Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Síða 26

þarna andspænis þessum „guði“ málaralist-
arinnar og íhuga hvernig hann horfði á eig-
in ásjónu. Hann málar sig miskunnarlaust
án aukaatriða og án nokkurrar sjálfumgleði
og bera þessar myndir betur en aðrar vott
um ögrun hans og metnað. Það er ekkert
sem gefur til kynna hver fyrirmyndin er,
né hvaða stétt hún tilheyrir, þetta gæti
verið hver sem er. Cézanne var stöðugt að
velta fyrir sér myndbyggingu, litablæbrigð-
um og reyna að finna réttu pensilstrokuna,
og ef hann fann hana ekki skildi hann eft-
ir eyðu á myndfletinum. Þegar vitað er að
hann lét módelin siija fyrir, grafkyrr og
þögul klukkutímum saman og koma aftur
og aftur, skilst betur af hverju sjálfsmynd-
imar urðu svona margar. Ambroise Vollard
sem sofnaði iðulega í fyrirsætuhlutverkinu,
en hann kom 115 sinnum til að sitja fyrir
á vinnustofunni, hefur lýst hinni ótrúlegu
einbeitingu listamannsins fyrir framan trön-
umar, erfíðleikunum og örvæntingunni,
þegar hann fann ekki réttu strokuna.
Þeir sem þekkja uppstillingar Cézanne í
gegnum eftirprentanir verða ekki fyrir von-
brigðum á sýningunni, því sumar uppstill-
á þessu viðfangsefni heldur sameinast í
þeim allur listaferill hans, metnaður og leit;
hamsleysi fyrstu áranna, jafnvægi og rök-
hyggja þeirra síðustu.
Cézanne notaði aldrei módel þegar hann
málaði baðmyndirnar og hann talar aldrei
um þessar myndir í bréfum sínum. Rainer
Maria Rilke segir heldur ekki orð um bað-
myndimar í bréfunum til Klöm. Hvaða
konur em þetta? Hvaða saga býr hér að
baki? Þetta em tímalausir líkamar, sumir
„ókláraðir" og sumir svo tvíræðir að erfítt
er að átta sig á því hvort um konu- eða
karlslíkama er að ræða. Em þetta guðir
og gyðjur í aldingarðinum Eden? Cézanne
hefur aldrei náð eins fullkomnu sambandi
á milli manns og náttúm og í þessum verk-
um. Hér hefur Matisse vafalaust fengið
andagift fyrir Lífsgleðina og Picasso fyrir
Ungfrúrnar í Avignon.
Fyrirheitna Landið
Hvað er hægt að segja um Cézanne sem
ekki hefur verið sagt áður? Hvemig er
hægt að tala um myndsköpun þessa lista-
manns sem lagði gmnninn að list 20. aldar
FREISTINGheilags Antoine, um 1875-77. Olíaástriga.
Myndin er í d’Orsay-safninu í París.
ingar hans em með þeim fegurstu sem
hafa nokkm sinni verið málaðar eins og
t.d. Epli og appelsínur (1895-1900). Hann
stillti upp mjög einföldum hlutum og vegna
þess hve það tók hann langan tíma að
mála myndina notaði hann frekar harðgerða
ávexti, - epli, appelsínur, sítrónur... og
gerviblóm, ef hann þurfti blóm, því af-
skomu blómin fölnuðu of fljótt.
SaintVictoireOg
Baðmyndirnar
Eitt frægasta viðfangsefni Cézanne er
Saint Victoire fjallið, sem gnæfír yfir Pro-
vince héraðið skammt frá fæðingarborg
hans. Fjallið er ekkert sérstakt í raunvem-
leikanum (a.m.k. í augum íslendings) en
verður í meðföram Cézanne mikilfenglegt
og ógleymanlegt. Fjallið verður eins konar
„tilraunadýr" sem hann málar sí og æ á
þrálátan hátt, byggir upp með brotakennd-
um pensilstrokum, stundum með ákafa sem
endurspeglar tjáningarmátt fyrstu verk-
anna og stundum með rökfestu og yfirveg-
un. Hann málaði yfír 60 verk af Sigurfjall-
inu og era um 20 á sýningunni. I einum
sainum em 7 myndir af fjallinu hlið við
hlið, allar málaðar á ámnum 1901-1906
og allar með sama titil, þ.e.a.s. Saint Victo-
ire séð frá Louves. „Frammi fyrir náttúr-
unni öðlast ég dýpri skilning." Hér sést hve
tengsl Cézanne við viðfangsefnið era mikil-
væg og hvernig hann byggir upp verkin,
lit fyrir lit, - stroku fyrir stroku.
