Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1995, Page 36

HALLDÓR Laxness situr fyrir hjá Ólöfu 1967. Myndina gaf Ragnar Jónsson Þjóðleikhúsinu á 70 ára afmæli
skáldsins. Hún var sett upp í Kristalssal Þjóðleikhússins - ogþaðan hvarf hún.
seinna umbylt rýmislistinni, svo sem öli þró-
unarsaga núlista segir okkur. Það er þessi
upprunalega kennd, sem ég sakna iðulega
í verkum ungra listamanna, hversu vel sem
þau eru útfærð, og þá er höggmyndalistin
komin ískyggilega nálægt því að heyra und-
ir hugtakið hönnun."
Undir fyrirsögninni „íslenzkt atgervi" í
Berlinske Tidende í janúar, 1969, segir hinn
þekkti gagnrýnandi Jan Zibrandtsen um
þátt Ólafar í sýningu Lille Gruppe: „í þetta
sinn hefur hópnum bæzt góður liðsauki með
hinum íslenzka myndhöggvara Ólöfu Páls-
dóttur. Sá valkostur styrkir hópinn til muna,
ekki eingöngu vegna þess að Ólöf Pálsdótt-
ir er afar hæfileikaríkur listamaður og verð-
ugur fulltrúi íslenzkrar listar, heldur einnig
vegna þess að nærvera hennar á sýning-
unni skapar betra jafnvægi milli málverka,
höggmynda og leirmuna, sem kemur öllum
til góða.
Höggmyndir Ólafar Pálsdóttur varpa ljósi
á ávinninga hennar og þroskaferil á árunum
sem eru liðin síðan hún hlaut gullverðlaun
Konunglegu listaakademíunnar í Kaup-
mannahöfn á sjötta áratugnum fyrir högg-
mynd sína af ungum karlmanni í sitjandi
stöðu með útbreiddan faðminn. Þetta gull-
verðlaunaverk Ólafar sást síðast á sýning-
unni á Louisiana og það hefur ailtaf verið
álitið framúrskarandi listaverk. En það er
næstum því ótrúlegt hvemig manni birtast
nýjar víddir í þessu listaverki í hvert sinn
sem það er litið augum. Formið í þessum
skúlptúr er svo lifandi, í senn þétt og fjaður-
magnað. “
Höggmyndin Sonur, sem Zibrandtsen
fjallar hér um, er í eigu Listasafns íslands,
en hefur af einhverjum ástæðum ekki sést
þar um árabil. Zibrandtsen heldur áfram
að tala um fegurð, þokka og innri styrk
verka Ólafar á borð við „Grétu“ og „Bal-
lerínu" og ekki síður sannfærandi högg-
myndalegt gildi portretverka listakonunnar.
Bijóstmyndir Ólafar eru merkur kafli á
listferli hennar sem flöldi gagnrýnenda hef-
ur lofað. Svo gripið sé niður í sýnishom af
þeirri umijöliun, þá segir Emil Horbov í
Roskilde Tidende 1970: „Orkan í verkum
Ólafar Pálsdóttur vekur aðdáun og virðingu
áhorfandans. Langbeztu verk hennar eru
brjóstmyndin af Halldóri Laxness og mynd-
ir hennar af íslenzkum hestum í vetrarbún-
ingi. Þær eru höggmyndir á háu stigi."
E. Moseg J. í Vendyssel Tidende skrifar
árið 1970: „Höggmyndir Ólafar Pálsdóttur,
t.d. brjóstmyndir hennar, einkennast af
dirfsku og persónulegu sjálfstæði Iistakon-
unnar. “
Erik Clemensen segir í Kristeligt Dagblad
árið 1970: „Skilningur listamannsins á
brjóstmyndinni er í ætt við hinar fomu etr-
úrsku krukkur, sem geymdu ösku framlið-
inna, en þessar krukkur eru einnig mótaðar
sem mannshöfuð. Hér fjöllum við um nokk-
uð sem er aldagamalt að uppruna og sem
færir okkur heim sanninn á orðum franska
Ijóðskáldsins Gautiers, „La buste survit a
la cité“ - (styttan mun lifa borgina)."
MYNDHÖGGVARINN í öðru hlutverki: Hjónin Ólöf Páisdóttir og Sigurður
Bjamason frá Vigur, þá sendiherra íslands í London, hér á leið til þingsetn-
ingar í Brezka þinginu.
ÚTIGANGSHESTUR. í eigu Norræna Hússins.
Listvinurinn og útgefandinn Ragnar Jóns-
son gaf Þjóðleikhúsinu bronsafsteypu af
bijóstmynd Ólafar af Halldóri Laxness árið
1972. Þaðan var henni síðan stolið og hefur
hún ekki verið sett þar upp aftur.
