Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Page 8

Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Page 8
ein frægasta mynd málarans, þar sem hann staðsetur Krist í Fjallræðu sinni í landslagi Hreppanna. Hvorttveggja var að tengsl Asgríms við Hreppamenn voru mik- il og góð og svo hitt, að þeir Rögnvaldur og Asgrímur þekktust frá Hafnarárunum. Þegar maður sér altaristöflu Ásgríms í Stóra-Núpskirkju, rennur upp fyrir manni einu sinni enn, hvað sumar nýjar kirkjur eru fátækar af trúarlegri list, enda varla gert ráð fyrir henni. Á bæ sálmaskáidsins Valdimars Briem, sem minnst er á öðrum stað í þessari Lesbók, var hinsvegar til nægur listrænn metnaður. Minningargrein Á Forsíðu Það hefur ekki verið venjan að minn- ingargreinar um látið fólk birtist á forsíðu Morgunblaðsins. Samt var gerð sú undan- tekning við ótímabært fráfall Rögnvaldar í febrúar 1917. Þar er ferill hans rakinn, svo sem gert hefur verið hér, en ennfrem- ur segir þar svo: „Rögnvaldur hefir bætt hér bæði bygg- ingar í framkvæmd að verklegri fegurð og eins smekk manna í húsagerð. - Víða gátu framkvæmdirnar ekki orðið þær, sem hann vildi. Naumt skornar fjárveitingar skömmtuðu oft ganginn. Mikinn og góðan þátt átti hann í því, að timburhjailabygg- ingarnar legðust hér sem mest niður, og tækist upp steinhúsagerð. Það var honum áhugamál. Ekki síður var honum annt um það að ekki væri spillt gömlum og góðum bygg- ingum með einu og öðru káki, eða þær rifnar niður að óþörfu. Fannst honum fátt um þegar geirvörturnar voru settar á Lat- ínuskólahúsið. Mikil eftirsjón var honum því að Laugarnesstofan - þetta ramm- byggða hús, sem menn með mestu erfiðis- munum ætluðu varla að geta unnið á - var rifín til grunna, og að elzta og merk- asta timburkirkja landsins (Ingjaldshóls- kirkja) var tætt niður jafn hugsunar- og eftirlitslaust og gert var. Einnig setti hann sig gagngert móti niðurbroti Garðakirkju, og svipað því var um enn fleira. Eftir að íþrótt Rögnvalds og áreiðan- leiki tók að verða kunnugt og viðurkennt, lagðist loks af sá gamli óvani að sækja eina og aðra útlendinga til umsjónar og yfirsýnar fyrir ærið fé, ef reisa skyldi opin- berar byggingar. Rögnvaldur var afbragðs vel gefinn maður. Gáfurnar gloppulausar ogjafnvíg- ar á flest. Áreiðanleiki hans til orðs og æðis og vandlæti hans við sjálfan sig var einstakt. Hálfverk og hálfkák gat hann ekki gert. Ágætustu hæfileikum var saara sú viðkynning, að öllum sem urðu honum kunnugir, varð vel við hann. “ STÓRA-NÚPSKIRKJA í Gnúpverja- hreppi, vígð 1909. Hefðbundin að ytra útliti og einnig með gömlu lagi að innan, því þar notar Rögnvaldur stíl útbrotakirkna, en ein slík var fyrir á Stóra-Núpi. Enda þótt kirkj- an sé lítil er hún að innanverðu gædd listrænu svipmóti sem ekki er víða hægt að finna. Litaval Ásgríms og altaristafla hans eiga líka sinn þátt í því. Ljósm.Lesbók/GS. sem ég upplifi hana sem listaverk; sem magnaða sinfóníu efnis, forms, lita og birtu.- Aðeins arkitekt af guðs náð getur’ skapað slíkt verk. Húsvíkingar fengu allt timbrið í kirkj- una frá Noregi og voru innan við ár að smíða hana. Það er athyglisvert að yfir- smiðurinn, Páll Kristjánsson, var kaup- maður á staðnum. Byggingarkostnaðurinn varð 18.800 krónur, sem segir nútímafólki svo sem ekki neitt, en hitt segir meira, að af þeirri upphæð fékk arkitektinn 466 krónur fyrir sitt verk. Líkt og Rögnvaldur hafði gert í Hjarðar- holti, teiknaði hann krosskirkju handa Húsvíkingum í norsk-íslenzkum sveiser- stíl. Hún var byggð á árunum 1905-1907 og er langstærst af þremur krosskirkjum Rögnvaldar; rúmar 450 manns í sæti, sem sýnir stórhug Húsvíkinga; íbúatalan var þá 500. Meginhugmyndin er sú sama og í Hjarð- arholtskirkju, en stærðin gerir Húsavíkur- kirkju mikilfenglegri. Stíleinkennin eru hin sömu; gluggar með oddbogum sem ríma frábærlega við gaflana, bæði á kirkjunni sjálfri og þá gafia sem endurteknir eru í turninum. Öli hlutföll í Húsavíkurkirkju virðast nánast vera fullkomin. Um aldamótin var farið að ræða aivar- lega um byggingu nýrrar