Morgunblaðið - 04.08.2001, Blaðsíða 22

ERLENT
22 LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SVO að segja í hverri viku fer
fangi á dauðadeild einhvers stað-
ar í Bandaríkjunum fram á það
við Hæstarétt að vera náðaður.
Svo að segja í hverri viku segir
Hæstiréttur nei, og enn ein
dauðarefsingin er framkvæmd.
En nú hafa konurnar tvær í
Hæstarétti opinberlega látið í
ljósi efasemdir um dauðarefsing-
ar, og svo virðist sem á hausti
komanda verði rétturinn reiðubú-
inn til umfangsmestu endurskoð-
unar á þessu málefni í aldarfjórð-
ung.
Því fer fjarri að innan Hæsta-
réttar ríki mikið ósætti um hvort
dauðarefsingar séu brot gegn því
ákvæði bandarísku stjórnarskrár-
innar er leggur bann við grimmi-
legum og óvenjulegum refsingum.
Að minnsta kosti þrír af Hæsta-
réttardómurunum níu eru ein-
dregið fylgjandi dauðarefsingum,
og enginn dómaranna er afnáms-
sinni að hætti frjálslyndra manna
á borð við fyrrverandi hæstarétt-
ardómara, Thurgood heitinn
Marshall.
En með því að ákveða að taka
fyrir sumar áfrýjanir dauða-
dæmdra manna og með því að
gefa út óvenju beinskeyttar yf-
irlýsingar hefur rétturinn nálgast
þá umræðu sem farið hefur fram
í Bandaríkjunum um hvort
dauðarefsingum sé beitt af sann-
girni. „Dómararnir eru ekki
ónæmir fyrir breyttu andrúms-
lofti í kringum dauðarefsingar,
umræðunum sem standa yfir og
áhyggjum af nákvæmni og sann-
girni,“ sagði Richard Dieter,
framkvæmdastjóri upplýsinga-
miðstöðvar um dauðarefsingar,
sem hefur gagnrýnt hvernig
dauðarefsingum er beitt.
Áhugi réttarins hefur vaknað á
sama tíma og tíu dauðafangar
voru látnir lausir eftir að DNA-
próf sýndu fram á eða bentu til
að þeir væru saklausir og skoð-
anakannanir sýna að almenningur
hefur áhyggur af sumum þáttum
réttarkerfisins í Bandaríkjunum.
Við upphaf ársfundar banda-
rísku lögmannasamtakanna
(ABA) í Chicago í vikunni var
mælt með því að í þeim ríkjum
Bandaríkjanna þar sem dauða-
refsingar eru leyfðar verði fram-
kvæmd þeirra endurskoðuð, allt
frá réttarhöldum til síðustu
áfrýjana, til að auka sanngirni
framkvæmdarinnar. Gáfu lög-
mannasamtökin út leiðbeiningar
um hvernig endurskoða eigi
framkvæmd dauðarefsingar.
Hæstaréttardómarinn Sandra
Day O’Connor kom áheyrendum
sínum, sem og bæði fylgismönn-
um og andstæðingum dauðarefs-
inga, rækilega á óvart þegar hún
hóf ræðu, er hún hélt í Minnesota
í síðasta mánuði, með því að segja
að ef til vill þurfi að vera í gildi í
Bandaríkjunum
ákveðnar lágmarks-
kröfur um lögfræð-
inga sem verji fólk
sem eigi dauðadóm
yfir höfði sér.
„Eftir að hafa setið
í tuttugu ár í Hæsta-
rétti verð ég að við-
urkenna að alvarlegar
spurningar hafa
vaknað um það hvort
dauðarefsingum sé
beitt af sanngirni hér
á landi,“ sagði
O’Connor. Hún hefur
verið varkár í stuðn-
ingi sínum við dauða-
refsingar. Hún benti
á að aftökum hefur
fjölgað um það bið
tuttugufalt á hverju
ári síðan hún tók sæti í Hæsta-
rétti 1981, og sagði þessa aukn-
ingu hafa beint kastljósinu að
vandamálum. „Það sem veldur
kannski mestum áhyggjum er sú
staðreynd að ef eitthvað er að
marka tölfræðina getur verið að
kerfið láti viðgangast að einhverj-
ir saklausir sakborningar séu
teknir af lífi.“
Hæstaréttardómarinn Ruth
Bader Ginsburg hefur sagt að
hún muni styðja tillögur í a.m.k.
einu ríki um að fresta aftökum á
meðan framkvæmdin væri endur-
skoðuð. „Ég hef enn ekki séð eitt
einasta dauðarefsingarmál, meðal
þeirra tuga náðunarbeiðna sem
berast Hæstarétti rétt áður en
aftaka á að fara fram, þar sem
sakborningurinn hefur fengið
góða vörn við réttarhöldin,“ sagði
Ginsburg í ræðu í apríl sl.
Yfir 700 manns hafa verið tekn-
ir af lífi síðan Hæstiréttur lýsti
því yfir 1976 að það sé hægt að
framkvæma dauðarefsingar á
sanngjarnan hátt, og leyfði að
þær yrðu teknar upp á ný.
Hæstaréttardómararnir eru nú
