Morgunblaðið - 17.07.2001, Page 12

FRÉTTIR
12 ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BJÖRN Bjarnason menntamálaráð-
herra segir að meginverkefnum
byggingarnefndar Þjóðleikhússins
hafi verið lokið vorið 1999 þegar
nefndin kynnti greinargerð um nýja
áætlun um væntanlegar fram-
kvæmdir í húsinu og kostnað við
þær. Meðal annars þess vegna hefði
verið ákveðið að skipa ekki nýjan
mann í nefndina þegar einn nefnd-
armanna lést á síðasta ári.
Svavar Gestsson, þáverandi
menntamálaráðherra, skipaði bygg-
ingarnefnd fyrir Þjóðleikhúsið í
febrúar 1989, en þá lá fyrir ákvörðun
um að fara út í miklar endurbætur á
leikhúsinu. Viðhald á húsinu hafði
verið lítið í mörg ár og má segja að
húsið hafi hvorki haldið vindi né
vatni. Í byggingarnefndina voru
valdir Skúli Guðmundsson, forstöðu-
maður framkvæmdadeildar Inn-
kaupastofnunar, Árni Johnsen al-
þingismaður, Runólfur Birgir
Leifsson, deildarstjóri í mennta-
málaráðuneytinu, Guðni Jóhannes-
son verkfræðingur og Sveinbjörn
Óskarsson, deildarstjóri í fjármála-
ráðuneytinu. Gísli Alfreðsson þjóð-
leikhússtjóri starfaði einnig með
nefndinni. Menntamálaráðherra réð
Gunnar St. Ólafsson byggingaverk-
fræðing, sem verkefnisstjóra í þjón-
ustu byggingarnefndar og starfaði
hann meðan meginendurbæturnar
fóru fram. Skúli var skipaður for-
maður byggingarnefndar, en Árni
varaformaður. Árni tók hins vegar
við formennsku í nefndinni á árinu
1990. Hann hafði áður gegnt for-
mennsku í tveimur nefndum sem
skipaðar voru af fyrrverandi
menntamálaráðherrum til að undir-
búa endurbætur á Þjóðleikhúsinu og
kanna ástands hússins.
Viðgerðir á Þjóðleikhúsinu voru
það umfangsmiklar að óhjákvæmi-
legt var að loka húsinu og var það
gert í marsbyrjun 1990. Viðhaft var
lokað útboð á fyrsta áfanga fram-
kvæmda og var tilboði Ítaks hf. tekið
en fyrirtækið bauðst til að taka þær
að sér fyrir um 80% af kostnaðar-
áætlun, sem nam 246 milljónum á
verðlagi þess árs. Þjóðleikhúsið var
opnað að nýju 22. mars 1991 að lokn-
um viðgerðum.
Viðgerðum á húsinum var hins
vegar fráleitt lokið og á næstu árum
var ráðist í umtalsverðar endurbæt-
ur á húsinu.
Átti að skipuleggja framhald
uppbyggingarstarfs hússins
Sú spurning vaknar hins vegar
hvers vegna nefndin er enn starfandi
10 árum eftir að meginverkefnum
nefndarinnar lauk og raunar hefur
komið fram að bæði forsætisráð-
herra og nefndarmönnum í fjárlaga-
nefnd var ókunnungt um að nefndin
væri enn starfandi.
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra sagði að árið 1996 hefði hann
endurskipað nefndina jafnframt því
sem nefndarmönnum var fækkað úr
fimm í þrjá. Í nefndina voru þá skip-
aðir Árni Johnsen, Stefán Baldurs-
son þjóðleikhússtjóri og Steindór
Guðmundsson, þáverandi fram-
kvæmdastjóri Framkvæmdasýslu
ríkisins.
