Morgunblaðið - 04.08.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VALGERÐUR Sverrisdóttir iðnaðar-ráðherra segist ætla að halda áframað vera bjartsýn á áframhaldandiundirbúning virkjana og stóriðju-
framkvæmda á Austurlandi þrátt fyrir úrskurð
Skipulagsstofnunar. Hún segist hins vegar
telja að ef umhverfisráðherra fellst á úrskurð
Skipulagsstofnunar geti hún sem iðnaðarráð-
herra ekki gefið Landsvirkjun heimild til virkj-
unarframkvæmda.
,,Málinu er síður en svo lokið þó þetta sé
engu að síður ákveðinn vendipunktur. Við höfð-
um alltaf gert ráð fyrir því í okkar tímaáætl-
unum að þetta mál yrði kært á hvorn veginn
sem það færi. Að því leyti til þarf þetta ekki að
breyta tímaáætlunum í sambandi við verkefn-
ið,“ segir hún.
Valgerður segist hafa átt von á að Skipulags-
stofnun féllist á framkvæmdina með skilyrðum.
Hún segir að sér sýnist að Skipulagsstofnun
treysti sér ekki til að fullyrða um jákvæða þætti
framkvæmdanna, sem hún segist þó telja að
séu augljósir. ,,Það segir í úrskurðinum að það
sé talsverð óvissa um áhrif framkvæmdanna á
byggð og atvinnulíf á Austurlandi.
Þarna hefði ég talið að væri hægt að kveða
miklu sterkar að orði en í ljósi þess að stofnunin
treystir sér ekki til þess, þá verða jákvæðu
þættirnir veikari en þeir neikvæðu, sem vissu-
lega eru líka til staðar,“ segir Valgerður.
Bæta má úr upplýsingaskorti
framkvæmdunum í hag
Iðnaðarráðherra bendir einnig á að
samkvæmt lögum beri umhverfisráð-
herra að afla upplýsinga frá ákveðnum
aðilum, s.s. Landsvirkjun, áður en
fullnaðarúrskurður sé kveðinn upp.
,,Þar sem rök Skipulagsstofnunar
eru meðal annars þau að það skorti
upplýsingar, ekki síst í sambandi við
efnahagsþátt málsins, tel ég nokkuð
víst að bæta megi úr því. Það hefur ýmislegt
verið að skýrast á síðustu vikum sem varðar
þann þátt málsins framkvæmdum í hag. Þess
vegna vil ég halda áfram að vera bjartsýn,“ seg-
ir Valgerður.
Skv. 10. grein Orkulaga þarf leyfi Alþingis til
að reisa og reka raforkuver, stærra en 2000
kW. ,,Þetta er leyfi sem Alþingi getur í
sjálfu sér tekið afstöðu til, án tillits til
úrskurðar umhverfisráðherra og jafn-
vel áður en hann fellur, en það er ljóst
að leyfi ráðherra samkvæmt Lands-
virkjunarlögunum verður ekki gefið út
nema það sé í samræmi við niðurstöðu
umhverfisráðherra,“ segir Valgerður.
Hún segist aðspurð túlka lögin svo
að ef umhverfisráðherra fallist á úr-
skurð Skipulagsstofnunar geti hún
sem iðnaðarráðherra ekki gefið út
heimild fyrir framkvæmdinni.
Bendir hún á 16. grein laganna í því sam-
bandi þar sem segir að óheimilt sé að gefa út
leyfi fyrir matsskyldri framkvæmd og starf-
semi sem henni fylgir fyrr en úrskurður um
mat á umhverfisáhrifum liggur fyrir og skal
leyfisveitandi taka tillit til hans.
Fjárfestar meti verkefnið
í ljósi arðsemi þess
Þorgeir Eyjólfsson, forstjóri Lífeyrissjóðs
verslunarmanna, sagði í Morgunblaðinu í gær
að ljóst væri að ein af grunnforsendum fyrir að-
komu lífeyrissjóðanna að fjárfestingu í álveri
við Reyðarfjörð væri brostin með úrskurði
Skipulagstofnunar. Aðspurð um þetta segir
Valgerður lífeyrissjóðina hljóta að meta þetta
verkefni út frá efnahagsþættinum og um
hversu arðbæra fjárfestingu sé að ræða. ,,Ég
hef tekið eftir því að aðrir fjárfestar hafa tjáð
sig miklu jákvæðar og legg áherslu á að þessu
máli er alls ekki lokið, en kannski er ekki óeðli-
legt að fyrstu viðbrögð geti orðið þessi, þegar
menn fá úrskurð sem þeir hafa ekki átt von á og
verður bylt við. Ég trúi því að þeir muni meta
þetta fyrst og fremst út frá arðsemi verkefn-
isins.“
Úrskurður umhverfis-
ráðherra endanlegur
Iðnaðarráðherra benti einnig á að sá mis-
skilningur virtist uppi að heimilt væri að kæra
úrskurð umhverfisráðherra til dómstóla. „Svo
er ekki. Hins vegar getur verið að efnismeð-
ferðin væri kæranleg ef hún er ekki lögum sam-
kvæm en ekki úrskurðurinn sem slíkur, hann
er endanlegur,“ segir Valgerður.
