Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Page 13

ALLIR sáu að þessi maður var greifi. Mynd; Einar Hákonarson.
héldu einnig á leðurbundnum möppum.
Önnur þeirra innihélt lista yfir eftirrétti og
óáfenga drykki, en hin geymdi margbreyti-
legan vínlistann. Þeir buðu íslandssöngvar-
anum að velja sér borð með handasveiflum.
Hann settist í miðjum salnum. Þjónamir
réttu fram möppur sínar. Hann brást við
þeim með þreytulegum svip, eins og maður
sem hefur þegar komið á allt of mörg hót-
el. Hár hans var að byrja að grána í vöng-
um. Þeir horfðu allir þrír á þennan evr-
ópska greifa, sem eflaust var landflótta
undan nazistum og fundu til meðaumkun-
ar. Kaffi, sagði greifinn á ensku með þykk-
um hreim.
Söngvarinn sat heima á íslandi öll stríðs-
árin og hafði aldrei unnið önnur eins ósköp.
ísland var á leiðinni að verða lýðveldi og
þar var hann manna ákafastur. Hann fór
syngjandi um landið fyrir sinn hatt að efla
lýðveldishugsjónina. Hann söng í litlum
samkomuhúsum á afskekktum stöðum.
Hann söng í stórum samkomuhúsum á
mannmörgum stöðum. Og hann söng í
kirkjum, þar sem samkomuhús voru ekki
fyrir hendi. Aðgangseyririnn var tvær krón-
ur. Hann gat ekki verið lægri. Það var nú
undirleikarinn. Hann þurfti sitt. Svo var
bílakostnaður, sem gat orðið mikill. Gisti-
kostnaður var mismunandi. Stundum var
honum og undirleikaranum boðið að gista.
Stundum var píanóleikari á staðnum. Hann
söng í sjávarþorpum og hann söng lengst
inni í landi. Á Eyrarbakka söng hann í kirkj-
unni. Hann setti sjálfur upp auglýsingar
um sönginn. Svo fór hann á eftir til að sjá
hvernig þær verkuðu. Einir fjórir menn
voru að skoða eina auglýsinguna, sem hann
hafði neglt á símastaur miðsvæðis á Eyrar-
bakka. Hann staðnæmdist fyrir aftan þá
og horfði yfir höfuð þeirra á auglýsinguna.
Tvær krónur, sagði einn mannanna
hneykslaður. Já, þeir opna nú ekki kjaftinn
á sér fyrir ekki neitt þessir karlar, sagði
annar.
Hann söng misjafnlega í þessum söng-
ferðalögum fyrir lýðveldið. Enginn tók til
þess eða móðgaðist vegna misþyrminga á
sönglistinni. Allir vissu'að konsertarnir voru
fluttir af einlægum hug. Enginn lét undir
höfuð leggjast að hlusta þegar fréttist að
íslandssöngvarinn var kominn. Fólk kom á
bátum yfír firði og á hestum og bílum sem
víða voru fáir. Og það kom gangandi. Marg-
ir þekktu lítið til annars en sálmasöngs í
kirkjum, og það var þó altént tilbreyting
að fá einsöngvara. Hann söng vel ef hann
var vel upplagður, en það var stöðugt
sjaldnar eftir hann hafði verið að fást við
Metropolitan í New York. Þó kom fyrir, í
einstaka kirkjum, að hann fór algjörlega
fram úr sjálfum sér og söng eins og meist-
ari. Einkum gerðist þetta ef húsið var lítil
timburkirkja. Þá fannst honum eins og ís-
land, „lilla Island“, eins og það hafði verið
kallað þegar hann hafði verið að læra söng
í Svíþjóð, væri komið til að hlusta á hann,
bæði húsið og fólkið og landið umhverfis.
