Morgunblaðið - 27.04.2001, Page 28

ERLENT
28 FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÚKRAÍNSKA þingið samþykkti í
gær með miklum mun vantraust á
forsætisráðherra Úkraínu, um-
bótasinnann Víktor Júshtsjenko,
og á alla ríkisstjórnina. Tóku
kommúnistar og auðjöfrarnir í
landinu höndum saman um van-
traustið en efnahagsumbætur
Júshtsjenkos hafa komið illa við
hagsmuni þeirra síðarnefndu.
Segja má, að nú ríki mesta kreppa
í úkraínskum stjórnmálum frá því
landið fékk sjálfstæði fyrir 10 ár-
um.
Staðan í úkraínskum stjórnmál-
um er nú sú, að Júshtsjenko er
orðinn að óopinberum leiðtoga
stjórnarandstöðunnar og helsti
andstæðingur Leoníds Kútsjma
forseta. Júshtsjenko er orðlagður
fyrir heiðarleika en Kútsjma er
orðaður við margvíslega spillingu
og þar á meðal við morð á blaða-
manni.
„Ég er á förum úr þessu emb-
ætti en ég mun halda baráttunni
áfram,“ sagði Júshtsjenko á fundi í
gær með um 15.000 manns, sem
komu til að lýsa yfir stuðningi við
hann. „Lýðræðið í þessu landi hef-
ur orðið fyrir alvarlegu áfalli. Hin
ráðandi öfl eru því miður ófær um
að þrífast í samfélagi, sem lýtur
lögum og reglum.“
Kommúnistar, stærsti flokkur-
inn á þingi, sökuðu Júshtsjenko
um að vinna gegn þjóðarhagsmun-
um með því að setja ræktarland í
hendur einstaklinga og með öðrum
efnahagsumbótum, sem nutu
stuðnings Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins. Stjórnmálaskýrendur telja
hins vegar, að nýríki aðallinn í Úk-
raínu, stuðningsmenn Kútsjma
forseta, hafi staðið að baki van-
traustinu í því skyni að binda enda
á lagalegar og efnahagslegar um-
bætur, sem voru farnar að skaða
hagsmuni þeirra verulega.
Forystumaður úkraínsku stjórn-
arandstöðunnar nú er Júlía Tímos-
henko, fyrrverandi aðstoðarfor-
sætisráðherra, en henni var vikið
úr embætti eftir að hafa verið sök-
uð um spillingu. Eins og málum er
háttað í landinu veit þó enginn
hvort þær sakir eru sannar eða
lognar en ljóst er, að Júshtsjenko
er miklu betur til þess fallinn að
berjast gegn Kútsjma og hirðinni
hans en Tímoshenko. Hann er eins
og fyrr segir talinn stálheiðarleg-
ur, sem er heldur sjaldgæft fyr-
irbrigði í úkraínskum stjórnmál-
um, en auk alls annars er Kútsjma
almennt grunaður um að hafa
skipað fyrir um morðið á blaða-
manninum Georgí Gongadze.
Vegna þess má segja, að hann sé
hálflamaður sem forseti jafnt
heima fyrir sem erlendis en hann
hefur notið þess, að stjórnarand-
stöðuna hefur skort nógu trúverð-
ugan leiðtoga. Hann kann að vera
kominn með Júshtsjenko.
Vestrænir sérfræðingar segja,
að vegna umbóta Júshtsjenkos
hafi loksins verið farið að rofa til í
efnahagsmálunum en nú sé Úkr-
aína á leið með að verða að nokk-
urs konar einskis-manns-landi
áframhaldandi óvissu og sundur-
lyndis. Á Vesturlöndum voru
bundnar miklar vonir við
Júshtsjenko og þar er hans sárt
saknað en á hinn bóginn geta vest-
rænar ríkisstjórnir ekki lýst yfir
beinum stuðningi við hann án þess
að vera sakaðar um íhlutun í úkr-
aínsk innanríkismál.
Vestrænir kaupsýslumenn og
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, IMF,
hafa þó ekki farið í neina launkofa
með stuðning sinn við Júshtsjenko
og nú þegar búið er að bola honum
burt er ólíklegt, að Úkraína fái
meiri lán hjá sjóðnum. Ástandið í
landinu er auk þess að hrekja burt
flesta erlenda fjárfesta í landinu.
Í fang Rússum
Á Vesturlöndum er óttast, að
ein af afleiðingum brottreksturs
Júshtsjenkos verði að færa
Úkraínu enn betur í fang Rússum
eins og kommúnistar í landinu
vilja. Úkraínumenn standa ekki
aðeins nærri Rússum land-
fræðilega og tilfinningalega, held-
ur verða þeir æ háðari þeim
fjárhagslega með hverju árinu sem
líður.
Óvissa í Úkraínu eftir brottrekstur umbótasinnans Víktors Júshtsjenkos
Kommúnistar og
auðjöfrarnir tóku
höndum saman
Víktor Júshtsjenko
Kíev. AFP, Reuter.
SVARTFELLINGAR erustolt þjóð og búnir að fá nógaf því að vera hluti annarrar
þjóðar og þurfa þar af leiðandi að
sætta sig við skertan hlut í sam-
býlinu við stóra bróðurinn Serbíu.
