Morgunblaðið - 16.06.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Á
MENNINGARÁRINU var sáð
fræjum í bæði innlendan og er-
lendan svörð og það er mjög mik-
ilvægt að gætt verði að uppsker-
unni næstu árin,“ segir
Svanhildur Konráðsdóttir sem nú lætur af
starfi kynningarstjóra hins risavaxna verk-
efnis Reykjavík – Menningarborg Evrópu
2000. Síðasta verkefni Svanhildar var ritstjórn
lokaskýrslu Reykjavíkur – Menningarborgar
sem kynnt var á blaðamannafundi stjórnar
Menningarborgarinnar í gær.
Góð samstaða ríkti um M2000
Páll Skúlason formaður stjórnarinnar
kynnti skýrsluna og sagði þrennt vera sér efst
í huga er stjórnin skilaði nú af sér verkefninu.
„Í fyrsta lagi er ánægjulegt að geta skýrt frá
því að upphaflegu áætlanir stóðust mjög vel
og fjárhagur Menningarborgarinnar var inn-
an þess ramma sem honum var sniðinn. Í öðru
lagi var góð samstaða með öllum er komu að
þessu gríðarlega unfangsmikla verkefni,
stjórnvöld og almenningur – þjóðin öll – lögð-
ust á eitt um að þetta tækist sem best. Í
þriðja lagi vona ég að þetta muni skila sér til
framtíðar og verða ný uppspretta lista- og
menningarstarfs.“
Í sama streng tók varaformaðurinn Guðrún
Ágústsdóttir og sagði að einnig hefði verið
ánægjulegt hversu vel Menningarborgin hefði
staðið sig í samstarfinu við hinar 8 menning-
arborgirnar. „Þá ríkti fullkomin samstaða
meðal hinna pólitísku flokka í borginni um
verkefnið og einnig við ríkisstjórnina.“
Inga Jóna Þórðardóttir benti á samstarf
Menningarborgarinnar við önnur sveitarfélög
og hversu vel hefði tekist til í þeim efnum.
Brynjólfur Bjarnason nefndi að Menningar-
borgin hefði fengið um 500 milljónir króna af
opinberu fé og síðan hefði atvinnulífið lagt til
um 100 milljónir. „Margfeldisáhrif þessa í
veltu menningarársins eru ríflega þreföld en
varlega áætlað má segja að M2000 hafi velt
um 2 milljörðum króna.“
Hannes Heimisson fulltrúi utanríkisþjón-
ustunnar benti á hversu góð og víðtæk áhrif á
ímynd Íslands erlendis M2000 hefði haft og
væru þau þó alls ekki öll komin fram enn.
Birgir Sigurðsson sagði sér efst í huga hversu
vel dagskrá Menningarborgarinnar hefði náð
til almennings. „Ég tel að þjóðin hafi sann-
færst betur en áður um að Reykjavík er höf-
uðborg alls landsins en ekki bara borg Reyk-
víkinga.“
Innlegg í menningarsöguna
„Þetta er í fyrsta sinn sem menningarverk-
efnum eru gerð skil á þennan hátt,“ segir
Svanhildur. „Ástæðurnar fyrir því að okkur
þótti nauðsynlegt að gera upp starfsemi
Menningarborgarinnar með aðgengilegri
greinargerð eru margvíslegar. Menningar-
borgin var einstakt verkefni sem nauðsynlegt
var að gera upp sem nákvæmast. Eðli verk-
efnisins og umfang var ólíkt öllu sem áður
hefur verið fengist við á menningarsviði hér-
lendis. Í þessari skýrslu er ekki gerð tilraun
til að leggja hlutlægt mat á hvernig til tókst
enda er hún unnin af starfsmönnum M2000 og
því vænlegra að aðrir sjái um ytri greiningu á
verkefninu. Hins vegar var skýrslan unnin í
sama anda og verkefnið allt, þ.e. með það að
leiðarljósi að allt yrði sem gagnsæjast og skil-
virkast. Einnig má gera sér vonir um að
skýrslan geti nýst vel í framtíðinni, þar sem
gerð er ítarleg grein fyrir öllu ferlinu – allt frá
hugmynd til framkvæmdar. Við hugsum
skýrsluna þannig m.a. sem gagnlegt leiðbein-
ingarplagg fyrir þá sem á eftir koma – mark-
miðið var að hún yrði bæði hagnýt og áhuga-
verð.“ Í viðauka við skýrsluna sjálfa eru m.a.
