Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Síða 32

unga mannsins, þótt þau eigi eftir að skipta
sköpum í lífi hans.
Upp Fljótin
Bátamir sigla upp fljótin og þverámar
eins og þeir hafa gert í mörg þúsund ár, en
einn daginn er kominn íslendingur sem beið-
ist fars. Kristniboðsstöðin er langt úr alfara-
leið, á þéttbýlu landbúnaðarsvæði í norðan-
verðu Mið-Kína. Norðmenn höfðu komið
þangað fyrst ellefu ámm áður. Þetta höfðu
verið hörmungaár; vegna hungurs og ófriðar
var talið að íbúum svæðisins hefði fækkað
um þriðjung á þessum áratug. Ferðinni er
heitið til staða sem heimsbyggðin hefur vissu-
lega ekki heyrt getið. Frá Shanghai er farið
fimm daga leið upp Yangtse-fljót. í Hankow
taka við litlir fljótabátar, siglingin upp Han-
fljót tekur þijár vikur. Þá er loks komið á
áfangastað, smáborgarinnar Tengchow og
Laohokow í Tengshien-sýslu. Þolinmæði Kín-
veijanna virðist óendanleg, en ferðalagið
reynir á þolrif íslendingsins sem skilur nú
hvað felst í kínversku kveðjunni sem þýðir
orðrétt: Farðu þér hægt. Menn komast leiðar
sinnar, en farartækin em góður skóli í kín-
verskri þolinmæði.
„Mest dáðist ég þó að þeirri þolinmæði sem
virtist hvfla yfir þessum langferðamönnum.
Út úr ánægjusvip andlitanna fannst mér
auðlesið: „Við komumst ferða okkar. Ekkert
liggur á. Allar góðar vættir gefí, að járn-
brautirnar komi aldrei hingað og eyðileggi
landið og atvinnuvegina. Ég hneigði mig lotn-
ingarfullur og kvaddi: „Man-man dí dstó!“
Hægan, hægan far.““
Norðmennirnir kalla hann glaða íslending-
inn. Hann er fljótur að geta sér vinsælda,
bæði meðal þeirra og Kínveijanna. Hann er
síraulandi lagstúfa fyrir munni sér og léttari
í bragði en Norðmennirnir, sem eru flestir
aldir upp í strangari skóla trúarinnar frá
blautu barnsbeini. Sönginn hefur hann lík-
lega frá föður sínum, glaðværðina frá móður-
inni.
í hjarta sínu er hann sveitamaður sem er
gefinn fyrir að velta fyrir sér eðli hlutanna:
Hann verður vel mæltur á kínversku, hann
skoðar allt með forvitni og lærir að taka
kvikmyndir til að skrásetja upplifanir sínar,
hann skrifar greinar í Morgunblaðið og Vísi
og sendir kristniboðsvinum á Islandi löng
bréf. Nýkominn veitir hann því athygli að
alls staðar heyrist ískur í hjólbörum sem eru
þörfustu þjónar bændafólksins. Helgiathafnir
búddatrúarmanna vekja honum forvitni.
„Veitingahúsið er í þröngu dalverpi inni á
miíli fjallanna. Ég held að landslagið sé ís-
lenskt — hiíðar þægilega brattar, iðgrænir
hvammar og dimm lækjardrög. Og í hálf-
rökkri eru kínversku bændabýlin ekki óáþekk
íslenskum torfbæjum. En fossanið heyrir þú
engan: í sumarhitunum eru allir lækir þurrir
og áin sjálf örlítil kvísl. Er ofar dregur sakn-
ar þú hvassrar hainrabrúnar og djúpra gilja.“
Vissulega fer það ekki framhjá honum að
lífið er snautt af þægindum. Óþrif eru þjóð-
arlöstur, óþefurinn er oft kæfandi. Lýs og
flær fara ekki í manngreinarálit. Sjúkdómar
eru aldrei langt undan; blóðkreppusótt og
mýrarkalda heija á — ófáir kristniboðar forða
sér aftur í betra loftslag. Beiningamenn eru
hvarvetna fjölmennir og í flokkum. Það er
siður og skylda að gefa þeim, enda hafa
þeir ekki í önnur hús að venda, en annars
eru Kínveijar skeytingarlausir um ógæfu og
þjáningar náungans. Opíumnautn er útbreidd
og margir komast á vonarvöl vegna þessa
þjóðarböls. Ræningjaflokkar eru allt í kring,
þegar dimmir er enginn óhultur fyrir þeim.
