Morgunblaðið - 16.09.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Árásin á Bandaríkin
Á
RÁS hryðjuverkamanna á
World Trade Center í New
York og bandaríska varnar-
málaráðuneytið í Wash-
ington á eftir að hafa mikil
áhrif á næstunni og segir
Michael Corgan, prófessor í
stjórnmálafræði við Boston University, sem
síðastliðinn vetur var Fulbright-prófessor við
Háskóla Íslands, að baráttan við hryðjuverka-
menn sé ekki skammtímaverkefni heldur muni
taka sinn tíma og bendir á að það sé ekki hægt
að leita á náðir tækni og vísinda til að kippa
málum í lag.
Margir velta nú vöngum yfir því hvað nú taki
við og er grannt fylgst með ummælum banda-
rískra forustumanna til að leita vísbendinga.
Hefur fréttaskýrendum þótt tónninn verða
herskárri eftir því sem lengra líður frá árás-
unum og kallið á svar gerist háværara. Vakti
sérstaka athygli þegar Paul Wolfowitz, aðstoð-
arvarnarmálaráðherra, talaði um að binda enda
á ríki, sem styðja hryðjuverkamenn.
Corgan sagði að ekki mætti oftúlka þessi orð
og leggja í þau þá merkingu að Bandaríkja-
menn hygðust leggja undir sig heilu ríkin.
„Hann á við að enginn greinarmunur verður
gerður á milli hryðjuverkamanna og ríkja, sem
styðja þá í trássi við vilja alþjóðasamfélagsins.
Það má búast við því að mönnum sé heitt í
hamsi í upphafi og þeir tali eftir því. Þetta er
hins vegar nokkuð, sem mun taka langan tíma.
Það mun ekki finnast tæknileg lausn í barátt-
unni við hryðjuverkamenn og við verðum að
læra nýjar aðferðir.“
Athygli hefur vakið að yfirlýsingar um stuðn-
ing koma úr flestum áttum og mætti þar nefna
ríki á borð við Pakistan. Corgan segir að Pak-
istanar séu í mjög erfiðri stöðu.
„Þar takast á hófsöm öfl og bókstafstrúar-
menn,“ segir hann. „Nú eru þeir að reyna að
sýna andlit hófseminnar. Efnahagslíf þeirra
stendur veikum fótum nú þegar og þeir vita að
Indverjar munu ekki verða lengi að ganga á
lagið ef staða þeirra veikist enn frekar. Pakist-
anar mega ekki við því að einangrast og þeir
vilja vera með í leiknum áfram. Ástæðan fyrir
hinni víðtæku samstöðu er sú að öll þessi ríki
vita nánast án undantekninga að það er hægt
að beita sams konar aðferðum gegn þeim og
það eru engin ný sannindi. Þúkidídes bendir á
þetta í skrifum sínum um Pelopsskagastríðið. Í
yfirlýsingu Pakistana sagði að margir Pakist-
anar hefðu verið í World Trade Center þegar
árásin var gerð og þetta væri því líka árás á
Pakistan.“
Hussein sker sig úr því að útskúfun
hans getur ekki orðið meiri
Hann segir að undantekningin sé Saddam
Hussein, leiðtogi Íraks. Hann líti svo á að staða
sín geti ekki versnað, meira að segja þótt hann
skjóti skjólshúsi yfir hryðjuverkamenn. Á hinn
bóginn segi talibanar í Afganistan, þar sem
hryðjuverkaleiðtoginn Osama Bin Laden, sem
nú leikur helst grunur á að standi á bak við
hryðjuverkin á þriðjudag, hefur látið fyrirber-
ast, að þeir hafi ekki komið nálægt þessu og
hann ekki heldur.
„Talibanarnir segja að þeir eigi undir högg
að sækja og eigi í nægum vandræðum heima-
fyrir,“ segir Corgan. „Það sé því ekki margt,
sem þeir geti gert. Við höfum hins vegar ekki
litið á þá sem lögmætt stjórnvald í Afganistan.
