Morgunblaðið - 27.04.2001, Side 42

UMRÆÐAN
42 FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
V
issulega er dapurlegra
hlutskipti til í jarðlíf-
inu en því verður
seint haldið fram að
sérstök reisn fylgi því
að teljast til íslenskra neytenda.
Hlutskipti þessa fyrirbrigðis er
um flest jafnlögmálsbundið og
ópersónulegt og hugtakið gefur til
kynna. Neytandinn er ofurseldur
framandi öflum; dæmdur til að
geta ekki breyst.
Á Íslandi er hann aukinheldur
dæmdur til að þrífast í umhverfi,
sem ógerlegt er að breyta.
Tæpast verður sagt um neyt-
andann að hann einkenni hetju-
bragur. Í raun er hann persónu-
laust fyrirbrigði í náttúrunni, sem
ekki fær flúið eigin örlög. Honum
er skapað að meðtaka næringu og
skila henni til umhverfisins. Á ís-
lensku eru mörg orð og sum hver
hugvitsamleg til um það ferli-
líffræðin nefn-
ir þetta óum-
breytanlega
lögmál þveiti.
Á Íslandi
tilheyrir neyt-
andinn ekki
afmörkuðum hagsmunahópi og
því á hann sér formælendur fáa.
Þar eð allir eru neytendur er hlut-
skipti þeirra eitt og hið sama. Og
þegar hlutskipti allra er eitt og hið
sama mælir viðtekin speki fyrir
um að ástæðulaust sé að breyta
því.
Ef allir væru fyllibyttur hefði
brennivínið næstum því ábyggi-
lega aldrei hækkað.
Djúpstæð andstaða við breyt-
ingar hefur enda löngum verið
ráðandi afstaða þess fólks, sem
landsmenn afreka að kjósa yfir sig
í kosningum á fjögurra ára fresti.
Að vísu eru til talsmenn neyt-
enda og innan stjórnmálastétt-
arinnar er að finna fólk, sem telur
sig sérlega málsvara þessa dap-
urlega fyrirbrigðis. Á þá er vit-
anlega ekki hlustað. Þetta ágæta
fólk kemur reglulega fram fyrir
alþjóð og lýsir yfir því að neyt-
endur muni „ekki sætta sig lengur
við okur og fákeppni“ eða að „þol-
inmæði neytenda gagnvart of-
urtollum“ sé á þrotum.
Þessi málflutningur breytir að
sjálfsögðu engu enda er litið svo á
að hann þjóni fyrst og fremst
þeim tilgangi að gera lífið í lýð-
veldinu enn spaugilegra.
Öðru hverju vakna hjá neytand-
anum, þessum smágerða, ramm-
íslenska „aðila“, vonir um að
áskapað hlutskipti hans kunni að
batna. Yfirleitt tengjast slík bjart-
sýnisköst upplýsingum, sem ber-
ast með reglubundnu millibili til
Íslands þess efnis að þetta gæfu-
litla fyrirbrigði, neytandinn sjálf-
ur, sé dæmdur til að greiða mun
hærra verð fyrir þann varning,
sem heldur í honum líftórunni en
þeir, sem sætt hafa sömu örlögum
annars staðar á Vesturlöndum.
Oftar en ekki verður íslenski
neytandinn reiður og hann tekur
að hugleiða í fullri alvöru að refsa
umhverfinu. Fyrir kemur að þess-
um uppburðarlausa „einstaklingi“
er svo gróflega misboðið að hann
skrifar grein í blað eða hringir í
útvarpsstöð. Hann krefst mót-
mæla, hann heimtar breytingar.
Hann íhugar jafnvel að sniðganga
tiltekinn varning og þá jafnan
þann, sem í þetta skiptið hefur
verið upplýst að seldur sé við ok-
urverði á Íslandi. Neytandinn tek-
ur í fullri alvöru að hugleiða hvort
hann fái með einhverju móti flúið
hlutskipti sitt en kemst jafnan að
sömu niðurstöðu; lögmál næring-
arinntöku og skila verður ekki
sniðgengið.
Lífið er þveiti.
Íslenski neytandinn hefur enda
sérstaka nautn af því að komast í
umhverfi þar sem hann er ekki of-
urseldur verðlagi á nauðsynjum,
sem einungis verður jafnað við
þaulskipulagða brjálsemi. Það
gerir hann með því að fara til ann-
arra landa. Þar býr fólk, sem
komist hefur að þeirri niðurstöðu,
eftir heldur litla umhugsun, að
óverjandi sé að hin ýmsu form
næringar, sem nauðsynleg eru til
að tryggja sjálfan framgang lífs-
ins, teljist til munaðarvöru.