Philippe Sollers rithöfundur sem hefur
nýlega skrifað frábæra bók um Cézanne,
Le Paradis de Cézanne, vill meina að tengsl
í Cézanne við náttúrana hafi verið fullkom-
lega munúðleg og segir að enginn hafí kom-
ist jafn langt í vitrænum nautnum og hann.
„Við eigum að hlusta á Rimbaud í náttúm
Cézanne," segir Sollers og heldur því líka
fram að samband Cézanne við náttúmna
t hafi verið slíkt að hann hafi getað lifað svo
til algjöra skírlífí, - þó giftur væri.
Á sama tíma og Cézanne vann að síð-
ustu Saint Victorie seríunni málaði hann
stóm baðmyndimar, sem þykja mesta ráð-
gátan á ferli hans. Hann málaði um 250
verk þar sem myndefnið er baðfólk og em
stóra baðmyndimar ekki bara hátindurinn
og Peter Handke kallar „nútíma meistara
mannkynsins"? Þeir sem hafa fundið bestu
orðin til að lýsa list þessa látlausa og óflokk-
anlega snillings era að mínu mati rithöfund-
amir Rainer Maria Rilke í Bréfunum um
Cézanne sem hann skrifaði til Klöra fyrrver-
andi eiginkonu sinnar árið 1907 og Philippe
Sollers í bókinni Paradis de Cézanne. Rilke
líkir Cézanne við dýrling og píslarvott og
Sollers kallar hann „skírlífan satír".
Þeir sem þekktu Cézanne í lifanda lífí
segja að hann hafí verið undarlega klofínn
persónuleiki. Hann gat sagt allt og and-
stöðu þess líka eins og þegar hann hélt því
fram að impressjónisminn væri ajgjört rusl,
en dáði á sama tíma Pisarro og Monet.
Hann gat líka verið andstyggilegur og
ögrandi, en um leið yfírmáta kurteis og
hæverskur. Þessar andstæður koma líka
fram í verkunum og þó þau segi okkur
ekki beint frá sálarástandi hans getum við
greint í gegnum öll verkin þessa ástríðu-
fullu baráttu sem hann háði til að komast
að kjamanum.
Ef er til lykill að listferli Cézanne þá er
hann að fínna í bréfunum sem hann skrif-
aði til vina sinna og fjölskyldu þar sem
hann útskýrir á einlægan hátt hvernig hann
þokast smám saman með miklum erfíðis-
munum í átt til Fyrirheitna landsins. „Eg
vinn af þrautseigju. Ég eygi Fyrirheitna
landið. Ætli ég sé eins og foringi Hebrea
eða mun ég komast þangað? - Mér hefur
farið dálítið fram, en af hveiju svona seint
og svona erfiðlega? Er listin þá köllun sem
krefst þess að menn séu strangtrúarmenn
og fylgi henni í einu og öllu?“ skrifaði Céz-
anne í bréfi til Ambroise Vollard í jan. 1903.
Hvort Cézanne komst til Fyrirheitna
landsins verður hver og einn að svara fyrir
sig. Hann hélt ótrauður áfram, þar til hann
lenti í óveðri úti í náttúranni í Province,
fékk aðsvif fyrir framan trönumar og dó
skömmu síðar, í árroða 20. aldarinnar.
Höfundur er listfræöingur og býr í París.
* Sýningin hófst í Grand Palais 27. sept. og
lýkur 7. jan. 1996, en mun sfðan verða í Tate
Gallery í London frá 7. feb.-28. apríl og
Philadelphia Museum of Art í Philadelphia
26. maf-18. ágúst.