Samskiptin hafa verið eftir því og afleiðingin
lætur ekki á sér standa. Afstaða talibana hefur
því verið að þeir þurfi ekki að hlusta á alþjóða-
samfélagið eins og kom í ljós þegar þeir
sprengdu og eyðilögðu búddalíkneskin án tillits
til áskorana um að hlífa verðmætum, söguleg-
um minjum. Stjórnsýsla felst ekki aðeins í því
að tala við vini sína, heldur í því að tala við alla.“
Corgan segir að víða sé að finna fólk, sem
hafi tilhneigingu til að aðhyllast aðgerðir af
þessu tagi. Mörgum múslimum ói við því
hversu halli á þá í viðureigninni við Vesturlönd
og Bin Laden höfði til þeirra.
„Þeir horfa til þess að árið 732 höfðu múham-
eðstrúarmenn sótt fram til Tours í Frakklandi,
en þurftu að hörfa,“ segir hann. „Nú vilja þeir
ryðjast fram á ný. En öfgahugmyndir höfða
víðar til fólks. Það dugir að benda á fótbolta-
bullur í Evrópu og hópa, sem tala um yfirburði
aríska kynstofnsins í Bandaríkjunum til að
sýna að öfgar eru alls staðar fyrir hendi. Þar
eru sams konar hlutir á ferðinni.“
Mikilvægt að láta ekki hryðjuverkin
kalla fram fordóma
Corgan segir að mikilvægt sé að láta ekki
hryðjuverkin kalla fram fordóma og stefna
réttindum manna í hættu vegna þess að þeir til-
heyri ákveðnum þjóðfélagshópum og það megi
ekki gleyma því að þorri múslima sé andvígur
hryðjuverkum, enda þurfi að seilast mjög langt
í túlkun og hártogun á Kóraninum til að finna
réttlætingu þeirra.
„Það síðasta sem við þurfum á að halda er að
ráðist verði að saklausu fólki og flestir forustu-
menn hafa talað af mikilli ábyrgð um að menn
verði að sýna stillingu,“ segir hann. „Meira að
segja menn á borð við rithöfundinn Tom Clancy
hafa talað af ábyrgð.“
Corgan kennir við Boston University og seg-
ir að samsetning stúdenta sé mjög fjölþjóðleg.
Palestínumaður sé aðstoðarmaður hans og í
nemendahópnum fólk frá Sameinuðu arabísku
furstadæmunum, svo eitthvað sé nefnt. Kenn-
ararnir geri sér far um að sýna gott fordæmi og
brýna fyrir nemendum að ekki megi falla í þá
gryfju að láta reiðina vegna hryðjuverkanna
bitna á blásaklausu fólki einungis vegna upp-
runa þess. Komið hefur fram í fréttum að Bin
Laden fjölskyldan hefur tengsl víða og hefur
bróðir Osamas Bins Ladens veitt milljón doll-
ara í rannsóknarstyrk til Harvard-háskóla.
Corgan segir að ekkert geti verið athugavert
við það og spyr hvort styrktaraðilinn eigi að
gjalda verka bróður síns.
Í yfirlýsingu úr herbúðum Bins Ladens sagði
að vissulega hefðu saklausir borgarar látið lífið
í árásunum á þriðjudag, en daglega væri verið
að murka lífið úr saklausum borgurum á Vest-
urbakkanum og Gaza. Corgan segir að það sé
vissulega rétt að ástandið fyrir botni Miðjarð-
arhafs sé ámælisvert og þar halli mjög á Palest-
ínumenn. Fyrir hvern Ísraela, sem láti lífið,
deyi fjórir Palestínumenn. Ísraelar haldi því
hins vegar fram að þeir séu í aðgerðum sínum
að reyna að láta til skarar skríða gegn ákveðn-
um aðilum og markmiðið sé ekki að fella sak-
lausa borgara. Þarna sé skýr greinarmunur. Í
árásinni á World Trade Center hafi ekkert ann-
að vakað fyrir hryðjuverkamönnunum en að
manntjónið yrði sem mest.
