Morgunblaðið - 04.08.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
N
Ú, ÞEGAR miklir erf-
iðleikar steðja að
Goða, horfa bændur
til Sláturfélags Suð-
urlands, en það félag
stendur styrkum fótum og ljóst er
að slátrun á þess vegum mun stór-
aukast í haust. Rekstur SS, sem
heldur í byrjun næsta árs upp á 95
ára afmæli, hefur hins vegar ekki
alltaf gengið vel. Fyrir rúmlega 10
árum var þannig komið fyrir félag-
inu að ýmsir óttuðust að það yrði
gjaldþrota. Félagið hóf á níunda
áratugnum að reisa stórhýsi yfir
höfuðstöðvar sínar á Kirkjusandi í
Reykjavík. Þessi fjárfesting reynd-
ist hins vegar of stór biti og varð,
ásamt fleiru, til þess að gerðar voru
róttækar breytingar á rekstri SS.
Öll kjötvinnsla var færð frá
Reykjavík til Hvolsvallar, allar
smásöluverslanir félagsins voru
seldar og sláturhúsum var lokað.
Það lá fyrir að SS gat ekki lokið
við byggingu hússins á Kirkju-
sandi, en húsið, sem var sérstak-
lega hannað undir starfsemi SS,
var illseljanlegt. Ríkissjóður tók
hins vegar ákvörðun um að kaupa
húsið og fleiri eignir af SS. Þetta
skipti mjög miklu máli fyrir fram-
tíðaruppbyggingu félagsins. Það
skipti einnig máli að stjórnendum
félagsins tókst að fara í gegnum
nauðsynlegar hagræðingaraðgerðir
án þess að vekja upp mjög mikla
andstöðu bænda. Það voru þó ekki
allir ánægðir, en úr óánægjunni dró
þegar ljóst var að SS myndi standa
áfallið af sér og gæti fljótlega boðið
bændum sambærilegt verð og kjör
og aðrir sláturleyfishafar.
Engin vafi leikur á að það skipti
einnig verulega máli í þessu sam-
bandi, að SS ákvað að færa störf frá
Reykjavík út á land þegar tekin var
ákvörðun um að færa kjötvinnsluna
til Hvolsvallar.
Erfiðleikar í rekstri neyddu
menn til sameiningar
Sauðfjársláturhúsum hefur
fækkað á síðustu árum, en ýmsir
telja að þeim þurfi að fækka enn
meira. Árið 1984 var slátrað í 47
sláturhúsum, 1991 var slátrað í 28
húsum og í fyrrahaust var slátrað í
19 sláturhúsum. Til samanburðar
má nefna að í dag eru rekin 10
mjólkursamlög á landinu.
Erfiðleikar SS í lok níunda ára-
tugarins virðast ekki hafa orðið til
þess að stjórnendur annarra af-
urðasölufyrirtækja teldu ástæðu til
að fara út í harðar hagræðingarað-
gerðir. Hafa verður í huga að á
þessum tíma voru miklir erfiðleikar
í atvinnulífi víða á landsbyggðinni
og mikill þrýstingur var
á kaupfélögin að grípa
ekki til aðgerða, eins og
að loka sláturhúsum, sem
dregið hefðu úr atvinnu.
Þrýstingurinn var ekki
bara frá bændum, sem margir
hverjir treystu á að fá vinnu í slát-
urhúsum á haustin, heldur líka frá
sveitarstjórnum, verkalýðsfélögum
og jafnvel þingmönnum.
Fáum blandast hugur um að þörf
er fyrir ennfrekari fækkun þó
ágreiningur sé um hvað eigi að
ganga langt í þeim efnum. Ástæð-
urnar eru m.a. þær að sauðfé hefur
fækkaði mikið í landinu og rekstr-
arkostnaður hefur hækkað. Þetta
varð stjórnendum kaupfélaganna æ
betur ljóst á síðasta áratug, ekki
síst þegar þrengja fór að í rekstri
þeirra sjálfra.
Langan tíma tók hins vegar fyrir
stjórnendur afurðasölufyrirtækj-
anna að ná samkomulagi um sam-
einingu sláturhúsa og segja má að
loksins þegar það tókst hafi staða
fyrirtækjanna verið miklu mun
verri en hún var 10 árum áður. Fyr-
irtækin voru búin að tapa miklum
peningum á þessum rekstri og
raunar má segja að stjórnendur
þeirra hafi einnig tapað dýrmætum
tíma.
Goði stofnaður til að hagræða
Of langt mál er að rekja allar til-
raunir til sameiningar sláturhúsa á
síðustu árum. 1. ágúst í fyrra hóf
hins vegar nýtt fyrirtæki, Goði hf.,
formlega starfsemi, en fyrirtækið
var stærsti sláturleyfishafi landsins
með liðlega 40% markaðshlutdeild.