kirkju á Húsa- vík og.voru ýmsar skoðanir á staðsetnngu hennar. Fór svo að ekki þótti koma til greina að byggja hana í kirkjugarðinum og varð það framsýna viðhorf ofaná að hafa kirkjuna í miðpunkti bæjarins, þar sem hún nýtur sín til fulls og er bæjarprýði. Enn sem fyrr var það Hallgrímur biskup Sveinsson sem beitti sér fyrir því að leitað yrði til Rögnvaldar um kirkjuteikningu og Húsvíkingar fóru að ráðum hans. Ataristafla Sveins - Skreytingar Freymóðs Það sem merkilegast er innan dyra í Húsavíkurkirkju er hvemig Rögnvaldur notar tréverkið og bitana - og hvernig litavalið nmar við allt saman svo minnir með einhverju móti á náttúruna sjálfa. Það er raunar Freymóður Jóhannesson listmál- ari, sem fenginn var til að skreyta kirkj- una að innan eftir að Rögnvaldur var all- ur. En heiður þeim sem heiður ber og Freymóður komst vel frá sínu verki; bæði í litavali, þar sem hann notar saman and- stæðulitina gulbrúnt og blátt, en einnig í skreytingum í kórnum sem minna á gaml- an, íslenzkan útsaum. Um 1930 fengu Húsvíkingar síðan mann frá nálægum slóðum, Svein Þórar- insson listmálara frá Víkingavatni í Keldu- hverfi, til þess að mála stóra altaristöflu. Hún getur talizt nokkuð dæmigerð fyrir list og litaval Sveins og sýnist mönnum að hann hafi notað landslag úr heimahög- um sem baksvið fyrir Krist og lærisvein- ana. Þeir eru í hefðbundnum, biblíulegum klæðum og í bakgrunni gefur Sveinn til kynna austurlenzkt þorp. I þessu öllu sam- an er nokkur tvískinnungur og þá ekki sízt í þvi að á altaristöflunni þóttust menn þekkja kunn andlit úr Þingeyjarsýslum. Varð af þessu kurr og nokkrar deilur inn- an safnaðarins. Sumir áttu svo bágt með að sætta sig við altaristöflu Sveins, að þeir stigu ekki framar fæti inn fyrir dyr kirkjunnar. Nú er litið á þennan þátt í altaristöflu Sveins sem smáskrýtin skemmtilegheit og allar deilur þar um eru löngu þagnaðar. Ekki var þetta þó neitt einsdæmi; lista- menn á ýmsum öldum gerðu það gjarnan að nota umhverfi og persónur sem þeir þekktu í trúarlegar myndir. Þriðja síðari tíma viðbótin við verk Rögnvaldar eru steindir gluggar í kór. Þá gaf Ludvig Storr kaupmaður í Reykjavík. Hann hreifst mjög af kirkjunni en var ekki allskostar ánægður með birtuna í kórnum og taldi að steint gler mundi bæta úr. Af öðrum gripum kirkjunnar má nefna skírnarfont og predikunarstól; hvorttveggja útskorið eftir Jóhann Björns- son á Húsavík. Kirkjan á Stóra-Núpi Þegar litið er á kirkjur Rögnvaldar Ól- afssonar getur kirkjan á Stóra-Núpi í Eystrihrepp talizt fremur til þeirra smærri. En ástæðan til þess að ég minnist sérstak- lega á hana er sú að ég álít hana vera eitt bezta verk Rögnvaldar. Ekki þó að utanverðu þar sem hún er með eins hefð- bundnu lagi og hugsast getur, nema kannski að því leyti að turninn, sem þó er á sínum stað innanvert við gaflinn, er sex- strendur og á honum 6 bogadregnir gluggar. Þetta útlit er ekkert sem sérstaka athygli vekur; auk þess þrengir tijágróður svo að kirkjunni að hún nýtur sín ekki sem skyldi. En það er að innanverðu sem Rögnvald- ur Ólafsson nær meistaratökum þótt í lít- illi kirkju sé. Þar tengir hann útlitið aftur í tímann með því að teikna kirkjuna í stíl gamallar útbrotakirkju, sem fyrir var á staðnum. Það var gamalkunnugt lag á timburkirkjum frá fyrri öldum; þannig voru til dæmis upp byggðar dómkirkjurnar á Hólum og í Skálholti á miðöldum. Stóra-Núpskirkja var vígð 1909. Hún minnir að því leyti á Húsavíkurkirkju, að bitamir og tréverkið er allt málað og litim- ir, grænt, brúnt og gult, mynda einstak- lega fallega heild, enda verk Ásgríms Jóns- sonar. Stefán Eiríksson, nefndur „hinn oddhagi" sá um allan útskurð. Persónuleg tengsl mín við Gnúpveija- hrepp hafa orðið til þess að ég hef oftar komið í þessa kirkju en margar sem nær eru. Finnst mér alltaf sérkennilegt og fal- legt að sjá yfir kórnum gluggana þijá og í gegnum þá uppí grasi vaxnar brekkurnar ofan við Stóra-Núp. En skartgripurinn í Stóra-Núpskirkju er altaristafla Ásgríms; 8

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.