Frjáls verslun - 01.10.1995, Qupperneq 36

SAMNINGAR
DYR LOKAST EKKI ÁN EINKALEYFIS
„Ég hef oft rekið mig á að mönnum þykir sem allar dyr lokist ef einkaleyfi
fæst ekki skráð vegna vöru þeirra. Svo þarf hins vegar alls ekki að vera þar sem oft
er hægt að ná fram fullnægjandi vernd með öðrum hætti. Menn vanmeta oftast hið
svokallaða „knowhow“ eða verkþekkinguna.“
fremst til hinna hefðbundnu list-
greina, s.s. kvikmyndalistar, tónlist-
ar, bókmennta, myndlistar, bygg-
ingalistar og leiklistar. Hann gildir
einnig um t.d. tölvuforrit og hugbún-
að og svokaUaða nytjalist. Rétt er að
geta þess að höfundalögin veita öðr-
um ritverkum en þeim, sem reglur
höfundaréttar gilda um, takmarkaða
vernd sem felst í banni við eftirgerð
eða eftirprentun í 10 ár frá útgáfudegi.
Hér getur verið um að ræða ýmsar
töflur og samansafn upplýsinga sem
hagnýtt gildi kunna að hafa og verð-
mæti sem verslunarvara. Jafnframt
njóta útgefendur og framleiðendur
verka takmarkaðra réttinda sam-
kvæmt höfundalögunum sem og flytj-
endur tónlistar og leiklistar. Skilyrði
þess að verk teljist vernduð af höf-
undarétti er að í verkinu komi fram
sköpun sem sé ný og sjálfstæð,
a.m.k. að formi til. í framkvæmd er
raunin sú að nánast öll verk eru
vernduð af höfundarétti nema um sé
að ræða hreina upptalningu eða upp-
skrift staðreynda. Höfundaréttur
veitir mjög sterka og víðtæka vemd
og er víðast hvar í heiminum ekki
gerð krafa um skráningu slíkra verka
nema hvað í Bandaríkjunum eru til-
tekin mjög afmörkuð réttaráhrif
bundin við skráningu. Loks má nefna
að svæðislýsingar smárása í hálfleið-
urum, sem notaðar eru m.a. við gerð
kísilflaga (silicon chips) í tölvum, njóta
verndar samkvæmt samnefndum lög-
um og er verndartími 10 til 15 ár. Slík
réttindi eru ekki háð skráningu.
MARKAÐSSETNINGIN
Þá er komið að er markaðssetn-
ingu hugverksins, vörumerkisins eða
verkþekkingarinnar sem reynst hefur
mörgum íslendingum erfiður hjalli.
Fyrsta spurningin er hvernig verði
best staðið að markaðssetningunni.
Borgar sig að framleiða hlutinn á ís-
landi og dreifa honum héðan eða er
vænlegra til árangurs að leita sam-
starfs við erlenda aðila vegna annars
eða beggja þessara þátta? Þessum
álitaefaum verður ekki gerð skil í við-
tali sem þessu. Þó vil ég tæpa á
nokkrum atriðum sem oft koma upp. í
því tilfelli að einstaklingur eða lítið
fjárvana fyrirtæki leggur af stað í leit
að viðsemjendum erlendis má benda
á þann möguleika að notfæra sér
ýmsa gagnabanka, t.d. hjá Upplýs-
ingaþjónustu Háskólans eða leita á
Intemetinu. Mjög oft er vænlegt að
leita samstarfs við erlenda aðila um
framleiðslu og dreifmgu á viðkomandi
vöru því fæstir íslendingar hafa bol-
magn til þess að framleiða vöruna í því
magni sem þarf til þess að sinna
heimsmarkaði. íslenskir aðilar hafa
margir farið flatt á því að ætla að vinna
allt verkið sjálfir en í mörgum tilvikum
er skynsamlegast að leita samstarfs
við erlenda aðila um framleiðslu og
markaðssetningu. En þá er mikilvægt
að fara varlega og skoða efni og að-
stæður sem best hjá sjálfum sér og
væntanlegum viðsemjanda. Mark-
aðssetningin er auðvitað óhemju mik-
ilvæg. Best er að fá markaðssmenn til
að útbúa kynningarpakka þar sem
fram kemur lýsing á markaðsmögu-
leikum, framleiðslukostnaði o.s.frv.
Þegar eigandi framleiðsluréttar vill
kynna hugsanlegum framleiðanda eða
dreifingaraðila vöru sína, segir hann
frá hlutnum og hvað hann getur gert
án þess að gefa upp hvemig farið er
að því. Þessi nálgun er oft kölluð
„black box approach“ því er einungis
lýst hvað fer inn í kassan og hvað
kemur út úr honum en ekki hvað ger-
ist inni í honum. Ef framleiðandinn
hefur áhuga á meiri samskiptum er
honum sýndur hluturinn en áður er
rétt að hann skrifi undir trúnaðar- og
leyndarsamning þar sem hann viður-
kennir að hinn aðilinn eigi allan rétt til
vörunnar og skuldbindur sig til þess
að halda upplýsingum leyndum. Þetta
er lágmarks vemdarráðstöfun og
mjög mikilvæg fyrir eiganda vömnnar
því ef framleiðandinn brýtur trúnað-
inn gerir slíkur samningur rétthafan-
um hægara um vik að t.d. krefjast
lögbanns og sækja bætur úr hendi
framleiðandans. Ef báðir aðilar hafa
áhuga á áframhaldandi samstarfi er
síðan gerður nytjaleyfissamningur
þeirra á rnilli."
NYTJALEYFISSAMNINGAR
Hafi rétthafi náð að vekja áhuga
væntanlegra viðsemjenda eru al-
mennt séð tveir kostir varðandi
samninga. Hann getur afsalað sér
réttindum sínum að fullu til annars
aðila sem hefur þá ótakmörkuð rétt-
indi til þess að nýta sér hugverkið,
vörumerkið eða verkþekkinguna,
t.d. hvað varðar tímalengd, svæði og
eintakafjölda. Sá sem afsalar sér rétt-
indum með þessum hætti fær yfirleitt
greitt með eingreiðslu. Miklum mun
algengara er þó að gera svokallaðan
nytjaleyfissamning og selja takmörk-
uð réttindi á leigu. Margar tegundir
eru til af slíkum samningum og fer það
m.a. eftir því á hvaða stigi umrædd
hugmynd er. Ef um er að ræða full-
búna vöru ásamt þróuðu framleiðslu-
ferli er gerður nytjaleyfissamningur
sem tekur til annaðhvort eða bæði
framleiðslu og dreifingar. Því lengra
sem þróun hlutarins er á veg komin
því sterkari verður samningsstaða
eiganda hugmyndarinnar. í samn-
ingnum þarf m.a að koma fram hver
gildistími hans er, til hvaða svæða
hann tekur og um hvaða notkunar-
möguleika er samið. Stundum er
einnig eintakafjöldi ákveðinn og fram-
salsréttur nytjaleyfishafans er oft tak-
markaður við skýrt ákveðin tilvik.
Greiðslur geta verið með ýmsum
hætti. Er algengt að um sé að ræða
upphafsgreiðslu (samningsgreiðslu),
greiðslur vegna þróunarkostnaðar og
einkaleyfaumsókna og síðan greiðslur
sem miðast við hlutdeild í kostnaðar-
eða endursöluverði hvers eintaks,
yfirleitt reiknað í prósentum (royal-
ty). Verðgrundvöllurinn er samnings-
atriði hveiju sinni og getur verið með
ýmsu móti. Hafa margar viðskipta-
36