Iðnaðarráðherra segir úrskurð Skipulagsstofnunar ekki breyta tímaáætlunum
Málinu er síður
en svo lokið
Valgerður
Sverrisdóttir
AÐALHEIÐUR Jóhanns-dóttir, lögfræðingur ogsérfræðingur í umhverf-isrétti, hefur ákveðnar
efasemdir um ákvæði 2. málsgreinar
11. greinar laganna um mat á um-
hverfisáhrifum. Þar er Skipulags-
stofnun falið að kveða upp úrskurð
um hvort fallist er á framkvæmd,
með eða án skilyrða eða lagst gegn
framkvæmd vegna umtalsverðra
umhverfisáhrifa hennar. Segir hún
þetta ákvæði skapa réttaróvissu þar
sem skilin á milli úrskurðar Skipu-
lagsstofnunar og leyfis til fram-
kvæmda verði óskýr. Breyta þurfi
þessu þannig að hin raunverulega
ábyrgð á því hvort fallist er á fram-
kvæmd eða henni er hafnað sé ótví-
rætt hjá leyfisveitanda.
Tveir úrskurðir af 125
„Eftir því sem ég kemst næst hafa
frá upphafi gengið 125 úrskurðir um
mat á umhverfisáhrifum hjá Skipu-
lagsstofnun. Einungis tvisvar sinn-
um hefur verið komist að þeirri ótví-
ræðu niðurstöðu í úrskurði að fram-
kvæmd hafi í för með sér umtalsverð
umhverfisáhrif og þar af leiðandi
hefur ekki verið fallist á hana,“ segir
Aðalheiður.
Um er að ræða tvo síðustu úr-
skurði sem Skipulagsstofnun hefur
kveðið upp, þ.e. úrskurð hennar um
Kárahnjúkavirkjun og úrskurð sem
kveðinn var upp 4. maí sl. um borun
rannsóknarholu og vegagerð í
Grænadal í Ölfusi.
Núgildandi lög um mat á um-
hverfisáhrifum gengu í gildi á sein-
asta ári en að sögn Aðalheiðar finnst
enginn ótvíræður úrskurður frá
gildistíð eldri laga þar sem fram-
kvæmd er hafnað vegna umtals-
verðra umhverfisáhrifa hennar.
,,Mér fannst þetta áhugavert og fór
því yfir niðurstöður allra úrskurða
Skipulagsstofnunar frá upphafi sl.
vor og hef skoðað fleiri þætti sem
tengjast lögunum, m.a. sem varða
matsskyldu, aðkomu almennings og
fleira, en 2. málsgrein 11. greinar
hefur þó verið spennandi athugunar-
efni. Í ákvæðinu segir: „Í úrskurði
Skipulagsstofnunar skal taka
ákvörðun um hvort:
a. fallist er á viðkomandi fram-
kvæmd, með eða án skilyrða, eða
b. lagst er gegn viðkomandi fram-
kvæmd vegna umtalsverðra um-
hverfisáhrifa.“
Niðurstaða Skipulagsstofnunar
í fullu samræmi við lögin
Aðalheiður segir úrskurð Skipu-
lagsstofnunar um Kárahnjúkavirkj-
un í fullu samræmi við gildandi lög
um mat á umhverfisáhrifum. ,,Það
er nákvæmlega farið eftir því sem
lögin gera ráð fyrir. Farið er yfir
matsskýrsluna, leitað álits sérfræð-
inga og almennings, síðan kveður
Skipulagsstofnun upp þann úrskurð
að matsskýrslan uppfylli ekki þau
skilyrði sem sett eru um þær og
kemst þar að auki að þeirri niður-
stöðu að framkvæmdir muni hafa í
för með sér umtalsverð umhverfis-
áhrif. Þar af leiðandi er í samræmi
við b-lið annarrar málsgreinar 11.
greinar laganna ekki hægt að fallast
á framkvæmdina. Það er hárrétt og
rökrétt niðurstaða í samræmi við
lögin. Það getur ekki leikið neinn
vafi á því.