„Menntamálaráðuneytið taldi eðli-
legt, að starfandi væri nefnd til að
fjalla um endurbætur og uppbygg-
ingu Þjóðleikhússins eins og segir í
erindisbréfi hennar í ljósi þess, að
framkvæmdum við húsið væri ekki
lokið. Samkvæmt erindisbréfi nefnd-
arinnar frá 13. febrúar 1996 hefur
það meðal annars verið hlutverk
nefndarinnar að skipuleggja fram-
hald uppbyggingarstarfs hússins,
gera áætlanir um kostnað og tillögur
um leiðir og verklag.“
Áætlunin barst ráðuneytinu
vorið 1999
Björn sagði að 31. júlí 1997 hefði
ráðuneytið óskað eftir því að bygg-
ingarnefnd Þjóðleikhússins gerði
nýja áætlun um væntanlegar fram-
kvæmdir þar á næstu árum og kostn-
að við þær. Óskaði ráðuneytið eftir
því að Framkvæmdasýsla ríkisins
kæmi að þessari áætlanagerð þannig
að gætt væri krafna um opinberar
framkvæmdir. „Með hliðsjón af slíkri
framkvæmdaáætlun og kostnaðar-
mati á grundvelli hennar mundi
ráðuneytið beita sér fyrir fjárveit-
ingum til endurbóta á Þjóðleikhús-
inu. Greinargerð um kostnaðaráætl-
un og lúkningu endurreisnar
Þjóðleikhússins barst ráðuneytinu
vorið 1999 og var hún kynnt stjórn
Endurbótasjóðs menningarbygg-
inga.“
Steindór Guðmundsson lést á síð-
asta ári en menntamálaráðuneytið
hefur ekki skipað mann í nefndina í
hans stað. Menntamálaráðherra var
spurður hvers vegna það hefði ekki
verið gert.
„Fulltrúinn í nefndinni, sem lést,
var framkvæmdastjóri Fram-
kvæmdasýslu ríkisins. Meginverk-
efni nefndarinnar var lokið með
þeirri greinargerð, sem var kynnt
vorið 1999. Á hinn bóginn hélt nefnd-
in áfram að taka afstöðu til einstakra
viðhaldsframkvæmda og endurbóta
undir forsjá Framkvæmdasýslu rík-
isins og var ekki talin ástæða til að
nýr forstjóri hennar tæki sæti í
nefndinni, enda fylgdist Fram-
kvæmdasýslan með öllum fram-
kvæmdum og annaðist greiðslu
reikninga.“
„Allóformlegt“ nefndarstarf
Árni Johnsen sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær að endurbætur á
Þjóðleikhúsinu, sem hófust árið
1990, hefðu kostað rúmlega einn
milljarð króna.
Hann sagði um nefndarstarfið að
Steindór hefði aldrei verið mjög virk-
ur í nefndinni. Starfið hefði að mestu
hvílt á sínum herðum í samráði við
þjóðleikhússtjóra og hans fólk.
„Nefndarstarfið hefur verið unnið
allóformlega. Þetta hefur farið þann-
ig fram að það hefur verið metið af
þjóðleikhússtjóra og hans fólki hvað
væri brýnast að gera, auk þess sem
það hefur komið upp neyðarstaða í
ákveðnum tilvikum og þá hefur verið
reynt að vinna úr því eftir bestu
getu.“
Árni sagði að það hefði komið fyrir
að hann hefði útvegað byggingar-
efni, en meginreglan hefði þó verið
að verkstjórar hefðu séð um að út-
vega það.
Árni hefur haft prókúrrétt fyrir
byggingarnefndina. Greiðsluflæðið
hefur farið í gegn um Framkvæmda-
sýslu ríkisins sem séð hefur um að
færa bókhald fyrir nefndina.
Hann sagði að endurbótum hefði
hins vegar ekki verið lokið þó að
starfsemi hefði hafist í húsinu að
nýju. „Það var í reynd búið að opna
stórt sár í húsinu, inn í allt lagnakerfi
hússins, en það var meira og minna í
rúst. Ég á þar við rafmagn, vatn, ör-
yggiskerfi, loftræstistokka og hrein-
lætiskerfi. Ástandið hefur verið
þannig undanfarin ár að húsið er
rekið á undanþágu frá mánuði til
mánaðar. T.d. var þannig komið í
vetur í Þjóðleikhúskjallaranum að
menn höfðu viku frest til að gera þar
endurbætur, ella yrði honum lokað.“
Árni sagði að þess vegna hefði verið
ákveðið að byggingarnefndin starf-
aði áfram til að ljúka nauðsynlegum
endurbótum.