síðasti aðilinn sem um það bil 70–
80 dauðamenn ár-
lega geta leitað til.
Hæstaréttardómar-
inn Clarence Thom-
as, sem er fylgjandi
dauðarefsingum,
sagði nýlega í ræðu
í St. Louis að úr-
skurðir réttarins
væru aldrei vana-
verk.
Nú nýverið sam-
þykkti rétturinn
með sex atkvæðum
gegn þrem að
ógilda dauðadóm yf-
ir geðfötluðum
morðingja í Texas.
O’Connor skrifaði
meirihlutaálit þar
sem gagnrýnt var
hvernig yfirvöld í
Texas tóku á málinu. Rétturinn
hefur samþykkt að taka fyrir
áfrýjanir frá tveim öðrum dauða-
mönnum í haust. Í flestum til-
fellum eru úrskurðir réttarins í
áfrýjunarmálum heldur þurrlegir
og láta lítið yfir sér. En nú bar
svo við að rétturinn frestaði af-
töku mannanna þegar einungis
fáeinar klukkustundir voru til
stefnu.
Í öðru málinu mun reyna á
hvort það standist stjórnarskrá
að taka geðfatlað fólk af lífi. Fyr-
ir rúmlega tíu árum samþykkti
rétturinn með vissum skilyrðum
að svo væri, en með því að taka
málið upp aftur mun rétturinn
kanna hvort viðhorf Bandaríkja-
manna hafi breyst.
Þá hafa hæstaréttardómararnir
samþykkt að taka fyrir áfrýjunar-
beiðni dæmds morðingja sem
hafði verjanda, tilnefndan af rétt-
inum, er hafði einu sinni verið
lögfræðingur fórnarlambsins.
Þótt um sé að ræða óvenjulegt
tilfelli kann málið að gefa rétt-
inum tækifæri til að kanna nánar
hversu góðir verjendur í dauða-
refsingarmálum yfirleitt eru.
Löggjöf um dauðarefsingar
kann að verða endurskoðuð
Þeir níu dómarar sem sitja í Hæstarétti
Bandaríkjanna eru allir fylgjandi dauða-
refsingum, en sumir þeirra hafa látið í
ljósi áhyggjur af því að kerfið virki ekki
sem skyldi. Nú er talið líklegt að dóm-
ararnir fari að endurskoða framkvæmd
þessara umdeildu refsinga.
Washington. AP.
Sandra Day O’Conn-
or var fyrsta konan
sem var skipuð
hæstaréttardómari í
Bandaríkjunum.
NASA, bandaríska geimvís-
indastofnunin, er um þessar mund-
ir að láta frá sér fara nákvæmustu
heimskort, sem um getur í sögunni.
Er um að ræða þrívíddarmyndir af
fjöllum og dölum, sléttum og
ströndum sem byggjast á aragrúa
mælinga á yfirborði jarðar. Voru
þær gerðar í 11 daga langri geim-
ferjuferð á síðasta ári.
Stafrænu kortin eru unnin úr
átta terabætum (eitt terabæti =
1.000 gígabæti) af upplýsingum en
það samsvarar texta á 160 millj-
ónum blaðsíðna. Náðu mæling-
arnar til 80% af yfirborði jarðar.
Áhöfnin á geimferjunni En-
deavour safnaði upplýsingunum
með tveimur ratsjárloftnetum,
öðru í lestarrými ferjunnar og hinu
á enda 197 feta langs masturs. Þeg-
ar merkin frá þeim voru sameinuð
kom fram þrívíddarmynd af jörð-
inni.
Sérfræðingar NASA segja, að
kortin, sem verða aðgengileg á net-
inu, muni hjálpa flugmönnum við
að forðast fjarlæga fjallatinda og
auðvelda vísindamönnum að kynna
sér afrennsli eða árfarvegi í dölum,
sem þeir hafa aldrei komið til. Í
bandaríska hermálaráðuneytinu
sjá menn fyrir sér, að unnt verði að
gera stýriflaugar miklu nákvæmari
en áður og nýju kortin verða notuð
í meira en 160 hernaðar- og njósna-
kerfum. Þau munu líka koma að
góðum notum við að ákvarða
landamæri og margt fleira.
Flugöryggi aukið
Kortin verða birt smám saman
eða eitt svæði vikulega. Það fyrsta,
20.500 km² svæði í Colorado, var
birt sl. þriðjudag. Búist er við, að
fyrsta heildarkortið af Norður-
Ameríku komi út á vori komanda
en sex þau síðustu, sem sýna eyjar
um allan heim, fyrir lok næsta árs.
Steve Young, vísindamaður hjá
NASA, vinnur nú að smíði gervi-
sjónkerfis, sem byggist á þessum
upplýsingum og á að auðvelda flug-
mönnum siglinguna. Þeir eiga
ávallt að geta séð stöðu sína í þrí-
víðu rúmi og einnig staðsetningu
allra hugsanlegra hindrana. Skipt-
ir þá engu hvort ský eða þoka byrg-
ir mönnum sýn með berum augum.
Geimvísindastofnun Bandaríkjanna gefur út þrívíddarkort af jörðinni
Margfalt
nákvæm-
ari en önn-
ur kort
!"