Þegar ófriður magnast vita kristniboðarnir
að oftar en ekki beinist gremja hinna inn-
fæddu fyrst að þeim.
„En fyrir þetta skulum við ekki telja okk-
ur meiri menn en Kínveija sem ávalt virðast
njóta allra gæða lífsins, hvemig sem kring-
umstæðurnar eru, enda eru þeir miklu glað-
lyndari menn og skemmtilegri en við.“
Borgarastríð
2. október 1926 kvænist Ólafur Herborgu
Eldevik, kennara frá Þrændalögum í Noregi.
Herborg hafði verið nemandi á Fjelhaug og
reyndar höfðu þau Ólafur hist þar, en það
var ekki fyrr en í Kína að þau felldu hugi
saman. Herborg hafði dvalið í Kína í þijú
ár og allan þann tíma var óöldin að magn-
ast. Kristniboðar höfðu margsinnis orðið að
flýja ræningjaheri, þá héldu þeir út á fljótið
og létu fyrirberast þar, enda var haft fyrir
satt að ræningjarnir vildu heldur klófesta
einn útlending en heila borg. Þegar þeir komu
aftur í land blasti við þeim viðurstyggð eyði-
leggingarinnar; brunnin þorp, hugstola fólk,
en búsmalinn og lífsviðurværið á bak og
burt. í samanburði við það eru það litlar
búsifjar að eitt sinn máttu þau Ólafur og
Herborg sjá eftir flestum eigum sínum í hend-
ur ræningja — þar á meðal giftingarhringun-
um.
Á þessum árum skrifuðu blöð á Vestur-
löndum margt um þá illu meðferð sem útlend-
HERBORG og Ólafur á leið upp Fujima-fjall í Japan, en það
var viðkomustaður þeirra á leið heim í frí 1927.
ÓLAFUR í blóma lífsins, héríkínverskum búningi.
HORFT yfir Laohokow, smáborg Jangt inni í Mið-Kína, þar sem lengi var
starfsvettvangur Ólafs.
ÓLAFUR leggur af stað í predikunarferð ásamt samstarfsmanni sínum,
Arne Ljönes. Ferðirnar gátu stundum staðið vikum saman.
ingar máttu sæta af hendi Kínveija. Ólafur
gerði sér þó grein fyrir því að svo einfaldlega
var ekki í pottinn búið.
„Ókúgaðir veittu Kínveijar ekki útlendum
mönnum aðgang að ríkinu. Við njótum hér
engra réttinda sem ekki eru herveldisstefn-
unni að þakka; öll okkar framtakssemi í Kína
er enn undir vernd okkar hugdjörfu her-
manna og ágætu vopna. Fari illa um okkur,
erlenda menn í Kína, ættum við síst öðrum
um að kenna, því sjálfir höfum við búið svo
um bólið.“
1927 er borgarastríð í Kína. Þjóðernissinn-
ar undir forystu Chang Kai-shek höfðu verið
í bandalagi við kommúnista gegn sameigin-
legum óvini í röðum herstjóra. Þegar lokatak-
markið virtist í augsýn, að sameina Kína
undir eina stjórn, ákvað Chang að ganga
milli bols og höfuðs á kommúnistum sem
flýðu í átt til fjalla. Allir börðust gegn öllum,
þjóðernissinnar, kommúnistar, sveitir herf-
ursta og ótíndir ribbaldar sem undu hag sín-
um vel í slíku upplausnarástandi. Kristniboð-
um var ekki lengur vært í landinu og flýðu
í átt til strandár.
„Hvað eftir annað hafði fólk í hótunum
við kristniboðana og algengt var að menn
hrópuðu á eftir okkur: Utlendu djöflar! Út-
lendu hundar! Niður með kristindóminn!
Drepum útlendingana! Við vorum 22 karl-
menn, 30 konur og 27 böm, á tíu bátum.