Að fyrirtækinu stóðu
Borgarnes-Kjötvörur
ehf. í Borgarnesi, slát-
urhús og kjötvinnsla
Kaupfélags Héraðsbúa
á Egilsstöðum, Kjötum-
boðið hf. í Reykjavík (sem var upp-
haflega kjötvinnsla Sambandsins á
Kirkjusandi), Norðvesturbandalag-
ið hf. á Hvammstanga (en í því sam-
einuðust nokkur sláturhús á Norð-
vesturlandi) og Þríhyrningur hf.
(sem var þá komið í eigu Kaup-
félags A-Skaftfellinga).
„Markmið sameiningarinnar er
fyrst og fremst að mynda öfluga
rekstrareiningu og aðlaga íslenskar
landbúnaðarafurðir að síbreytilegu
markaðsumhverfi,“ sögðu stjórn-
endur Goða í fyrsta fréttablaði
félagsins sem sent var bændum.
Guðsteinn Einarsson, kaup-
félagsstjóri í Borgarnesi, kynnti
þau markmið sem lágu að baki
stofnun Goða á bændafundi á
Hvanneyri sl. mánudag. Hann
sagði að markmiðið hefði bara verið
eitt, hagræðing. Þeir sem komu að
Goða hefðu verið búnir að tapa
miklu peningum á kjötvinnslu og
rekstri sláturhúsa og því brýnt að
grípa til aðgerða. Í fyrsta lagi hefðu
menn einsett sér að lækka kostnað
við slátrun sauðfjár og stórgripa. Í
öðru lagi hefðu menn ætlað sér að
auka hagkvæmni í kjötiðnaði með
stækkun eininga og betri nýtingu
fjármuna, véla og aðstöðu. Í þriðja
lagi hefðu menn sett sér það mark-
mið að auka hagkvæmni í sölu og
dreifingu m.a. með því að bæta
stöðu félagsins og bænda gagnvart
kaupendum.
Horfið frá þeirri
stefnu að verja störfin
Guðsteinn sagði í samtali við
Morgunblaðið að Goði hefði ekki
verið stofnaður til að verja störfin.
Þeir sem stóðu að fyrirtækinu
hefðu, eins og raunar mjög margir
bændur, gert sér grein fyrir því að
það gekk ekki lengur að reka slát-
urhús á þeim forsendum að verja
störf þeirra sem störfuðu í þeim og
gera enga arðsemiskörfu til rekst-
ursins. Hann sagði að fyrir lægju
útreikningar á fyrirætlunum Goða
og þeir sýndu að hægt væri að ná
u.þ.b. 80 milljóna króna hagræð-
ingu í slátrun á ári og u.þ.b. 70
milljóna króna hagræðingu í
vinnslu. Miðað við 10 ára núvirð-
ingu og 10% arðsemiskröfu væri
hagræðingin rúmlega einn milljarð-
ur. „Þetta þýðir m.a. öðrum orðum
að með lokun sláturhúsanna var
hægt að ná fram sparnaði sem jafn-
gilti því að við hefðum á tíu árum
slátrað frítt í þrjú ár.“
Guðsteinn sagðist gera sér grein
fyrir að þessir útreikningar byggðu
á forsendum sem ekki þyrftu endi-
lega að ganga eftir og raunar hefði
komið í ljós að margt í áætlunum
Goða hefði ekki gengið upp. Það
lægi þó alveg fyrir að rekstur á
mörgum óhagkvæmum sláturhús-
um hefði í för með sér mikinn
kostnað; kostnað sem lenti á bænd-
um. Neytendur eða verslunin borg-
uðu ekki þennan kostnað.
Ekki eru allir sannfærðir um að
það sé endilega hagkvæmast að
stefna að stórfelldri sameiningu
sláturhúsa. Aðalsteinn Jónsson,
formaður Landssam-
taka sauðfjárbænda,
sagði t.d. í samtali við
Morgunblaðið að hann
væri ekki sannfærður
um að það væri í öllum
tilvikum meiri kostnaður við að
slátra í litlum sláturhúsum. Hann
nefndi í því sambandi sláturhúsin á
Króksfjarðarnesi, Kópaskeri,
Vopnafirði og Óspakseyri. Hann
benti jafnframt á að samkvæmt
skýrslu VSÓ, sem unnin var fyrir
Goða væri minnsti sláturkostnaður-
inn í sláturhúsi Goða á Fossvöllum.
Guðsteinn hafnaði algerlega
þeim röksemdum Aðalsteins að það
væri hagkvæmt að reka lítil slát-
urhús þar sem slátrað er 400–500
lömbum á dag. Hann sagði að
bændur á Vestfjörðum, sem margir
hefðu tapað miklum fjárhæðum á
endurteknum gjaldþrotum slátur-
húsa, gætu örugglega vitnað um
hversu hagkvæmt væri að reka lítil
sláturhús eins og rekin voru t.d. á
Þingeyri og Patreksfirði. Guð-
steinn sagði sjálfsagt rétt að hægt
væri að reikna út að sláturhúsið á
Fossvöllum á Austurlandi væri
hagkvæmt ef menn slepptu hús-
næðiskostnaði og litu fram hjá því
að húsið væri orðið mjög lélegt.