Það hefur vakið athygli að öll
stærri verk í Þjóðleikhúsinu hafa
verið unnin af einum verktaka, Ístaki
hf. Síðustu ár hefur fyrirtækinu ver-
ið falið verkefni án útboðs.
„Þetta var gífurlega umfangsmik-
ið verkefni sem var unnið mjög hratt.
Verktakinn sem var lægstbjóðandi á
sínum tíma, Ístak, var kominn inn í
allt kerfi hússins. Á síðustu árum
höfum við verið að lagfæra bita og
bita og ekki síst að grípa inn í neyð-
arstöður. Það hefur því verið talið
heppilegast að njóta reynslu þessa
verktaka. Það er nánast í öllum til-
vikum þannig að það er ekki hægt að
bjóða þetta út. Við höfum tekið fyrir
litla kafla í einu og það hefur ekki
verið ljóst hvert umfangið er í raun
og veru fyrr en farið var af stað,“
sagði Árni.
Byggingarnefnd Þjóðleikhússins hefur starfað í rúmlega tólf ár
Meginverkefnum nefnd-
arinnar lauk vorið 1999
SAMKVÆMT sundurliðuðu verkyf-
irliti frá Framkvæmdasýslu ríkisins
um kostnað vegna framkvæmda við
Þjóðleikhúsið hefur ríflega 25 millj-
ónum króna verið varið það sem af er
árinu til ýmiskonar endurbóta og
framkvæmda við húsið. Fram-
kvæmdasýslan hefur sent Morgun-
blaðinu yfirlit Þjóðleikhússins fyrir
árin 1999, 2000 og 2001 og þar kemur
fram að öll árin er Ístak hf. lang-
stærsti verktakinn.
Skýringar við einstaka kostnaðar-
liði á verkyfirlitinu eru ekki miklar,
en þó kemur fram að í lok fyrra mán-
aðar hafi t.d. verið fjárfest í hljóðkerfi
í aðalsal fyrir 3,3 milljónir króna og
keyptir óðalsteinar fyrir tæplega 161
þúsund krónur. Þá eru fjórir liðir,
ýmis viðhaldsvinna og frágangur í
kjallara, skráð á nafn Ístaks hf., sam-
tals að upphæð ríflega 12 milljónir
króna.
Fyrir árið 2000 stendur í bókhaldi
Framkvæmdasýslunnar, að Þjóðleik-
húsið hafi greitt Árna Johnsen um
323 þúsund krónur í nefndarlaun, en
auk þess Ístaki 28,3 milljónir kr.
vegna ýmissa þátta, svo sem leik-
munadeildar og sviðs. Aukinheldur
eru undir kostnaðarliðnum veitingar
vegna bygginganefndarfunda nóvem-
ber 1999 til október 2000 greiddar 169
þúsund kr. til fyrirtækisins Forum
ehf.
Alls var kostnaður vegna fram-
kvæmda Þjóðleikhússins samkvæmt
verkyfirliti Framkvæmdasýslunnar
fyrir árið 2000 því 31,1 milljón kr.
Fyrir árið 1999 greiddi Þjóðleik-
húsið alls um 16 milljónir króna vegna
ýmissa framkvæmda og viðhalds. Þar
af eru skráðar 130 þúsund krónur á
Árna Johnsen fyrir verkefnisstjórn
og meðal annarra kostnaðarliða má
nefna greiðslur til Ístaks hf. vegna
efnis og vinnu fyrir 2,7 milljónir.
Umrædd þrjú ár var verktaka-
vinna vegna framkvæmda eða við-
haldsvinnu við Þjóðleikhúsið, sam-
kvæmt heimildum Morgunblaðsins,
sjaldan eða aldrei boðin út og Ístak
var öll árin stærsti einstaki verktak-
inn. Heildarfjárhæð fyrir árin tvö og
hálf nemur alls 76,2 milljónum króna
og þar af námu greiðslur til Ístaks hf.
43 milljónum eða 56% af heildarfjár-
hæðinni.