Og blámálaðar þiljur kirkjuskipsins höfðu
undirstrikað með óvenjulega skýrum hætti
rauð og veðurbarinn andlit gestanna. Þá
hafði allt í einu opnast fyrir loftsúluna nið-
ur í magann eins og L gamla daga og loft-
ið streymt óhindrað upp í munnholið, eins
og tæki undir í hvelfíngu Michelangelo í
Péturskirkjunnár í Róm. Og þá hafði hann
sungið þannig að hann hafði séð andlit
áheyrenda opnast og augun þeirra ljóma.
Og hann hafði séð kirkjuþilin nötra.
Svo rann upp þetta merkilega ár, árið
1944, sem í augum íslandssöngvarans var
árið eina. Fólkið kom saman og kaus að-
skilnað við Dani og eigin stjóm yfír landi.
íslandssöngvarinn var himinlifandi. Hann
skrifaði mikið þetta ár og lauk við síðasta
bindi fjölbinda ævisögu. Þá tók hann sig
til og boðaði blaðamannafund, þar sem
hann kvaddi sönginn. Þetta var kurteisi af
hans hálfu, en strákar tóku þessu eins og
hverju öðru gríni. Skopblað landsins birti
heilsíðumynd af söngvaranum sitjandi klof-
vega á söngvasvaninum sjálfum, sem flaug
hraðfari með Jónasson út í himinhvolfíð.
Um það bil sem árið var að enda fór hann
þess á leit við útvarpið að hann fengi að
flytja þjóðinni sérstaka lýðveldishvöt við
áramót. Þeir hjá útvarpinu tóku þessu vel,
en ákváðu að hann skyldi flytja þetta í
kvölddagskrá á Nýársdag. Ávarpið var tek-
ið upp á hljómplötu. Hann bauð til veislu
um kvöldið, þar sem allir mættu í síðum
kjólum og kjólfötum. Fólk sat hljótt undir
flutningi ávarpsins og hlustaði á hátíðlega
rödd söngvarans, sem fór með texta sinn
eins og guðsorð í kirkju. Þegar leið að lok-
um ávarpsins, komu munnviprur á suma
gestanna, annars hélt fólk virðingu sinni.
Sumt af þvi var ættað úr sveit og þekkti
til sauðfjár. En í lýðveldishvöt sinni fór
Islandssöngvarinn hamförum og hvatti
landsmenn til að minnast lýðveldistökunnar
með ýmsum hætti. Við bændur sagði hann
sérstaklega, að þeir ættu að láta skepnum
sínum líða vel á þessum tímamótum. Sér-
staklega ættu kindurnar skilið gott atlæti:
Gefið þeim einu sinni, gefið þeim tvisvar,
gefíð þeir þrisvar, sagði hann í útvarpið.
Einstaka bændur, sem sátu við útvarpstæki
sín að hlusta, stóðu upp og og viku sér í
útihús einhverra erinda. Það voru einkum
þeir sem höfðu lent í þeirri ógæfu í byijun
aldar að drepa úr hor.
Eftir stríð hugði íslandssöngvarinn enn
á ferðalög. Nú var það ekki til að leggja
heiminn að fótum sér, heldur til að anda
að sér erlendu lofti eftir að hafa dvalið öll
stríðsárin á íslandi. Hann var orðinn þreytt-
ur á Reykjavík og hafa alitaf þennan miðbæ
fyrir augunum. Laugavegurinn einn og sér
var eins og sjávarþorp nema hvað gróða-
menn höfðu sagað neðstu hæðina undan
skoplitlum bárujárnshúsum til að koma þar
fyrir útsölum og gottiríisbúðum. Þó var
þetta hæg þróun af því vörur voru litlar í
landinu og sumar skammtaðar. Þeir sem
sigldu á Ameríku urðu ríkir af smygli, eink-
um kvenfatnaði og nælonsokkum. Og sum-
ar þessar afsöguðu búðir við Laugaveginn
lifðu á því að selja smygl á bak við. Svo
kom bréf til Jónasson, operasanger. Heim-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. DESEMBER 1995 13