Íslenski neytandinn fær að vísu
samviskubit þegar hann kemst að
því að útlend matvara er ekki það
sorp, sem honum hefur verið talin
trú um. Hann fyllist að auki undr-
un þegar hann uppgötvar að
drykkjarhæft vatn er til annars
staðar en á Íslandi og sektar-
kenndin verður nánast óþolandi
þegar hann gerir sér ljóst að í út-
löndum er ekki sérhver fisktutla
geislavirkur óþverri.
Samviskubitið, sem svikin við
þjóð og menningu framkallar,
dofnar að vísu yfir glasi af rauð-
víni og íslenski neytandinn skráir
hjá sér verðið á flöskunni til að
geta hlegið að því með vinnufélög-
unum þegar heim er komið.
„Þetta er nú eitthvað annað en
okrið hérna, maður.“
Einhver rifjar upp að í Dan-
mörku hafi ráðherra nýlega lagt
til að verð á áfengi verði lækkað.
Spurt er hvers vegna slíka stjórn-
málamenn sé ekki að finna á Ís-
landi og er niðurstaða strákanna í
vinnunni sú að andleysi rétthugs-
unar á Íslandi sé slíkt að óhæfa
þyki að vekja máls á trylltu
áfengisverði.
Enda eru þau sannindi viðtekin
á Íslandi að við hverja hækkun
nálgist áfengið sannvirði.
Neytandinn hefur af athygli
fylgst með „stóra grænmetismál-
inu“, sem þeir er gleggsta hafa
sýn yfir íslenska stóratburði telja
að komi jafnvel til með að skyggja
á „meðalstóra vasahnífamálið“.
Grænmetismálið mikla er víst
komið í nefnd, sem sýnir að efn-
istök íslenskra stjórnmálamanna
eru í einu og öllu jafnlögmáls-
bundin og hlutskipti neytandans.
Þar er enda meginhugsunin sú að
ástæðulaust sé með öllu að
breyta; lokaniðurstaðan liggur
fyrir áður en efnisleg meðferð
hefst.
Framrás íslenskra stjórnmála
er óumbreytanleg, einna líkust
þveiti.
Fyrir kemur að íslenski
neytandinn hugleiði hvers vegna
önnur lögmál en þekkjast erlendis
gildi um verð á nauðsynjum í lýð-
veldinu. Sá grunur læðist að hon-
um að eitthvað kunni að vera
óeðlilegt við að hann neyðist til að
fara með fjölskyldu sína í sumar-
frí til annarra landa sökum þess
að það er ódýrara en að njóta frí-
daga, hreint yfirtak léttur í skapi,
á grundum fósturjarðar.
Þessar hugrenningar eru á hinn
bóginn sjaldnast langlífar og þeg-
ar lúðurinn gellur gengur íslenski
neytandinn á kjörfund, hlýðinn og
agaður sem skáti væri og stað-
festir óbreytt ástand.
Lífríki
neytanda
Um hlutskipti neytandans og
lögmálsbundið þveiti í mannlífi og
stjórnmálum.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
NÝAFSTAÐNIR
páskar á Akureyri tók-
ust einstaklega vel í
alla staði. Bæinn sóttu
heim þúsundir gesta
sem nutu þeirrar fjöl-
breyttu þjónustu og af-
þreyingar sem Akur-
eyri hefur upp á að
bjóða. Svo virðist sem
páskar á Akureyri séu
að öðlast ákveðinn sess
í huga fólks því alltaf
stækkar sá hópur sem
kýs að verja þessum
frídögum í skjóli ey-
firskra fjalla. Sem bor-
inn og barnfæddur Ak-
ureyringur er ég ákaflega stoltur af
þessari þróun. Ég er upp með mér af
því að við getum tekið á móti öllu
þessu fólki og með þeim myndarbrag
sem raun ber vitni.
Metaðsókn
Um nýliðna páska voru ýmis met
slegin. Þannig var metaðsókn í
Sundlaug Akureyrar þar sem 10–12
þúsund gestir komu í heimsókn. Þá
var einnig metsala á lyftumiðum í
Hlíðarfjalli og þar stefnir raunar í al-
gert metár. Af menningarsviðinu má
nefna frumsýningu á nýju leikriti hjá
Leikfélagi Akureyrar og 40 málverk
seldust á sýningu tveggja akur-
eyrskra listamanna sem lauk í Lista-
safninu á Akureyri um páskana. Í
Íþróttahöllinni var haldið Íslands-
mót í fitness og þannig má áfram
telja. Ánægjulegustu tíðindin eru
síðan þau hvað allt gekk vel og slysa-
lítið fyrir sig og í fjölmiðlum var haft
eftir lögreglunni að hún hefði átt
nokkuð rólega daga þrátt fyrir þann
mikla mannfjölda sem var á svæðinu.
