Morgunblaðið - 16.06.2001, Síða 30

30 LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í KJÖLFAR þess að Hafrann-sóknastofnunin tilkynnti umverulegt ofmat á stærðþorskstofnins og ráðgjöf
hennar um verulegan samdrátt í
þorskafla á næsta fiskveiðiári, hef-
ur stofnunin sætt harðri gagnrýni
og starfsaðferðir við ákvörðun
heildarafla, hin svokallaða afla-
regla, dregnar í efa.
Samskonar aðferðafræði hefur
verið beitt við stofnstærðarmat í
nágrannalöndunum en ástand
þorskstofna er víðast hvar mjög
slæmt. Er fiskifræðin almennt á
réttri leið við stofnstærðarmat?
„Það er erfitt að meta stöðu
fiskifræðinnar almennt. Allar ná-
grannaþjóðirnar byggja fiskveiði-
stjórnun sína á stofnstærðarmati.
Ef stofnstærðin er rangt metin, þá
virka stjórnkerfin ekki, hvort sem
það er sóknardagakerfi eða kvóta-
kerfi. Við hinsvegar héldum að við
værum undantekningin, að ástand-
ið væri mun betra hjá okkur. Það
er auðvitað stóra áfallið. Skýringin
á því að við byggjum við betra
ástand en aðrir átti að vera sú að
íslenskir stjórnmálamenn hefðu á
undanförnum árum, eða frá því að
aflareglan var tekin upp, farið bet-
ur eftir því sem fiskifræðingarnir
voru að segja. Áður var tilhneig-
ingin sú að setja aflamarkið hærra
en ráðleggingin var eins og tíðk-
aðist í löndunum í kringum okkur.
Síðan var stjórnkerfið ekki ná-
kvæmara en það að veiðin varð oft
meiri en aflamarkið sagði til um.
Það má segja að við höfum í þrí-
gang sloppið með skrekkinn. Fyrst
á áttunda áratugnum þegar Haf-
rannsóknastofnunin setti fram
fyrstu svörtu skýrsluna. Í kjölfar
hennar komu hinsvegar fram
sterkir þorskárgangar sem héldu
veiðinni uppi, allt fram til ársins
1983 þegar staðan varð mjög slæm
á ný. Þá hinsvegar komu aftur
fram mjög sterkir árgangar sem
voru uppistaða veiðinnar fram yfir
1990. Þá komu ekki fram nærri
eins sterkir árgangar og meðal
annars þess vegna var aflareglan
tekin upp. Hún virtist strax bera
árangur en þegar árið 1997 kom
fram þetta ofmat á stofnstærðinni
sem hefur verið að af-
vegaleiða okkur. Segja
má að pólítíkin hafi
þarna klikkað tvisvar
en vísindamennirnir að-
eins einu sinni. Það má
hinsvegar ekki álasa
neinum einum fyrir það
sem úrskeiðis hefur farið, heldur
skoða gaumgæfilega hvernig úr því
má bæta.“
Aflareglan er í endurskoðun
Árni bendir á að frá því að afla-
reglan var tekin upp árið 1995 og
þangað til að henni var breytt í
fyrra hafi alltaf verið farið eftir
niðurstöðu reglunnar. „Aflareglu-
nefndin svokallaða sem vann á ár-
unum 1992 til 1994 lagði til aðra
aflareglu en síðan var tekin upp ár-
ið 1995. Sú aflaregla gerði ráð fyrir
sveiflujöfnun með þeim hætti að
taka mið af stofnstærðarmæling-
um tveggja ára þegar heildarafla-
mark var ákveðið. Aflareglan sem
var ákveðin 1995 tók hinsvegar að-
eins mið af mælingu eins árs og
síðan framreikningi út frá þeirri
sömu mælingu til næsta árs. Í
stofnstærð sem er á leið upp fæst
alltaf meira út úr svoleiðis afla-
reglu en út úr aflareglu eins og
aflareglunefndin lagði til. Ég
ákvað á síðasta ári að setja sveiflu-
jöfnun upp á 30 þúsund tonn og var
þannig í raun að fara til baka til
upphaflegu tillögunnar. Menn
vissu að það væri óvissa í stofn-
stærðarmatinu, töldu að hún væri
15%, og 30 þúsund tonna talan er
fundin út frá þeirri óvissu og í sam-
ræmi við það sem menn sáu fyrir
sér í upprunalegu aflareglunni.
