsta lagi er
unnt að treysta meira á vitn-
eskju um samband mikilvægra
þjóðhagsstærða en áður, bæði
vegna aukinnar þekkingar og
vegna þess að nægilegt tillit
hefur ekki alltaf verið tekið
til staðreynda.
NÝ tJRRÆÐI.
f öðru lagi er unnt að draga
úr sveiflum mikilvægra þjóð-
hagsstærða, og þar á meðal
lífskjara með eflingu ýmissa
þegar reyndra aðgerða og með
nýjum úrræðum. Varðandi
fyrra atriðið sakar ekki að
geta þess að ég vinn að því
ásamt dr. Þorkeli Helgasyni að
útvega tölur í og staðfæra
norskt launa- og verðlagslíkan.
Það hefur verið haft til hlið-
siónar við launasamninga í
Noregi og Svíþjóð og í minni
mæli í Danmörku og Finn-
landi. Forsendurnar virðast
raunhæfar miðað við íslenzkar
aðstæður og er fróðlefft að sjá,
hvað út kemur. Ástæða þess,
að betta líkan hefur ekki ver-
ið prófað hér fyrr, er sú að
fram á síðustu ár, hefur ekki
verið fyrir hendi nægileg
vitneskja um innbyrðis sam-
skipti mismunandi atvinnu-
greina.
■Töfnun sveiflanna verður að
fela í sér iöfnun tonpanna,
ei?i síður en dalanna. Til þessa
hefur einunris verðjöfnunar-
sjóður verið myndaður og
mjór vísir verið að gengis-
hækkun fauk eflingar stór-
iðju og söfnunar gjaldeyris-
FV 1 1975
25