Spurning um hugarfar
Það er ekki vandalaust fyrir Ak-
ureyringa að taka á móti svo mörg-
um gestum yfir eina helgi og alls
ekki sjálfgefið að það gangi svo vel
sem dæmin sanna. Að mínu viti
hjálpast hér margt að
en sýnu mikilvægast er
hið jákvæða viðhorf
sem ríkir í bænum
gagnvart því að fá sem
flesta gesti um
páskana. Akureyringar
eru með réttu stoltir af
öllu því sem þeir hafa
upp á að bjóða. Hér
skiptir einnig miklu
máli sú hugarfars-
breyting sem orðið hef-
ur gagnvart því að fólk
hafi aðgang að allri
þjónustu yfir hátíðis-
dagana. Fólk kemur
ekki bara til þess að
fara á skíði og í sund. Það vill geta
notið þeirrar fjölbreyttu flóru veit-
inga- og skemmtistaða sem blómstr-
ar á Akureyri. Nú er af sem áður var
að allt sé meira og minna lokað þessa
daga og er það vel. Ég fæ ekki séð að
þetta rýri á neinn hátt þann hátíð-
leika sem fylgir páskunum.
Sem dæmi um það sem vel er gert
má nefna tvo viðburði sem fram fóru
í miðbæ Akureyrar á dögunum. Ann-
ars vegar var efnt til sprettgöngu á
skíðum í göngugötunni, í tengslum
við landsmótið á skíðum, og hins veg-
ar keppni í samhliðasvigi í Gilinu. Í
báðum tilfellum voru brautir útbún-
ar með því að aka snjó á staðinn, sem
vinnulega hafði í för með sér fyrir-
höfn og kostnað en skilaði sér marg-
falt til baka. Þeir sem að þessu stóðu
eiga heiður skilinn því þarna fjöl-
menntu bæjarbúar til að horfa á og
frábær stemmning myndaðist. Við-
tökurnar sýna að full ástæða er til að
halda áfram á sömu braut. T.d. væri
tilvalið að efna til snjóbrettakeppni í
Skátagilinu, útivistarperlu miðbæj-
arins. Sprettgangan og samhliða-
svigið sýna að það er ýmislegt hægt
ef viljinn er fyrir hendi.
Sannkölluð fjölskylduhátíð
Eins og fram hefur komið í frétt-
um hafa nú á þriðja tug fyrirtækja á
Akureyri sameinast um átak sem
miðar að því að fá sem flest fólk til
bæjarins. Í þessum hópi, sem tekið
hefur sér það hógværa nafn Veður-
guðirnir, er m.a. það fyrirtæki sem
ég tek þátt í að stjórna, Kristjáns-
bakarí. Fyrir okkur sem tökum þátt í
þessu verkefni var afar ánægjulegt
að sjá hversu margir höfðu áhuga á
að koma til Akureyrar um páskana.
Við trúum því og treystum að þessir
gestir hafi ekki farið erindisleysu,
þeir hafi fundið það sem þeir leituðu
að og hafi hug á að koma aftur að ári
liðnu.
Ljóst er að nýafstaðin páskahátíð
á Akureyri var sannkölluð fjöl-
skylduhátíð þar sem bæjarbúar jafnt
sem gestir áttu ánægjulegar stundir.
Eins og flestir vita hefur nokkuð ver-
ið reynt að byggja upp fjölskylduhá-
tíð á Akureyri um verslunarmanna-
helgi en fólk ekki verið á eitt sátt um
hvernig til hefur tekist. Óskandi
væri að við Akureyringar gætum
með sama jákvæða hugarfarinu og
við höfum byggt upp fjölskylduhátíð
um páskana byggt upp fjölskylduhá-
tíð um verslunarmannahelgina eða
einhverja aðra helgi ársins. Þar er
verkefni sem vert er að vinna að.
Frábærir páskar
á Akureyri
Kjartan Snorrason
Fjölskylduhátíð
Ljóst er að nýafstaðin
páskahátíð á Akureyri
var sannkölluð fjöl-
skylduhátíð, segir
Kjartan Snorrason, þar
sem bæjarbúar jafnt
sem gestir áttu ánægju-
legar stundir.
Höfundur er atvinnurekandi
á Akureyri.
ÞAÐ skal fram tekið í
upphafi þessa greinar-
stúfs, að höfundur hans
var á sinni tíð mikill
áhugamaður um fisk-
eldi á Íslandi. Það kom
því vel á vondan, þegar
hann þurfti að hafa með
höndum, sem banka-
starfsmaður, að ganga
milli bols og höfuðs á
þeim fiskeldisfyrirtækj-
um sem enn hjörðu þeg-
ar sláturstörfin hófust.