Ekki þorðum við að láta mikið á okkur bera.
Á tveimur stöðum safnaðist saman mikill
fjöldi fólks á árbökkunum og kastaði gijóti
og moldarkögglum á bátanna.“
Þessi litli floti komst þó á fjórtán dögum
til Hankow. Þar komust þau um borð í síð-
asta skipið sem flutti útlendinga til Shang-
hai. Á Yangtse-fljóti rigndi kúlum yfir skip-
ið, en bandarískur byssubátur sem var í fylgd
svaraði skothríðinni.
Hinn 13. ágúst 1927 standa Ólafur og
Herborg á tindi Fúsíjama-fjalls í Japan og
horfa á morgunroðann yfir öldum Kyrrahafs-
ins. Hún ber fyrsta barn þeirra undir belti.
Þau eru á leið heim, um stundarsakir. Frá
Japan liggur leiðin til Mansjúríu og þaðan
með Síberíubrautinni inn í ríki Stalíns og
ráðstjórnarinnar, þar sem blasa við skinhoruð
börn og tötraleg á brautarstöðvum. Lestin
mjakast hægt í átt til norðurálfu, slíka ferð
fer enginn ótilneyddur nema einu sinni á
ævinni.
Það var óharðnaður unglingur sem fór frá
Islandi, heim kemur þroskaður og lífsreyndur
maður, víðförulli en flestir landar hans, enda
hefur hann ferðast hringinn kringum hnött-
inn. Honum er tekið með kostum og kynjum
og heldur á annað hundrað erindi árið sem
hann dvelur hér. Það verða líka þáttaskil í
starfi hans: Samband íslenskra kristniboðsfé-
laga er stofnað í kjölfar þess áhuga sem
vaknar við heimkomu Ólafs — upp frá þessu
eru það íslendingar sem kosta hann til
kristniboðs.
Framfarir Og
F AGN AÐ ARERINDI
Aftur er lagt í langferðalag, nú með lest
yfir þvera Evrópu og þaðan með skipi í gegn-
um Súez-skurð, yfir Indlandshaf, um Ceylon
og Singapore og loks til Shanghai. Þetta er
mánaðarsigling. Þegar til Kína kemur er
Chang Kai-Shek að takast að bijóta allt land-
ið undir þjóðernissinna. Kommúnistar eru
króaðir af á fjöllum og eiga sér vart viðreisn-
ar von. Gangan langa er skammt undan.
Með örlítilli bjartsýni er hægt að vona að
friðartímar séu vændum í Kína. Samt er enn
ófriðlegt, öldur borgarastríðs hefur ekki lægt.
Ólafur er fararstjóri fyrir flokki sex kvenna
og tíu barna. Her ræningja hamlar för upþ
Han-ána; að endingu verður úr að öðrum
ræningjaflokki er mútað til að fylgja þeim
upp fljótið. Þeir sitja og reykja ópíum meðan
fullorðna fólkið reynir að halda hita á börnun-
um. Þegar til Tengchow kemur eru ræningj-
ar uppivöðslusamir og eru það reyndar næstu
árin.
„Þetta er í níunda eða tíunda skiptið í
vetur sem barist hefur verið hér á götum
borgarinnar. Bændaher, borgarlið og hreinir
og beinir ræningjaflokkar er kalla sig bolsé-
vikka hafa barist um borgina og ýmsum
veitt betur. Sigurvegararnir hafa látið greip-
ar sópa hjá borgurunum, svo að hagur al-
mennings er hinn erfiðasti. En nú vonar
maður að umskiptin verði góð.“
Margt horfir þó til framfara í þessu æva-
gamla bændasamfélagi, sumt fyrir tilstilli
kristniboðanna. Konur eru ekki hátt skrifað-
ar og kínverskur vinur Ólafs fellir tár þegar
nýfætt barnabarn hans reynist dóttir. En hjá
kristniboðunum hljóta ungar stúlkur mennt-
un og komast undan þeirri nauð að láta reyra
fætur sína eins og mæður þeirra og formæð-
ur sem hökta um með erfiðismunum. Sjúkra-
húsið er það eina á svæði með um fimm
32