• •
Orlagavefír
NADEZJDA DAVYDOVNA/TOVE FUGMAN
ASTUNDUM spinnur lífíð einstaklingum áþekka
vefí, þótt höf og heimsálfur skilji, og þannig
yarð nýskeð andlát aldinnar konu hér uppi á
íslandi, til að rifja upp svipmikil örlög austur
í Garðaríki. Fyrir réttu ári las ég í sunnudags-
Örlagasögum hinnar
rússnesku Nadezjdu
Davydovnu, sem varð
ástkona skáldsins Serge
Ésenín, og hinnar dönsku
Tove Fugman, sem varð
eiginkona Jóns
Engilberts og fluttist með
honum til íslands, svipar
saman. Á þær verður litið
hér.
Eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
blaði Politiken, viðtal við háaldraða konu
með hljómmikla nafnið Nadezjda Davydovna
Volpins. Hin 94 ára gamla kona mundi vel
tímana fyrir októberbyltinguna, og minntist
þeirra með söknuði, því henni fundust þeir
magnaðir. Má til sanns vegar færa í hennar
tilviki, því hún taldist til yfirstéttarinnar og
lifði þægilegu lífí. Tveim áram eftir bylting-
una varð hún fyrir skikkan tilviljana ást-
kona skáldmögurs rússnesku þjóðarinnar
Sergej Alexandrowitsch Jesenin (Serge És-
enín), svo sem hann hét fullu nafni, og eign-
aðist með honum sor.inn Alexej. Viðtalið
hafði djúp áhrif á mig, las það endurtekið,
geymdi blaðið einhvers staðar, og enn á ný
sótti það sterkt á mig. Hófst nú mikil leit
í blaðakraðakinu á málarastofunni og bar
að lokum árangur, er ég var í þ^gn veginn
að gefast upp. Tilefni er að geta þess, að
fyrir skömmu var þess minnst í Rússlandi,
að 100 ár voru liðin frá fæðingu skáldsins
mikla, Serge Jesenin. Enn las ég um hann
í heimspressunni og nú í Frankfurter Allge-
meine Zeitung, og ýtir það við mér að fara
hér í ýmis skrif í frjálsri mótun eftir því sem
heimildir leyfa, sem sá er les getur spáð í
og rýnt á milli lína.
Mál er, að dönsk blaðakona bankaði uppá
hjá nefndri konu, sem kom sjálf til dyra,
lítil og þybbin í vexti, þenkjandi á svipinn.
§purði strax ljúflega: „Á hvaða máli eigum
við að hefja samræðumar? Fyrir utan rúss-
nesku, get ég boðið yður ensku, þýsku og
frönsku, auk latínu. Hafíð þér ekki vald á
latínu? Ó, það er synd, því það er svo fal-
legt mál... „og með þessum orðum bauð
hún gestinn velkomin í litlu íbúðina sína í
Moskvu.
„... Októberyltingin skall á líkast fár-
viðri“ segir Davydovna, og hún man einnig
byitingun 1905, en fiölskylda hennar sem
var gyðingar hafði þá skömmu áður flutt
frá Hvítarússlandi til Moskvu. Og henni er
einnig í minni, að pabbi hennar las úr bréf-
um frá ættingjum, er sögðu frá ofsóknum
á hendur gyðingum í Hvítarússlandi. Faðir-
inn, sem var lögfræðingur, hugleiddi að
gerast innflytjandi í Ameríku, því hann var
viss um að þar væra engar gyðingaofsókn-
ir, en hann gerði það ekki, því Rússland var
honum kært. Aftur hugleiddi fjölskyldan það
eftir októberbyltinguna, en það náði enn
aidrei lengra en að vera ígrandunin ein.
Davydovna tjáði fúslega ást sína til
Moskvu fyrir októberbyltinguna, en fiöl-
skyldan bjó í Arbat, þar sem gamla hjarta
borgarinnar sló, hún sagði frá vel hirtum
görðum, glæsilegum verzlunum og notaleg-
26