-'
 #  #
 "
 $./0
' %$ %" )1!! 2
  " 
34)444
#

   
  
  
5%%## 
  

 
), 
  5% 
6
7  ! "  # 
  
%  2

 
2 '  

"  #
 


  
 ) 

5
   
% 
%  2
)
8 
!! 2
9 
 
'  

  

' % 
  


   5 


'  
   # "
  
)





-#
 "#+
  2 

  
 % # 
)
* 
 
   #

'('% '  !! :2

 ;4


 
 
 $)
 





Los Angeles. AP.
GEORGE W. Bush Bandaríkjafor-
seti er talinn hafa unnið sigur í vik-
unni, er fulltrúadeild þingsins sam-
þykkti frumvarp, þar sem kveðið var
á um aukinn rétt sjúklinga til að lög-
sækja sjúkratryggingafélög sem eru
einkarekin vestra. Sett var þak á
fjárhæðina sem hægt væri að dæma
félögin til að greiða, að sögn sjón-
varpsstöðvarinnar NBC.
Bush hafði áður gefið í skyn að
hann myndi beita neitunarvaldi ef
samþykkt yrði tillaga öldungadeild-
arinnar, sem vildi láta duga að tak-
marka skaðabótagreiðslur við 5
milljónir dollara eða tæplega 500
milljónir króna. Taldi Bush að með
lögunum yrði hleypt af stað flóð-
bylgju skaðabótamála. Málamiðlun
náðist eftir harðar umræður í full-
trúadeildinni um að lækka þakið nið-
ur í þrjár milljónir dollara og setja
ýmsar skorður við lögsóknum. Þrá-
teflið um lög af þessu tagi hefur stað-
ið í fimm ár.
Réttur
sjúklinga
aukinn
Bandaríkin
FORSÆTISRÁÐHERRA Taílands,
Thaksin Shinawatra, hefur nú verið
sýknaður af ákæru um skattsvik.
Ráðherrann var sakaður um að
leyna eignum er hann starfaði í síð-
ustu ríkisstjórn, en slapp naumlega
við dóm er stjórnarskrárdómstóll
landsins komst að þeirri niðurstöðu
að hann væri saklaus.
Átta dómarar af 15 greiddu at-
kvæði með Thaksin, sem gerir hon-
um kleift að starfa áfram sem for-
sætisráðherra en flokkur hans vann
stórsigur í þingkosningum í janúar.
Forsætis-
ráðherra
sýknaður
Bangkok. AP.
Taíland
NORSKA ríkisstjórnin hefur skorað
á yfirvöld í Texas að þyrma lífi
manns sem dæmdur var til dauða
fyrir að hafa skotið mann til bana er
hann var sjálfur sautján ára að aldri.
Til stendur að taka Napoleon Beazl-
ey, sem verður 25 ára á morgun, af
lífi með eitursprautu 15. ágúst nk.
„Það er í hæsta máta óvenjulegt
að Noregur mótmæli einstökum
dauðadómum, en ástæðan að þessu
sinni er hve ungur hinn dæmdi var
[er glæpurinn var framinn],“ hefur
AP eftir Kahrine Biering, talsmanni
norska utanríkisráðuneytisins.
Norðmenn
mótmæla
dauðadómi
Ósló. AP.
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