Þegar Ólöf hélt sýningu á verkum sínum
í London árið 1982 skrifaði hinn þekkti list-
fræðingur, H. Handler m.a. í sýningar-
skrána:
„Beinskeytnin ogkrafturinn í höggmynd-
um Ólafar Pálsdóttur, ásamt með ríkri til-
finningu hennar fyrir mönnum og dýrum,
gera þennan Iistamann að einstæðum mynd-
höggvara. Föst og skýr lína hennar, 'leit
hennar að heiðarleika, veita verkunum afl
ogsenda skilaboð um samúð vegna einsemd-
ar hvers og eins; bera um leið með sér til
áhorfandans tilfinningu friðar og óhjá-
kvæmilegra örlaga. “
Pierre Lubecker aðal listgagnrýnandi
danska stórblaðsins Politiken, fjallaði oft um
list Ólafar Pálsdóttur og sagði m.a.: „Ólöf
Pálsdóttir hefur alltaf getað vakið athygli
með Iist sinni í þau fáu skipti þegar verk
hennar hafa verið sýnd hér á landi. Hún
hefur mjög persónulegan tjáningarmáta og
beygir sig ekki fyrir því venjubundna.
Dirfskan í myndmáli hennar er það sem
skiptir sköpum; skilvit hennar á heilleika
forms og því sjálfsprottna. Það er einhvers-
konar arkaískur einfaldleiki í verkum henn-
ar og byggður á djúpri tilfinningu, næstum
óskammfeilinn, hún þráir að veita öðrum
það sem hún sjálf var svo gagntekin af'.
Á Akademíinu var Ólöf nemandi hjá þeim
fræga manni prófessor Utzon Frank. Eg las
nýlega gamalt viðtal við hann, þar sem
kemur fram að Danir hafa borið mikla virð-
ingu fyrir honum. Vinnustofa hans var í
konUnglega Akademíinu og eftir myndum
að dæma hefur hún verið mjög stór. En
hvernig var Utzon Frank? Um það spurði
ég Ólöfu.
„Hann var nú tekinn að eldast og þreyt-
ast þegar ég var hjá honum. En því verður
ekki neitað að hann kunni óhemju mikið.
Þó var hann ekki einn þeirra kennara sem
alveg halda sínum stíl að nemendum. En
hann var strangur. Og það varð alltaf hljótt
þegar hann kom inn. Orð hans voru lög.
Samt hefði hann held ég tekið því vel, ef
maður hefði verið ósammála og mótmælt
því sem hann hélt fram, en það þorðu fáir“.
Þarna fékkstu þessi eftirsóttu gullverð-
laun. Hvernig bar það til?
„Þetta er sérstök samkeppni og í henni
gátu allir nemendur tekið þátt. Gullverð-
launin voru veitt fyrir mannsmynd í fullri
stærð eða lágmynd. Afhendingin var haldin
hátíðleg með íburðarmikilli veizlu, þar sem
kóngur og drottning afhentu gullverðlaunin
og við það tækifæri sagði drottningin við
mig: „Hvordan kan man se sádan ud og
være billedhugger?" En ég var í ljósum
perlusaumuðum ballkjól með berar axlir og
samræmdist greinilega ekki hugmyndum
hennar hátignar um útlit kvenkyns mynd-
höggvara.
Svo fór að allir prófessoramir greiddu mér
atkvæði og auðvitað var það stórkostlegt
fýrir mig. Því miður á ég ekki eina einustu
ljósmynd af þessum atburði og eftir afhend-
inguna lét ég engan blaðamann ná til mín.
En þessi verðlaun mín voru ekki öllum til
gleði. Einn íslenzkur listamaður, nokkuð eldri
en ég, sem starfaði í Danmörku um tíma
átti mjög erfitt með að kyngja því og reyndi
eftir þetta ítrekað að bijóta verk eftir mig.
Finnst þér núna, að þinn stíll hafi verið
fullmótaður eftir dvölina í Kaupmannahöfn?
„Nei, enda tók þá við margbreytilegt
annað nám á ólíkum stöðum; m.a. hjá pró-
fessor Ramses Wissa Wassef í Egyptalandi
og prófessor Fazzini á Ítalíu. Það er langt
í frá að ég hafi eingöngu haldið mig við
það sem kennt var í Konunglegu Akadem-
íunni. Síðan hef ég farið út í meiri einföld-
un. Ég gef mikið fyrir það einfalda, að segja
það sem segja þarf með sem fæstum smáatr-
iðum. Sumir kalla þetta nýklassík, hugtak
sem ég er nú ekki fyllilega sátt við. Þó get
ég að vissu marki tekið undir að skilgreina
það svo að verkin séu áfram klassísk, en
hafí samt hrist af sér ákveðnar viðjar.
Ég legg mikla áherzlu á hið innra form,
á „volume“ eða rými og í ofanálag hugsa
ég talsvert líkt og arkitekt. Þetta er ekki
frásagnarleg höggmyndalist eins og til
dæmis hjá Einari Jónssyni. Og fyrst við
erum farin að tala um Einar Jónsson, þá
minnist ég þess hve elskulega hann tók mér
þegar ég heimsótti hann eitt sinn þegar ég
var heima í jólaleyfí frá námi í Kaupmanna-
höfn. Að þeirri heimsókn lokinni fylgdi Ein-
ar mér út í snævi þaktan garðinn við Hnit-
björg og bað guð að blessa mig. Seinna
frétti ég að hann hefði alltaf fylgst mjög
vel með mér og sagt það trú sína að ég
ætti eftir að endumýja klassismann."