birt sýnishorn samninga við framkvæmda-
aðila um einstök verkefni og einnig samninga
við fjármögnunaraðila um kostun. „Þetta ætti
að geta nýst framkvæmdaaðilum menningar-
viðburða í framtíðinni.“
Svanhildur bendir ennfremur á að skýrslan
sé mikilvægt menningarsögulegt innlegg. „Í
þessari skýrslu er staða menningar á Íslandi
við upphaf nýrrar aldar að nokkru leyti kort-
lögð. Ég á von á því að efni skýrslunnar og
gögnin sem á bak við hana standa geti orðið
verðugt viðfangsefni þeirra sem sinna menn-
ingarfræðilegum rannsóknum og verði þannig
þegar fram í sækir gott innlegg í íslenska
menningarsögu.“
Svanhildur hóf störf hjá Reykjavík – Menn-
ingarborg haustið 1998. „Þá var búið að leggja
upp yfirskriftina Menning og náttúra og einn-
ig var búið að ákveða talsverðan hluta af verk-
efnunum. Mér þótti þessi yfirskrift mjög góð
því hún bauð upp á svo marga og spennandi
möguleika. Ekki síst í kynningu erlendis.
Tengingin við náttúruna vann mjög vel með
þeim áherslum sem lagðar hafa verið á kynn-
ingu á Íslandi til þessa og við gátum því unnið
áfram í þeim farvegi en farið nýjar og frum-
legri leiðir. Stjórnandi Menningarborgarinn-
ar, Þórunn Sigurðardóttir, hafði ákveðið að fá
listamann fremur en grafískan hönnuð til að
vinna mynd Menningarborgarinnar, en hún
leitaði til Sigurðar Árna Sigurðssonar. Mynd
hans af menningarborgartrénu þróaðist í
samvinnu við okkur og samstarf M2000 við
hann varð mjög gott. Menningarborgartréð
ákvarðaði útlitslega stefnuna sem síðan var
lögð í allt útlit á kynningarefni Menningar-
borgarinnar. Tréð, grænir og bláir litir þess
og stjarnan, sem var sameiginlegt merki
borganna níu, varð að
einkennistáknum
M2000 og þetta ásamt
yfirskriftinni var
grundvöllur þeirrar
ímyndarsköpunar sem
ég vann að allt til loka
verkefnisins.“
Svanhildur segir að
yfirskriftin Menning
og náttúra hafi unnið
á jafnt og þétt, sér-
staklega innanlands.
„Eftir því sem fólk
skynjaði betur hvern-
ig viðburðirnir tengd-
ust henni og einnig
gaf yfirskriftin dag-
skrárnefndinni og
stjórnanda tækifæri
til að taka inn í dagskrá Menningarborgarinn-
ar viðburði sem annars eru ekki taldir hefð-
bundnir menningarviðburðir, en eru engu að
síður mjög mikilvægir fyrir okkar íslenska
menningarlandslag. Ég nefni sem dæmi end-
urvinnsluverkefnið Skil 21, ýmis verkefni
tengd orku- og skipulagsmálum og fjölmarga
viðburði úti á landsbyggðinni.“
Allar úrtöluraddir þögnuðu
Aðspurð segir Svanhildur að kynningar er-
lendis á Reykjavík – Menningarborg 2000 hafi
skilað sér bæði í almennri kynningu og auk-
inni athygli á Íslandi og einnig í beinni sölu á
menningarviðburði. „Við sjáum þetta greini-
lega á þeim stóru viðburðum sem Menning-
arborgin stóð að sjálf, t.d. Röddum Evrópu og
Baldri. Kynningin erlendis á Menningarborg-
inni beindist að því að tengja saman menn-
ingu og náttúru landsins. Kúnstin er auðvitað
að snúa ávallt veikleikum sér í hag og gera þá
að lokum að styrkleika. Þetta var mikilvægt
atriði í kynningunni erlendis þar sem Reykja-
vík var ekki þekkt sem menningarborg.
Reykjavík er yfirleitt ekki mjög þekkt borg
erlendis. Þeir sem þekkja til Íslands tengja
það við náttúrufar og landslag og ferðamenn
sem hingað koma sækjast fyrst og fremst eft-
ir því. Við þurftum líka að vinna út frá því að
menningarborgir Evrópu árið 2000 voru níu
talsins. Þar á meðal eru bæði stærri og þekkt-
ari borgir en Reykjavík. Þetta snerist um að
koma trúverðugleika Reykjavíkur sem menn-
ingarborgar á framfæri þrátt fyrir þetta. Ég
tel að það hafi tekist allvel. Við tókum hönd-
um saman við sterka aðila í ferðaþjónustu, s.s.