Þegar ég setti á sveiflujöfnuna
vissum við ekki betur en að stofn-
stærðin væri á leiðinni upp þegar
til lengri tíma væri litið. Hinsvegar
þarf að endurskoða þessa tölu, 30
þúsund tonn, ef stofnstærðin fer
minnkandi tvö ár í röð, því þetta er
föst tala en ekki hlutfallstala. Það
hefur gerst núna og aflinn kominn
niður fyrir 200 þúsund tonn og 30
þúsund tonn því orðin stærra hlut-
fall. Í samræmi við það er aflaregl-
an nú í enduskoðun.“
Ekki mikill munur á gömlu
og nýju aflareglunni
Framtíðarspá Hafrannsókna-
stofnunar gerir ennþá ráð fyrir að
þorskstofninn fari stækkandi
vegna góðrar nýliðunar. En dreg-
ur sveiflujöfnunin þá ekki úr þeirri
aukningu sem gæti orðið á leyfileg-
um heildarafla samkvæmt gömlu
aflareglunni? „Það er ekki mikill
munur á stofnstærðarspánni fyrir
árið 2004 eftir því hvort dæmið er
reiknað út frá gömlu aflareglunni
eða þeirri nýju. Þá sér maður að 30
þúsund tonna sveiflujöfnun er þeg-
ar farin að virka til að minnka
aflann, umfram það sem gamla
aflareglan myndi gera. Nýja afla-
reglan er því strax árið 2003 farin
að vinna upp sveiflujöfnunina sem
við erum með núna. Með þessu er-
um við að viðurkenna
óvissuna og óútskýrðar
sveiflur í stofninum sem
muni ganga til baka við
næstu mælingu. Það er
ástæðulaust að vera að
elta slíkar sveiflur.“
Er jafnvel kominn
tími til að endurskoða aðferðir við
ákvörðun heildarafla?
„Ég tel að við verðum alltaf að
byggja á vísindalegum grunni. Ég
hef trú á því að þessi aðferðafræði,
sem er fyrirframákveðin nýtingar-
stefna, sé rétta aðferðin til að
byggja á. Það má síðan endalaust
velta því fyrir sér hvernig á að út-
færa þessa aðferð, til dæmis hvort
ákvörðun um heildarafla á að
liggja hjá ríkisstjórn, ráðherra ein-
um eða hjá Hafrannsóknastofnun-
inni. Það er einnig mjög m
að hafa einhverja spá inn í
ina, hvað við megum eiga
að sjá, en þetta hefur kann
farið úrskeiðis hjá okkur
Ef frávikið verður mikið
sem spáð var er kominn t
endurskoða málið. Það
menn ekki hafa gert sem
anlegt að mörgu leyti. Þeg
góðu stofnstærðarmæling
fram í lok síðasta áratug
fiskveiðistjórnunin gengið
um margskonar erfiðl
menn verða vitanlega mj
þegar loksins fer að ga
Þess vegna er mikilvægt
sé á fót gæðastjórnuna
Hafrannsóknastofnuninni
vinna er þegar hafin og
löngu hafin.
Ef stofnstærðarmæling
nærri lagi og framvindan
takt við þá nýliðun sem v
þegar séð, er 30 þúsun
sveiflujöfnun í aflareglun
en svo að skaða okkur. Ef
hinsvegar ennþá að ofme
inn verulega er óviss
skekkjan ennþá meiri
ímyndum okkur í dag. Þ
við verið komin í þá stöðu
stærðarmatið sé háð sv
óvissu að aflaregluaðfer
ekki, því að hún þarf að ha
stofnstærðarmat.
Það er heldur ekki óhug
miða heildarafla í framtí
einhverskonar jafnstöðua
getur líka verið uppbygg
ferð. En það þyrfti að nálg
með varúð því þá þyrfti
með aflann heldur minni
sem ákveðinn væri með
ár frá ári því þá eru m
byggja á nýjustu og bestu
ingunum. Í jafnstöðuafla
hinsvegar ekki að heilsa
Árni M. Mathiesen segir ekki tengsl á mill
Verðum alltaf
á vísindalegu
Það hafa staðið mörg spjót á Árna M.