Svartfjallaland var um langt skeið
sjálfstætt ríki með konung og
kirkju og þrátt fyrir náið sambýli
og skyldleika við Serba þykir
helmingi þjóðarinnar tími til kom-
inn að binda formlegan enda á
gömlu Júgóslavíu. Hverjar svo
sem afleiðingarnar verða.
Nafnið Svartfjallaland vísar til
fjallsins Lovcen og raunar lands-
lagsins alls, en það er fjalllent og
ægifagurt. Landið er einkum
þekkt undir hinu ítalska heiti sínu,
Montenegro, en það var um aldabil
hluti Rómaveldis. Það er hvorki
stórt né fjölmennt, er með strjál-
byggðustu svæðum Balkanskaga.
Íbúarnir eru rétt rúmlega 600.000
en landið er um 14.000 ferkíló-
metrar að stærð, með landamæri
að Bosníu, Króatíu, Serbíu, Ko-
sovo og Albaníu.
Svartfjallaland var í fyrstu
byggt þjóðum sem komu frá
Eystrasaltssvæðinu en Slavar sett-
ust þar að á 8. öld. Þá geta Svart-
fellingar einnig rekið ættir sínar
til Illyríumanna, forfeðra Albana
og jafnvel Rómverja.
Svartfellingar eru náskyldir
Serbum, sem fullyrða gjarnan að
um eina og sömu þjóðina sé að
ræða, en slíkt fellur þeim fyrr-
nefndu lítt í geð. Þeir eru hávaxnir
og dökkir yfirlitum og á Balkan-
skaga hefur stundum verið haft á
orði að þeir séu skapheitari en
aðrar þjóðir skagans. Hvort það er
satt skal ósagt látið en á meðal
þekktra Svartfellinga má nefna
Slobodan Milosevic, fyrrverandi
Júgóslavíuforseta, sem er af svart-
fellsku foreldri, og Radovan Kar-
adzic, fyrrverandi leiðtoga Bosníu-
Serba.
Stærstu minnihlutahóparnir eru
Albanar í suðurhlutanum og músl-
imar í norðri, sem liggur að Sandz-
ak-héraði.
Bágborinn efnahagur
Svartfellingar tala serbnesku en
vaxandi tilhneiging er þar í landi
til þess að leggja áherslu á svart-
fellskar mállýskur og að tekið
verði upp opinbert tungumál;
svartfellska, sem er að grunni til
serbó-króatíska, að viðbættum
þremur stöfum í ritmálinu. Rökin
fyrir þessu eru þau að eftir að
Júgóslavía leystist upp hafa öll
nýju lýðveldin gefið tungumálinu
eigið nafn nema Svartfjallaland,
þótt þrjú þeirra séu í raun sama
tungumálið (serbneska, bosníska
og króatíska) og hin náskyld (slóv-
enska og makedónska).
Efnahagur Svartfjallalands er
bágborinn en landið hefur liðið
mjög fyrir efnahagsþvinganir vest-
urveldanna gegn Júgóslavíu. Þá
hefur hrun ferðamannaþjónust-
unnar vegna stríðsátaka á Balk-
anskaga komið illa niður á Svart-
fjallalandi en strandlengja
landsins var áður eftirsótt af
ferðamönnum, bæði innlendum og
erlendum.
Svartfjallaland hefur um langt
skeið verið ein helsta miðstöð
smygls á Balkanskaga en hægt er
um vik að sigla smyglvarningi,
einkum sígarettum, í skjóli nætur
til Ítalíu. Ítrekaðar tilraunir yf-
irvalda til að draga úr smygli og
skipulagðri glæpastarfsemi hafa
borið takmarkaðan árangur, rétt
eins og í öðrum löndum fyrrver-
andi Júgóslavíu. Stjórnvöldum hef-
ur hins vegar tekist að skattleggja
hluta smyglsins en smyglarar eru
rukkaðir um flutningsskatt, fyrir
að fá að fara í gegnum landið. Er
talið að allt að þriðjungur þess fjár
sem rennur í ríkiskassann sé
greiðslur frá smyglurum.
Stóðust áhlaup Tyrkja
Svartfjallaland er eina landið á
Balkanskaga sem Tyrkir náðu ekki
á sitt vald og leyna Svartfellingar
ekki stolti sínu vegna þessa. Land-
ið var hins vegar hluti rómverska
keisaradæmisins, á svæði sem
nefndist Illýría. Slavar settust að í
Svartfjallalandi á 8. öld og á 13.
öld var landið innlimað í serbneska
konungdæmið. Það hlaut sjálf-
stæði að nýju eftir ósigur Serba
fyrir Tyrkjum í bardaganum í
Kosovo Polje árið 1389 en sá at-
burður er einn sá mikilvægasti í
sögu Serbíu og hefur haft gríð-
arleg áhrif á afstöðu Serba til Kos-
ovo.