Flugleiðir og Ferðamálaráð og unnum náið
með sendiráðum Íslands í Evrópu og víðar.
Við áttum einnig mjög gott samstarf við
Landafundanefnd um kynningu í Bandaríkj-
unum og Kanada og ég held að báðir aðilar
hafi notið góðs af því.“
Svanhildur rifjar upp að ýmsir hér innan-
lands hafi efast um trúverðugleika Reykjavík-
ur sem Menningarborgar Evrópu í upphafi.
„Þessar raddir voru flestar þagnaðar áður en
yfir lauk.“
Samstarf við fjölmiðla
Lykilatriði í öllu kynningarstarfi byggist á
tengslum og samstarfi við fjölmiðla. Í skýrsl-
unni koma fram athyglisverðar upplýsingar
um hver hlutur einstakra fjölmiðla var og
hversu mikla áherslu þeir lögðu á umfjöllun
um starf menningarársins.
„Í heildina má segja að samstarfið við fjöl-
miðla hafi gengið
mjög vel, jafnvel bet-
ur en maður þorði að
vona í upphafi. Sam-
starf við fjölmiðlana
var auðvitað misjafn-
lega mikið og Menn-
ingarborgin gerði
samstarfssamning við
Morgunblaðið sem
varð blað menningar-
ársins og sinnti um-
fjöllun um viðburði
ársins einstaklega vel.
Þetta verður að hafa í
huga þegar hlutur
annarra fjölmiðla er
tekinn til samanburð-
ar.
Aðrir fjölmiðlar
sinntu þessu eftir bestu getu þó í sumum til-
fellum hafi manni þótt fréttamatið einkennast
af úreltum viðhorfum. Hér á ég sérstaklega
við fréttastofur ljósvakamiðlanna, útvarps og
sjónvarps, þar sem sú hefð hefur skapast að
fréttir af menningarviðburðum eru gjarnan
birtar í lok fréttatíma sem glaðlegur aukabiti
en ekki sem fullgild frétt í sjálfu sér. Þetta er
úrelt viðhorf í nútímafréttamennsku og bygg-
ist á gamaldags skilningi á menningarhugtak-
inu og takmarkaðri tilfinningu fyrir þeim fjöl-
breytta og stóra hópi sem nýtur hennar. Slík
viðhorf eru einnig ríkjandi gagnvart samstarfi
menningar- og atvinnulífs. Forystumenn í at-
vinnulífinu eru farnir að meta menningarstarf
á allt annan og framsæknari hátt og telja sér
hag í því að efna til tengsla og samstarfs við
menningarviðburði með ýmsum hætti. Menn-
ingarlífið er einnig orðið marktækur hluti af
atvinnulífinu, um það vitna allar tölur um
veltu og aðsókn og er því, jafnvel á þennan
mælikvarða, fullgilt fréttaefni á borð við hefð-
bundnar greinar atvinnulífsins.“
Svanhildur leggur áherslu á að ýmiss konar
önnur umfjöllun í fjölmiðlum en beinn frétta-
flutningur hafi verið mjög góð og ítarleg.
„Menningardeild Rásar 1 og ýmsir menn-
ingartengdir þættir á RÚV stóðu sig með
miklum ágætum, En einna helst fannst okkur
skorta á viðameiri dagskrárgerð sjónvarps-
stöðvanna um viðburði menningarársins. Það
var líka frábrugðið öllu öðru sem á undan hef-
ur gengið að því leyti að það stóð miklu lengur
en sambærilegir viðburðir hafa gert hingað
til. Við höfðum vægar áhyggjur af því að það
drægi úr áhuga fjölmiðla áður en árið væri á
enda en svo reyndist ekki vera og samstarfið
var ekki síður gott í lok ársins en við upphaf
þess.“
Samstarf við lista- og
menningarstofnanir
Í skýrslunni er einnig fjallað um samstarf
M2000 við hinar ýmsu listastofnanir í landinu
og Svanhildur segir að tvær hliðar hafi verið á
því samstarfi hvað varðar kynningarmálin.