Mathiesen sjávarútvegsráðherra á und-
anförnum vikum. Tillögur um verulegan
samdrátt í þorskafla ollu vonbrigðum
og ofmat Hafrannsóknastofnunar á stofn-
stærð þorskstofnsins hefur verið harðlega
gagnrýnt. Helgi Mar Árnason ræddi
við Árna um tíðindi síðustu vikna.
„Það er því erfitt að sýn
Vissum ekki
betur en að
stofnstærðin
væri á leiðinni
upp
BÖRN OG HERNAÐUR
LYF OG UMÖNNUN ALDRAÐRA
Síðustu dagana hafa átök á millihluthafahópa í Lyfjaverzlun Ís-lands, sem er einkafyrirtæki,
vakið vaxandi athygli. Af þeim upplýs-
ingum, sem fram hafa komið má ráða,
að Lyfjaverzlun Íslands hefur verið að
færa út kvíarnar m.a. með kaupum á
öðrum fyrirtækjum, sem hafa með
höndum lyfjadreifingu.
Jafnframt hefur Lyfjaverzlun Ís-
lands, sem þar með hefur aukið umsvif
sín á sviði lyfjadreifingar mjög, haft
uppi áform um kaup á fyrirtæki, sem
stendur að uppbyggingu á einkareknu
heimili fyrir aldraða á grundvelli sér-
staks samnings þar um við heilbrigðis-
og tryggingaráðuneytið.
Í öllum tilvikum ganga háar fjárhæð-
ir á milli manna. Gamalgróin fyrirtæki í
lyfjadreifingu eða hlutir í þeim eru
keypt fyrir háar fjárhæðir. Hið sama á
við um þau áform, sem uppi eru um
kaup á því fyrirtæki, sem hyggzt reka
heimili fyrir aldraða.
Þegar þessar upphæðir eru hafðar í
huga er ljóst, að þeir sem kaupa telja
mikla hagnaðarvon bæði í lyfjadreif-
ingu og í rekstri heimilis, sem á að ann-
ast aldraða.
Þetta er óneitanlega býsna athyglis-
vert. Hingað til hafa menn ekki áttað
sig á, að rekstur heimilis fyrir aldraða
gæti verið svo arðbær fjárfesting.
Fremur má segja, að opinberir aðilar,
sem hafa byggt og rekið slík heimili sem
og sjálfseignarstofnanir hafi talið slík-
an rekstur þungan og ekki líklegan til
að skila miklum hagnaði.
Það hefur lengi verið vitað, að alþjóð-
leg lyfjaframleiðslufyrirtæki eru rekin
með miklum hagnaði. Rökin fyrir þeim
mikla hagnaði eru þau, að hann sé nauð-
synlegur til að standa undir kostnaði
við lyfjaþróun, sem taki langan tíma og
sé hálfgert happdrætti. Stundum eru
lyfjaframleiðslufyrirtækin heppin – og
þar með sjúklingar – en stundum skilar
þróunarstarf þeirra engu.
Hitt var ekki jafnalmennt vitað að
lyfjadreifing á litlum markaði eins og
hér á Íslandi gæti verið svo ábatasöm að
hún stæði undir jafnmiklum fjárfesting-
um í dreifingarfyrirtækjum og raun ber
vitni.
Í ljósi þeirra fjárhæða, sem talið er
sjálfsagt að borga fyrir fyrirtæki í lyfja-
dreifingu, verður skiljanlegra að hver
heilbrigðisráðherrann á fætur öðrum
telji sig standa frammi fyrir óviðráðan-
legum vanda, þar sem er kostnaður við
lyfjakaup. Öllum er ljóst að það eru
skattgreiðendur, sem borga mestan
hluta lyfjakostnaðar hér á landi. Um-
boðsmenn þeirra hljóta að velta því fyr-
ir sér í ljósi þeirra upplýsinga, sem fyrir
liggja um söluverð lyfjadreifingarfyrir-
tækja, hvort unnt sé að finna hagkvæm-
ari leiðir til þess að kaupa lyf, sem kosta
þjóðina marga milljarða.
Með hliðsjón af þeim upplýsingum,
sem fram hafa komið um áætlað verð-
mæti samnings við heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytið um byggingu og
rekstur heimilis sem annast um aldraða
hlýtur jafnframt að vakna sú spurning,
hvort ekki sé eðlilegt að ríkið selji fyrir
töluvert háa fjárhæð leyfi til slíks
rekstrar.