Það hefir löngum ver-
ið mikil árátta á Íslend-
ingum að ryðjast á
garðann, ef þeim sýnd-
ist að gjöfin væri girni-
leg, af mikilli áfergju og oft á tíðum að
fullkomlega óathuguðu máli.
Beitan fyrir landann í laxeldismál-
um um árið voru fréttir af Norðmönn-
um, sem mikilvirkir voru í eldinu. Og
fyrst þeim var þetta fært hlaut eft-
irleikurinn að vera öðrum auðveldur
og gullæði greip um sig.
Reynslan, sem af ævintýrinu
hlauzt, er ólygin og ætti að vera
mönnum í fersku minni. Mæðuveiki
og minkafár fyrri tíðar varð þjóðinni
kannski þyngra í skauti, en milljarða-
tugir fóru í súginn samt á örskömm-
um tíma í fiskeldistilrauninni miklu.
En það er eins og þessi áföll séu öll-
um týnd og tröllum sýnd. Nú búast
menn um rammlega í nýju tilhlaupi til
stórframkvæmda í laxeldi við Íslands-
strendur; og öll aðgát virðist látin
lönd og leið.
Má leikmaður allra mildilegast
leyfa sér að spyrja: Hvað hefir ger-
breyzt frá því sem stóráföllin riðu yfir
okkur í greininni á 9. og 10. áratugn-
um?
Aðstæður í landinu og við sjóinn
eru auðvitað allar hinar
sömu. Fjarlægðin frá
mörkuðum hin sama,
sem ein út af fyrir sig
getur dæmt okkur úr
leik. Sjúkdómar herja á
fiskinn sízt vægilegar
en áður. Verðlag á af-
urðunum hefir hækkað,
segja menn. Má í allri
auðmýkt minna á að hið
háa verðlag var á sínum
tíma aðalforsenda fisk-
eldisframkvæmdanna?
Og hvernig fór? Verðið
hrapaði. Halda menn
kannski að stór-fram-
leiðendurnir í Noregi,
sem búnir eru að af-
skrifa fyrirtæki sín, muni halda að sér
höndum, þegar stóraukið framboð
verður á mörkuðum á fiski frá Ís-
landi? Þá þekkja menn frændur vora
illa. Að sjálfsögðu munu þeir undir-
bjóða í tvö, þrjú ár sem það tæki að
drepa íslenzku fyrirtækin. Að því
ógleymdu að víða á jarðarkringlunni
búa menn sig undir fiskeldi við miklu
betri aðstæður en hér, norður undir
heimskautsbaug.
Austfirðir eru nú undirlagðir æv-
intýrið, þar sem tunga úr Norður-Ís-
hafsstraumnum teygir sig suður með
öllu landi. Það gat samt ekki hindrað
þörungablóma að drepa á einni nóttu
laxeldi Strandarsíldar á Seyðisfirði
um árið. Í þeim firði leggja menn nú
mikið undir.
Aðeins að einu leyti eru aðstæður
nú breyttar frá því sem vitað var við
fyrri tilraunina: Nú sýnist fræði-
mönnum sem fullkomin hætta kunni
að vera á að hinn nýi eldisstofn útrými
frægasta laxfiskastofni veraldar:
Norður-Atlantshafslaxinum. Þótt litið
yrði fram hjá öllu öðru er sú ástæða
ein og sér nægjanleg til að dæma mál-
ið af. Ella myndi íslenzk þjóð endan-
lega dæma sig úr leik í umverfismál-
um. Raunar sýnast stjórnvöld afar
treg til að átta sig á hinum nýju og
breyttu viðhorfum í þeim málum.
Nægir í því sambandi að minna á
áformaða aðför að Eyjabökkum. Og
nú síðast í dag, þegar þetta er ritað,
þriðjudaginn 24. apríl, telur einn
auraapinn það gulls ígildi ef takast
mætti að sökkva Þjórsárverum til að
fóðra erlenda álbraskara á gjafara-
orku.
Það er svo sem auðvitað, að þeir
sem mest ætla að leggja undir í nýju
fiskeldisævintýri, eru þeir sem mest
hafa fengið gefins af þjóðarauðlind
sjávarins. Þeir hætta þessvegna til
annarra manna fé aðallega, auk þess
að koma sér upp skattaafslætti um
langa hríð ef illa fer. Og er fátt svo
með öllu illt að ekki boði nokkuð gott
fyrir hið nýja auðvald á Íslandi, eins
og nú standa sakir um stjórn landsins.
Nýtt eldisævintýri?
Sverrir
Hermannsson
Fiskeldi
Það er svo sem auðvitað,
segir Sverrir Her-
mannsson, að þeir sem
mest ætla að leggja und-
ir í nýju fiskeldisævin-
týri, eru þeir sem mest
hafa fengið gefins af
þjóðarauðlind sjávarins.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Frjálslynda flokksins.