„Það er misjafnt hversu mikla áherslu stofn-
anirnar hafa lagt á kynningarþáttinn í starfi
sínu. Ég held að þær stofnanir sem hvað mest
hafi hagnast á samstarfinu við okkur séu þær
sem voru lítt þekktar áður eða höfðu ekki
markvisst höfðað til almennings með starf-
semi sinni. Sem dæmi get ég nefnt Borgar-
skjalasafnið og Ljósmyndasafn Reykjavíkur,
en einnig menningarstofnanir og ýmsa menn-
ingarstarfsemi úti á landsbyggðinni. Þessar
stofnanir – og fleiri reyndar – voru út á jaðri í
meðvitund almennings en komust nær miðju
með þátttöku í menningarárinu.“
Í skýrslunni segir eftirfarandi: „Þegar vel
tókst til varð þetta (samstarfið) til þess að
samanlagðir kraftar M2000 og stofnananna
um kynningu skiluðu sérlega góðum árangri,
bæði fyrir einstök verkefni og menningar-
borgarárið í heild. Má í þessu samhengi nefna
samstarf við Háskóla Íslands, Ríkisútvarpið,
Listasafn Reykjavíkur, Menningarmiðstöðina
Gerðuberg, Orkuveitu Reykjavíkur, Árbæjar-
safn o.fl.“
Það vekur óneitanlega athygli að tvær af
stærstu listastofnunum þjóðarinnar, Listasafn
Íslands og Þjóðleikhúsið, skuli ekki nefndar í
þess um lista en um ástæður þess segir Svan-
hildur að það þýði einfaldlega að samstarfið
við stofnanirnar, rétt eins og einstaka skipu-
leggjendur, hafi verið misnáið og því ekki
ávallt skilað þeim gagnkvæma árangri sem
mögulegt hefði verið að ná.
„Við sáum um kynningu á þeim viðburðum
sem voru beinlínis á okkar vegum en fylgd-
umst vel með öllu kynningarstarfi samstarfs-
aðilanna þar sem vel þurfti að gæta að því að
öllum skilyrðum samninga væri fullnægt,
bæði samstarfssamningum við framkvæmda-
aðila og ekki síður samstarfssamningum við
kostunaraðila. Að því síðarnefnda þurfti að
gæta sérstaklega vel því lykilatriði í samn-
ingum við kostunaraðila er að öll atriði stand-
ist og unnið sé faglega frá upphafi til enda.
Samþætting kynningarstarfs við kostun er al-
gjört lykilatriði.
Það sem olli nokkrum erfiðleikum í upphafi
var að við gerðum kröfu um að öll smáatriði
varðandi skipulag viðburða, stað og tímasetn-
ingu, væru tilbúin miklu fyrr en tíðkast hefur
í íslensku menningarlífi. Þetta var gert til
þess að við gætum gefið út erlend dagskrárrit
strax haustið 1998 og svo heildstætt dagskrár-
rit í byrjun desember 1999 með öllum upplýs-
ingum um viðburði menningarársins. Þessu
riti dreifðum við inn á hvert heimili í landinu.
Það merkilega var að þessi dagskrá stóðst
ótrúlega vel og fátt breyttist svo orð sé ger-
andi á.“
Látum af vertíðarhugsuninni
Svanhildur segir að lokum að menningar-
árið hafi markað ákveðin þáttaskil í íslensku
menningarlífi.
„Við höfum sýnt að við getum þetta og get-
um gert það vel. Orðstír okkar sem menning-
arsamfélags hefur aukist og farið víðar en áð-
ur. Þetta verkefni hefur þannig sýnt fram á
fjölbreytta möguleika menningartengdrar
ferðaþjónustu og atvinnu- og verðmætaskap-
andi mátt menningar.
Nú er nauðsynlegt að láta af gamla vertíð-
arhugsunarhættinum, sem byggist á því að
róa aðeins þegar gefur, en leggja svo árar í
bát. Við kynnum ekki Ísland sem frjótt menn-
ingarsamfélag í eitt skipti fyrir öll – hér gildir
seiglan og framsýnin við að fylgja þessum
ávinningum eftir svo fræin sem sáð hefur ver-
ið nái að vaxa og dafna.“
Morgunblaðið/Golli
Þórunn Sigurðardóttir, Hannes Heimisson, Brynjólfur Bjarnason, Inga Jóna Þórðardóttir, Páll Skúlason, Guðrún Ágústsdóttir, Birgir Sigurðsson og María E. Ingvadóttir.
Þáttaskil með
menningarárinu
Stjórn M2000 kynnti í gær lokaskýrslu sína. Hávar Sig-
urjónsson sat kynningarfund stjórnarinnar og ræddi
við Svanhildi Konráðsdóttur ritstjóra skýrslunnar.
Svanhildur Konráðsdóttir.
Morgunblaðið/Sverrir