Valdabaráttan milli hluthafa í Lyfja-
verzlun Íslands hefur opnað augu
manna fyrir því, að í þessum atvinnu-
greinum kunna að felast tækifæri – ekki
bara fyrir hluthafa – heldur líka fyrir
skattgreiðendur.
Fæstir myndu taka undir það að börnættu að taka þátt í hernaði. Engu
að síður er það staðreynd að víða um
heim eru börn þjálfuð í að bera vopn og
drepa menn. Um þessar mundir er talið
að um þrjú hundruð þúsund börn gegni
hermennsku í 41 landi, sum þeirra ekki
eldri en sjö ára gömul, að því er kemur
fram í nýrri skýrslu Samtaka um að
stöðva notkun barnungra hermanna.
Fjöldi barna, sem notaður er í hernaði,
hefur verið nokkuð stöðugur undanfarin
ár, en löndunum hefur hins vegar fjölg-
að um 11 á þremur árum. Meðal ríkja
þar sem börn eru þátttakendur í átökum
eru Kólumbía, Makedónía og Filipps-
eyjar. Í Afríku er talið að um 120 þúsund
börn standi í eldlínunni. Flest börn
gegna herþjónustu í Búrma eða 50 þús-
und.
Samkvæmt skýrslunni eru börn notuð
til að berjast í fremstu víglínu, leita að
jarðsprengjum, njósna og gerð að burð-
ardýrum og kynlífsþrælum. Oft eru
börn við gæslu við olíusvæði og dem-
antanámur, sem notaðar eru til að fjár-
magna uppreisnarmenn í Afríku.
Í skýrslunni kemur fram að ríkis-
stjórnir noti börn til að berjast einmitt
vegna þess að þau eru börn: „Þau geta
verið ódýr, þeim má fórna og auðveldara
er að þjálfa þau til að verða óttalausar
drápsvélar og til umhugsunarlausrar
hlýðni“. Vitnað er í yfirmann í Kongó,
sem segir að börn séu „góðir hermenn
vegna þess að þau eru ung og vilja sýn-
ast – þau halda að þetta sé allt leikur og
eru því óhrædd“.
Í skýrslunni er að finna lýsingar
barna á reynslu sinni. Drengur einn,
sem var orðinn hermaður 15 ára lýsir at-
viki þegar hann var 17 ára: „Þeir settu
alla, sem voru 15 og 16 ára, á víglínuna á
meðan herinn hörfaði. Ég var með 40
öðrum krökkum. Vinir mínir lágu á víð
og dreif eins og grjót. Ég barðist í heilan
sólarhring. Þegar ég sá að aðeins þrír
vina minna voru á lífi hljóp ég til baka.“
Enginn sleppur óskaddaður frá því að
berjast í stríði og það er engum blöðum
að fletta um hvaða áhrif það hefur á börn
að taka þátt í slíkum hildarleik. Þau
missa af barnæskunni og tækifærum til
mennta. Þau geta særst eða orðið fyrir
sálrænu tjóni, ef þau þá sleppa lifandi.
Þá þola börn ekki jafn mikið álag og full-
orðið fólk auk þess sem það er ójöfn við-
ureign þegar börn berjast við fullorðna.
Í viðbót við barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna, sem taka á gildi í árslok, eru
aldursmörk í herþjónustu og þátttöku í
stríði, hvort sem það er í ríkisherjum
eða hópi uppreisnarmanna og skæru-
liða, sett við 18 ár og hafa 80 ríki skrifað
undir hana. Í 87 ríkjum er leyft að menn
yngri en 18 ára gegni þjónustu í herjum
og þjóðvarðliðum, þótt ekki sé í öllum
tilfellum gert ráð fyrir að þeir berjist.
Þar á meðal eru ríki á borð við Banda-
ríkin og Bretland.
Ekkert ríki, síst af öllu á Vesturlönd-
um, ætti að láta þá, sem eru yngri en 18
ára, gegna herþjónustu og samfélag
þjóðanna á að þrýsta á um að farið sé
eftir barnasáttmálanum. Og það er erf-
itt að finna siðlausara atferli en að ota
fram saklausum börnum á vígvöllum
heimsins og fórna lífi þeirra og limum í
baráttunni um völd og auð. Enginn mál-
staður réttlætir slíka óhæfu.