En þetta er ekki svona einfalt. Ég
tel tvo alvarlega galla vera í 2. máls-
grein 11. greinar laganna. Sá fyrri
varðar það atriði að ekki megi fallast
á framkvæmd, jafnvel þótt hún hafi í
för með sér umtalsverð umhverfis-
áhrif. Það getur t.d. leitt til þess að
ekki er hægt að fallast á óarðbærar
öryggisframkvæmdir, ef þær hafa í
för með sér umtalsverð umhverfis-
áhrif. Það sjá allir að það gengur
ekki. Lögin gera ekki ráð fyrir því að
hægt sé að gera einhverja undan-
tekningu ef um slíkar framkvæmdir
er að ræða,“ segir hún.
Aðalheiður bendir einnig á að þeg-
ar eldri lög um mat á umhverfis-
áhrifum voru til meðferðar Alþingis
veturinn 1992–93 var í upphaflega
frumvarpinu einungis gert ráð fyrir
því að skipulagsstjóri færi yfir mats-
skýrslu um framkvæmdir en ekki
var bein tenging við framkvæmdina
sem slíka, þ.e. skipulagsstjóra var
ekki falið að taka ákvörðun um hvort
fallist væri á eða lagst væri gegn við-
komandi framkvæmd.
,,Í meðferð umhverfisnefndar var
frumvarpinu breytt og þá komu inn
ákvæði með samsvarandi orðalag og
er nú í 2. málsgrein 11. greinar gild-
andi laga. Ég tel þessa beinu teng-
ingu við framkvæmdina sem slíka
vera seinni gallann. Samkvæmt
greininni er skipulagsstjóra fengið
vald til að fallast á eða leggjast gegn
framkvæmdinni ef hún hefur um-
talsverð umhverfisáhrif og það verð-
ur þess valdandi að heimildir leyf-
isveitandans, þ.e.a.s. þess sem að
lokum gefur út leyfi fyrir fram-
kvæmdinni, skerðast eða geta
skerst. Mér sýnist í fljótu bragði að
hluti efnisheimilda endanlegs leyfis-
veitanda hafi verið færður til Skipu-
lagsstofnunar en formlega leyfis-
veitingarvaldið sé ennþá eftir hjá
leyfisveitandanum. Ég tel að þarna
sé þó ákveðin réttaróvissa vegna
þess að skilin á milli úrskurðar
skipulagsstjóra og endanlegs leyfis-
veitanda eru einfaldlega óljós. Þó
segir skýrt í lögunum að í leyfi til
framkvæmda skuli leyfisveitandi
taka tillit til úrskurðar skipulags-
stjóra en ekki er skýrt hvaða þýð-
ingu þessi grein hafi. Einnig má
benda á Stjörnugrísdóminn fyrri
[dóm Hæstaréttar í apríl 2000] en að
mínu mati bendir rökstuðningur
meiri hluta Hæstaréttar til þess að
bæði framkvæmdaraðili og leyfis-
veitandi séu bundnir af niðurstöðu
Skipulagsstofnunar, og ekkert í
þeim dómi bendir til þess að úr-
skurður Skipulagsstofnunar sé að-
eins leiðbeinandi,“ segir hún.
Nauðsynlegt að
breyta lögunum
Aðalheiður bendir einnig á að um-
hverfisráðherra, sem kveður upp
fullnaðarúrskurð ef úrskurði Skipu-
lagsstofnunar er skotið til ráðherra,
sé bundinn af þessum sömu lögum
og geti ekki tekið hvaða ákvörðun
sem er, en ef kært verður getur ráð-
herra staðfest úrskurðinn, með eða
án breytinga, eða fellt hann úr gildi
að öllu leyti eða að hluta.
Aðalheiður bendir á að endur-
skoðun laganna um mat á umhverf-
isáhrifum standi fyrir dyrum og seg-
ist telja óumflýjanlegt að umræddu
ákvæði verði breytt á þann veg að
ekki verði um beina tengingu að
ræða á milli opinberrar endurskoð-
unar á matsskýrslu vegna fram-
kvæmda og þeirrar afstöðu sem tek-
in er til framkvæmdarinnar sem
slíkrar.