Hann benti einnig á að sláturhúsið
á Óspakseyri væri ekki einu sinni
með frystiklefa. Í þessu sambandi
mætti ekki gleyma því að aðeins
fjögur sláturhús á landinu uppfylltu
reglur ESB, þ.e. húsin á Hvamms-
tanga, Blönduósi, Selfossi og Höfn.
Hann sagði að líkur væru á að þess-
ar reglur yrðu teknar upp á Íslandi
á næstu árum og þá yrði öðrum
sláturhúsum lokað ef ekki hefðu
verið gerðar endurbætur á þeim.
Voru áætlanir Goða
byggðar á sandi?
Það hefur vakið furðu margra að
aðeins ári eftir að Goði var stofn-
aður er fyrirtækið komið í það
mikla fjárhagserfiðleika að það
fékk á dögunum greiðslustöðvun.
Sú spurning vaknar hvort áætlanir
fyrirtækisins hafi allar verið
byggðar á sandi.
Það má segja að margt hafi farið
úrskeiðis í áætlunum fyrirtækisins.
Goði var stofnaður á miðju ári og
töldu eigendur fyrirtækisins að
jafnaði væri ekki tap á rekstrinum
á seinni hluta ársins, meðan slát-
urtíð stendur yfir. Þess vegna var í
upphafi gert ráð fyrir að reksturinn
yrði í jafnvægi á árinu 2000. Í nóv-
ember var gerð rekstraráætlun og
þá kom í ljós að tap var á rekstr-
inum og var talið líklegt að það yrði
um 100 milljónir. Rekstrartapið
varð hins vegar um 190 milljónir
króna þegar upp var staðið. Þegar
búið var að taka inn í dæmið nið-
urfærslu á eignum var tapið rúm-
lega 400 milljónir.
Það hefur verið viðmiðunarregla
að sláturleyfishafar hafa fengið af-
urðalán frá bönkum fyrir um 75%
af heildsöluverði kjötsins til að gera
upp við bændur áður en afurðirnar
eru seldar. Þessi lán voru í síðustu
sláturtíð með tæplega 19% vöxtum.
Hins vegar eru vaxtabætur, sem
stjórnvöld greiða sláturleyfishöf-
um, 10% og því myndast vaxtamun-
ur sem sláturleyfishafar verða að
bera. Þetta reyndist Goða erfitt í
síðustu sláturtíð, ekki síst þar sem
fyrirtækið var með erfiða lausafjár-
stöðu.
Þau afurðalán sem Goði fékk frá
Landsbankanum dugðu ekki og
félagið átti í erfiðleikum með að fá
það sem upp á vantaði nema með
mjög ströngum skilyrðum. Þessi
staða varð til að auka enn á lausa-
fjárvanda félagsins og þar með
fjármagnskostnað.
Almenn rekstrarskilyrði í slátrun
og vinnslu versnuðu einnig á síð-
asta ári. Greiðslur til bænda hækk-
uðu á sama tíma og kostnaður, m.a.
launakostnaður jókst. Lambakjötið
á í harðri baráttu við kjöt af svín-
um, kjúklingum og naut-
gripum. Aðstæður á síð-
asta ári voru þannig að
mjög erfitt var að hækka
lambakjöt á sama tíma
og kjúklingar og svín
lækkuðu í verði. Allt átti þetta sinn
þátt í að rekstraráætlanir Goða
gengu ekki upp.
Fyrirtækið stjórnlaust
Það er ljóst að sameining afurða-
sölufyrirtækjanna í Goða kallaði á
harðar aðgerðir og að menn tækju
skjótar ákvarðanir. Það urðu hins
vegar fljótlega framkvæmdastjóra-
skipti hjá fyrirtækinu og segja má
að það hafi verið meira eða minna
Of seint gripið í
taumana hjá Goða?
Aðeins einu ári eftir að Goði var stofnaður er fyrirtækið komið í greiðslustöðvun. Sú spurning vaknar því hvort
áætlanir þess hafi verið byggðar á sandi. Egill Ólafsson komst að því að fyrirtækið var meira eða minna stjórn-
laust á síðasta ári og að ekki var farið út í nauðsynlegar hagræðingaraðgerðir fyrr en um seinan. Þörfin fyrir
fækkun sláturhúsa er hins vegar enn fyrir hendi en samstöðu skortir.
Morgunblaðið/Jim Smart
Bændur um allt land hafa að undanförnu haldið fundi. Þessi mynd var tekin á bændafundi á Hvanneyri sem
haldinn var sl. mánudag þar sem lögð var áhersla á að Sláturfélag Vesturlands kæmi að slátrun en ekki Goði.
Lausafjár-
staða Þríhyrn-
ings var slæm
Allt fjármagn
til úreldingar
er uppurið