Verkbókhald Framkvæmdasýslu ríkisins vegna Þjóðleikhússins
Framkvæmt fyrir
25 milljónir á árinu
GÍSLI Helgason, starfsmaður Hljóð-
bókagerðar Blindrafélagsins, fullyrð-
ir að Árni Johnsen alþingismaður hafi
óskað eftir nótulausum viðskiptum
við Blindrafélagið til þess að losna við
að greiða virðisaukaskatt vinnu við
hljómdiskinn Stórhöfðasvítuna. Árni
segir þetta alrangt.
Gísli sagðist oft hafa unnið fyrir
Árna enda væru þeir ágætir kunn-
ingjar.
„Þegar kom að því að greiða reikn-
inginn fyrir Stórhöfðasvítuna vildi
Árni hins vegar ekki borga virðis-
aukaskatt af vinnunni. Eina leiðin til
að fá vinnuna greidda taldi ég vera að
samþykkja þetta sem gjöf til Blindra-
félagsins þar sem þetta var unnið á
vegum fyrirtækis félagsins. Við
stundum ekki nótulaus viðskipti hjá
Blindrafélaginu eða Hljóðbókagerð
félagsins.“
Gísli sagði að reikningurinn sem
hann hefði lagt fyrir Árna hefði hljóð-
að upp á rúmlega 10.000 krónur.
Árni sagðist vera mjög undrandi á
þessum fullyrðingum Gísla. Málið
væri alls ekki svona vaxið. Það væri
rétt að hann hefði óskað eftir afslætti
á reikningnum, en það hefði hann
gert vegna þess að það hefði verið
galli á vinnunni og það hefði þurft að
vinna hana að nokkru leyti aftur.
Hann hefði ekki reynt að koma sér
undan því að greiða virðisaukaskatt
og sagðist ekki vita betur en að hann
hefði verið greiddur. Hann sagðist
efast um að hann væri með þennan
reikning í sínum fórum. Þessar full-
yrðingar Gísla sýndu hins vegar að
þetta mál væri komið á það stig að nú
þætti sjálfsagt mál að tína allt til í
þeim tilgangi að koma höggi á sig.
Vinna Blindrafélagsins
fyrir Árna Johnsen
Ágrein-
ingur um
greiðslu
EIRÍKUR Tómasson lagaprófessor
segir að í þeim tilvikum þar sem
menn slá eign sinni á verðmæti sem
hið opinbera hefur greitt fyrir séu
menn með því að fremja refsivert
brot, þ.e. fjárdrátt.
Eiríkur kveðst ekki þekkja öll
smáatriði máls Árna Johnsen en
bendir á að fjárdráttur sé lýstur
refsiverður í hegningarlögunum og
það varði allt að sex ára fangelsi að
fremja slíkt brot. Aukinheldur þyngi
refsinguna eigi opinber starfsmaður
eða maður sem gegnir opinberu
starfi í hlut.
„Ég hef aðeins fylgst með þessu
máli í fjölmiðlum og þekki því ekki
smáatriðin í kringum þetta eina at-
riði sem viðurkennt er. En sé það
rétt að efni í eigu ríkisins hafi verið
tekið til einkanota sé ég ekki annað
en að fyrir liggi grunur um refsivert
brot,“ bætir Eiríkur við og bendir á
að þá skipti ekki máli varðandi brotið
þótt tilteknir fjármunir séu endur-
greiddir því brotið verði um leið og
hagnýting eigi sér stað. Endur-
greiðsla komi aðeins til skoðunar á
síðari stigum við ákvörðun refsingar.
Þar sem þingmaður á í hlut er svo
mælt fyrir í stjórnarskránni að hann
verði ekki ákærður nema þingið
samþykki slíkt og veiti leyfi með
meirihluta samþykki á Alþingi.
„Auðvitað er þó hægt að rannsaka
málið og Ríkisendurskoðun hefur
þegar sett slíka rannsókn af stað.
Mér finnst einnig eðlilegt og sjálf-
sagt að málið gangi síðan til lögreglu
til rannsóknar. Það er ljóst að hið
minnsta liggur fyrir grunur um brot
með þessa vitneskju í höndunum,“
segir Eiríkur ennfremur.
Eiríkur Tómasson
lagaprófessor
Fjárdráttur að
slá eign sinni á
verðmæti hins
opinbera
♦ ♦ ♦