„Ég er þeirrar skoðunar að þessu
þurfi að breyta, þannig að hin raun-
verulega ábyrgð á því hvort fallist er
á framkvæmd eða lagst er gegn
henni sé ótvírætt hjá leyfisveitanda,
hvort sem um er að ræða sveitar-
stjórn, stofnun eða ráðuneyti eins og
lög og hefðbundin verkaskipting
bjóða í hverju tilfelli fyrir sig. Það
þarf í raun ekki að gera miklar
breytingar á lögunum til þess að
laga þetta atriði, einungis að klippa á
þessa tengingu í 2. málsgr. 11. grein-
ar. En afleiðingar slíkrar breytingar
eru hins vegar miklar og að mínu
mati til bóta,“ segir hún.
Aðalheiður var spurð hver staða
iðnaðarráðherra væri í þessu sam-
bandi ef umhverfisráðherra stað-
festi úrskurð Skipulagsstofnunar.
„Ef virkjunarheimild Alþingis
væri til staðar og umhverfisráðherra
staðfesti úrskurð Skipulagsstofnun-
ar, kemur til kasta iðnaðarráðherra
hvort gefa á út virkjanaleyfi og ann-
arra leyfisveitenda, m.a.viðkomandi
sveitarstjórna. Þá vaknar sú spurn-
ing hvort iðnaðaráðherra eða aðrir
leyfisveitendur geti gengið gegn úr-
skurði umhverfisráðherra. Miðað
við það sem fyrr er sagt sýnist það
afar hæpið. Spurningin er kannski
fyrst og fremst sú, hvað eftir er af
efnislegu valdi iðnaðarráðherra, t.d.
til þess að setja skilyrði og þess hátt-
ar,“ svarar hún.
Eðlilegra að miða við hvaða
umhverfisáhrif eru viðunandi
Aðalheiður segir ljóst að niður-
staða Skipulagsstofnunar um Kára-
hnjúkavirkjun hafi vakið gríðarleg
viðbrögð og athygli. ,,Ég tel því að
það geti verið ástæða til að endur-
skoða lögin strax. Beiting laganna
hefur gengið mjög vel undanfarin ár
en núna kemur upp þetta stóra og
mikla mál þar sem niðurstaðan er
ekki í samræmi við væntingar og
málið er í uppnámi. Ég tel því að
núna ættu menn að setjast niður og
skoða málið og viðurkenna nokkrar
staðreyndir, s.s. þá að hægt er að
ráðast í framkvæmdir sem hafa í för
með sér óviss umhverfisáhrif eða
umtalsverð umhverfisáhrif, t.d. ef
þær eru þjóðhagslega hagkvæmar,
varða öryggismál o.s.frv. Orðalag
11. greinar gefur hins vegar til
kynna að slíkt sé ekki mögulegt. Al-
mennt séð er slíkt ekki ólöglegt og
blekking ein að halda því fram að
alltaf sé hægt að fullyrða að tiltekn-
ar framkvæmdir hafi ekki í för með
sér umtalsverð umhverfisáhrif. Að
mínu mati er eðlilegra að miða við
hvaða umhverfisáhrif eru viðunandi,
jafnvel þótt mikil séu, þegar kemur
að því að gefa út endanleg leyfi fyrir
framkvæmdum, að það verði einung-
is leyfisveitanda að taka þá ákvörð-
un en opinber endurskoðun á efni
matsskýrslu verði fyrst og fremst
fólgið í því að meta gæði og áreið-
anleika þeirra upplýsinga sem lagð-
ar eru fram af framkvæmdaraðila,“
segir Aðalheiður Jóhannsdóttir.
Aðalheiður Jóhannsdóttir lögfræðingur segir brýnt að breyta lögum um mat á umhverfisáhrifum
Alvarlegir gallar á
ákvæði um úrskurði
Skipulagsstofnunar
Aðalheiður Jóhannsdóttir, sérfræðingur í
umhverfisrétti, segir alvarlega galla á
ákvæði laga um mat á umhverfisáhrifum
sem fjallar um úrskurði Skipulagsstofn-
unar. Breyta þurfi lögunum svo raunveru-
leg ábyrgð verði ótvírætt hjá leyfisveitanda.
Einnig þurfi að vera hægt að ráðast í fram-
kvæmdir þó þær hafi óviss eða umtalsverð
umhverfisáhrif ef þær eru t.d. þjóðhagslega
hagkvæmar eða varða öryggismál.
omfr@mbl.is
Aðalheiður Jóhannsdóttir