Árið 1516 tóku prinsar rétttrún-
aðarkirkjunnar völdin. Ítrekuð
stríðsátök voru við Tyrki, sem
réðu mestöllum Balkanskaga, og
Albana, nágrannann í suðri, og ár-
ið 1711 gengu Svartfellingar í
bandalag með Rússum til að
styrkja stöðu sína á ófriðartímum.
Staða þeirra styrktist enn árið
1878 er sjálfstæði landsins var við-
urkennt og landsvæði þess stækk-
að.
Í Balkanstríðunum 1912–13
börðust Svartfellingar og Serbar
saman gegn Tyrkjum og skaut
Nikolaj I, sem komist hafði til
valda í Svartfjallalandi árið 1861,
fyrsta skotinu. Svartfellingar
fengu enn meira landsvæði í sinn
hlut og börðust við hlið Serba í
heimsstyrjöldinni fyrri. Er herir
Austurríska-ungverska keisara-
dæmisins voru kallaðir frá Svart-
fjallalandi síðla árs 1918 komu ser-
bneskir hermenn og stigamenn í
þeirra stað.
Nýtt þing hinna nýju serbnesku
herra var sett í höfuðborginni
Podgorica og var þess fyrsta verk
að svipta Nikolaj krúnunni og inn-
lima Svartfjallaland í Serbíu. Varð
landið hluti konungsveldis Serba,
Króata og Slóvena, sem stofnað
var árið 1929 og nefndist Júgó-
slavía.
Í heimsstyrjöldinni síðari, í apríl
1941, hernámu Ítalir hluta Svart-
fjallalands en mánuðurinn var ekki
á enda áður en uppreisn var gerð.
Næstu þrjú árin voru nær stans-
lausir bardagar í Svartfjallalandi
en undir lok ársins 1944 höfðu
kommúnistar, undir stjórn Josefs
Broz Titos og með aðstoð Breta,
náð stærstum hluta landsins.
Svartfellskir kommúnistar voru
enda einn harðasti kjarninn í herj-
um Titos.
Eftir að heimsstyrjöldinni lauk
varð Svartfjallaland eitt sex lýð-
velda hinnar nýju Júgóslavíu Titos
og var nafni höfuðborgar Svart-
fjallalands, Podgorica, breytt í
Titograd. Þegar ríkið leystist upp
árið 1991 var Svartfjallaland hins
vegar eina lýðveldið sem kaus að
fylgja Serbum í hinni smækkuðu
Júgóslavíu.
Samstarfinu slitið
Í upphafi sýndu Svartfellingar
Serbum og þá einkum leiðtoga
þeirra, Slobodan Milosevic, fullan
stuðning. Árið 1997 klofnaði Lýð-
veldisflokkur sósíalista hins vegar
og Milo Djukanovic, núverandi for-
seti landsins, komst til valda og
hóf að þrýsta á um lýðræðislegar
og efnahagslegar umbætur.
Hvorki gekk né rak og Djukanovic
dró úr samskiptunum við Serbíu
enda telja Svartfellingar sig hafa
borið skarðan hlut frá borði í sam-
býlinu við miklu stærra land, en
Serbar eru um 8 milljónir.
Hvert skrefið á fætur öðru hefur
verið stigið í sjálfstæðisátt og frá
1998 hefur landið í raun átt sára-
lítið sameiginlegt með Serbum,
nema hvað þjóðirnar eru enn í
sama sambandsríki að nafninu til.
Svartfellingar felldu júgóslavneska
dínarinn úr gildi árið 1999 og tóku
þýsk mörk upp í staðinn; meiri-
hluti landsmanna, fylgismenn
stjórnvalda, hunsaði kosningarnar
til júgóslavneska þingsins og for-
setaembættisins sl. haust og svo
mætti lengi telja. Stjórnvöld í
Svartfjallalandi viðurkenna ekki
yfirráð júgóslavneskra yfirvalda í
landinu, segja þau aðeins gilda í
Serbíu.
Vesturlönd studdu allar aðgerðir
Svartfellinga dyggilega en hafa
hins vegar snúið við blaðinu eftir
að Milosevic missti völdin og lýð-
ræðisöfl komu í hans stað. Óttast
Vesturlönd nú að slíti Svartfell-
ingar öll tengsl við Serba kunni
slíkt að skapa óróa í Serbíu, jafn-
vel átök til að koma í veg fyrir
sambandsslit. Þá óttast Vesturlönd
að vonum áhrifin sem slíkt myndi
hafa á Kosovo, sem er hluti Júgó-
slavíu. Verði sambandsríkið leyst
upp verður að taka afstöðu til
stöðu héraðsins og kröfu íbúanna
um sjálfstæði.
Óvíst er þó hvort Svartfellingar
taka tillit til þessara raka.
Endurheimt
fornrar frægðar
Svartfjallaland var lengi
vel sjálfstætt ríki og hið
eina á Balkanskaga sem
Tyrkir náðu ekki á sitt
vald. Þótt Svartfellingar
séu ekki fjölmennir eru
þeir stolt þjóð sem hefur
fengið nóg af sambýlinu
við Serba, skrifar Urður
Gunnarsdóttir.
AP
Svartfellskur geitahirðir rekur hjörð sína nálægt bænum Virpazar í
suðurhluta landsins síðastliðinn sunnudag.