Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Side 24

Gézanne
einn áhrifamesti listamaður sögunnar
september síðastliðnum var opnuð yfirlitssýning á
verkum franska listmálarans Paul Cézanne í Grand
Palais sýningarhöllinni í París. Það hefur ekki verið
haldin svo yfirgripsmikil sýning á verkum Cézanne
síðan árið 1936 í Orangerie safninu, þannig að sýn-
í listaskólum í Evrópu
var Cézanne lengi vel hin
sígilda fyrirmynd, þ. á
m. í Akademíunni í
Kaupmannahöfn og þess
vegna sjást áhrif hans
víða 1 íslenzkri myndlist
frá fyrstu áratugum
aldarinnar. Greinin er í
tilefni af stórri
yfirlitssýningu á verkum
Cézanne, sem síðar í
vetur verður hægt að sjá
í London.
Eftir LAUFEYJU
HELGADÓTTUR
ingin er ekki eingöngu listviðburður ársins
í Frakklandi heldur heimsviðburður. Einnig
eru liðin nákvæmlega 100 ár síðan lista-
verkasalinn Ambroise Vollard skipulagði
fyrstu sýninguna á verkum Cézanne 1895,
en þá var hann orðinn 56 ára gamall og
var það um leið fyrsta opinbera viðurkenn-
ingin sem hann fékk.
Sýningin er skipulögð í samvinnu við
Tate Gallery í London og Philadelphia Muse-
um of Art í Bandaríkjunum, en báðar stofn-
animar eiga hvor sína útgáfuna af stóru
baðmyndunum, sú þriðja sem er í eigu
Barnes stofnunarinnar fékkst ekki lánuð.
Alls em 177 verk á sýningunni, 109
málverk, 42 vatnslitamyndir og 26 teikning-
ar, sem eru sett upp á einfaldan og smekk-
legan hátt í tímaröð og skipt í fimm deild-
ir, sem samsvara áratugunum fímm á ferli
listamannsins. Það er ekki verið að reyna
að opna nýja sýn á Cézanne heldur er það
vilji forráðamanna sýningarinnar að áhorf-
andinn geti fylgst með þróun málarans án
þess að lögð sé meiri áhersla á eitt tímabil
en annað.
Paul Cézanne fæddist 19. janúar 1839 í
Aix en Province. Faðir hans var hattari og
hluthafi í verslun, en auðgaðist eftir að
hann stofnaði eigin banka. Hann hafði mjög
sterk áhrif á einkason sinn. Cézanne óttað-
ist hann og dáði og var meira eða minna
fjárhagslega háður honum þar til hann féll
frá, en þá hlotnaðist honum dágóður arfur,
sem gerði honum kleift að lifa áhyggju-
lausu lífi þar til hann lést árið 1906.
Brautryðjandi
Cézanne sagði við vin sinn Joachim
GARÐURINN í Louves, um 1906. Síðasta verk Cézanne á sýningunni, senni-
lega óklárað. Hér sést vel hvernig Cézanne byggði verk sín upp.
Gasquet að hann teldi sig vera „frummann
nýrrar listar“, orð sem fáir skildu þá, en
hljóma nú eins og ekkert sé sjálfsagðara.
í dag efast enginn um brautryðjandastarf
Cézanne, og margir þekkja hann eingöngu
í gegnum aðra listamenn. Því hefur t.d.
stundum verið fleygt að Cézanne sé fremsti
landslagsmálari Islendinga, vegna þeirra
gríðarlegu áhrifa, sem hann hafði á lands-
lagsmálarana, og koma auðvitað nöfn Jóns
Stefánssonar og Ásgríms Jónssonar fyrst
upp í hugann. Aftur á móti voru flestir
samtímamenn Cézanne, utan örfáir málarar
og rithöfundar, algjörlega blindir á snilli
hans. Æskuvinur hans, rithöfundurinn
Emil Zola, sem hafði stutt hann og aðstoð-
að í upphafi, missir trúna á hann og er
sagt að hann hafi notað Cézanne sem fyrir-
mynd í verki sínu Listaverkið, þar sem aðal-
persóna sögunnar er misheppnaður málari
sem hengir sig að lokum. Cézanne tók þessu
afar illa og upp úr þessu slitnaði vinátta
þeirra. Haustsýningarnar neituðu hvað eftir
annað að taka við málverkum hans, og
gagnrýnendur gerðu grín að þeim örfáu
verkum sem hann sýndi, töluðu um óstöðug
borð, skakkar vatnskönnur og að trén höll-
uðu of mikið. Enda sagði Cézanne, „Gerist
ekki listgagnrýnendur, málið!“
Sýningin hefst á verkinu Hommage a
Cézanne, sem Maurice Denis málaði árið
1900 til að votta Cézanne aðdáun sína og
virðingu. í verkinu málar hann eftirmynd
af uppstillingarmynd Cézanne Ávaxtaskál,
glas og epli (1879-1882), sem var lengi í
eigu Gauguin. í kringum uppstillinguna
standa listamennirnir Odilon Redon, Edou-
ard Vuillard, André Mellerio, Paul Sérusier,
Paul Ranson, Ker-Xavier Roussel, Pierre
Bonnard, hann sjálfur, Mme Denis og lista-
verkasalinn Ambroise Vollard.
Þarna er strax verið að minna gesti sýn-
ingarinnar á brautryðjandastarf Cézanne,
og líka að það voru eingöngu aðrir lista-
menn sem keyptu verk hans, „Aðdáendur
Cézanne hafa aldrei gefið mér skýrar og
nákvæmar ástæður fyrir aðdáun sinni,“
sagði Maurice Denis eitt sinn. „Ég hef heyrt
ágætis orð, - blær, mikilvægi, áhugi, klas-
sík, fegurð, stíll. En það að vera nákvæmur
um Cézanne er mjög erfitt.“ Monet sagði
„að Cézanne væri stærstur af þeim öllum“
og myndlistarmenn tuttugustu aldarinnar
áttuðu sig líka mjög snemma á mikilvægi
hans og voru Matisse og Picasso manna
duglegastir við að fara í smiðju til hans og
áttu báðir verk eftir hann. „Hann er faðir
okkar allra, einasti eini meistarinn minn,“
sagði Picasso og Matisse hélt því fram að
Cézanne væri „guð málaralistarinnar".
Fyrstu Verkin
Þegar talað er um Cézanne sem braut-
ryðjanda módernismans er oftast átt við
síðustu verk hans, og hafa margir listgagn-
rýnendur slegið því fram að elstu verkin
séu viðvaningslegar eftirmyndir eldri meist-
ara. Cézanne dáði gömlu meistarana, en
hann vildi líka keppa við þá. Þegar hann
kemur í fyrsta skipti til Parísar árið 1861,
22 ára gamall, uppgötvar hann Luxembo-
urg- og Louvre-söfnin og stundar þau af
meiri áfergju en margir aðrir samtímamál-
24