„Byggingarnar voru táknrænar fyrir Banda-
ríkin, en þeirra meginmarkmið var að myrða
sem flesta,“ segir hann.
Nokkuð hefur verið rætt um það hversu
mikla þjálfun hafi þurft til þess að fremja
hryðjuverkin á þriðjudag og eru menn ekki á
eitt sáttir. Corgan kveðst vera þeirrar hyggju
að ekki hafi þurft þrautþjálfaða flugmenn til að
fremja hryðjuverkin. Hann kveðst hafa rætt
við orrustuflugmenn úr flughernum, sem segi
að það flóknasta við að fljúga stórum farþega-
flugvélum sé að taka á loft og lenda þeim.
Almenningur hefði ekki sætt sig við
fylgifiska nauðsynlegs eftirlits
„Þegar vélin er komin á loft þarf ekki nema
ákveðna grundvallarhæfni og það er ekki svo
erfitt að gera það sem hryðjuverkamennirnir
gerðu,“ segir hann. „Því er haldið fram að þetta
hafi verið of skipulagt og háþróað til að Bin La-
den hefði getað staðið að baki verknaðinum, en
ég held að það sé ekki rétt. Allar flugáætlanir í
innanlandsflugi liggja fyrir og eru opinberar.
Þeir tryggðu hins vegar að tjónið yrði eins mik-
ið og mögulegt væri með því að velja vélar, sem
voru á leið í langt flug þannig að sem mest elds-
neyti væri um borð. Þá er ekki hægt að tala um
að öryggisviðbúnaður hafi verið mikill í banda-
rísku innanlandsflugi. Ritstjóri virts flugmála-
tímarits benti á að allajafna væri bandarískt
innanlandsflug um 40% af öllu flugi í heiminum.
Í Bandaríkjunum eru flugvélar notaðar eins og
strætisvagnar víða annars staðar. Á sjöunda og
áttunda áratugnum var mikið um flugrán í
Bandaríkjunum og því var mjög hert á öllum
öryggisreglum og eftirlit mikið. Vopnaðir lög-
reglumenn voru meira að segja um borð í vél-
unum og þessu fylgdi iðulega bið og tafir. Síðan
slaknaði smám saman á þessum kröfum og fyr-
ir þessi hryðjuverk hefði bandarískur almenn-
ingur aldrei sætt sig við þá bið og tafir, sem
óhjákvæmilega fylgja stífu eftirliti. Hins vegar
hafa fjölmargir aðilar, þar á meðal fyrrverandi
eftirlitsmenn flugmálayfirvalda, bent á að víða
væri pottur brotinn. Flestir hefðu hins vegar
sagt að hryðjuverk af því tagi, sem við urðum
vitni að í vikunni, væru útilokuð.“
Hryðjuverkamenn hafa átt erfitt með að
láta Vesturlönd taka sig alvarlega
Corgan sagði að hryðjuverkamenn hefðu til
þessa í raun átt mjög erfitt með að láta Vest-
urlönd taka sig alvarlega.
„Þessir hryðjuverkamenn eru í stríði,“ segir
hann. „Við höfum hins vegar í raun hunsað þá.
Þegar framið er hryðjuverk myndast ákveðið
ástand í nokkra daga, menn henda á þá nokkr-
um sprengjum, en síðan fer allt í sínar hefð-
bundnu skorður á ný og þetta hefur verið að
gera hryðjuverkamenn brjálaða.“
Hann segir að þetta muni breytast núna, en
Vesturlöndum sé hins vegar ákveðinn vandi á
höndum vegna þess að þar sé ekki til staðar
réttur aðili til að taka á vandanum.
„Hryðjuverkavandinn er ofvaxinn hefðbund-
inni lögreglu, en minni en svo að það henti að
beita hernum,“ segir hann. „Það þarf í raun
nokkurs konar þjóðvarðliða og slíkar sveitir
voru til í löndum á borð við Frakklandi og Ítal-
íu, en eru það ekki lengur. Það er helst að Rúss-
ar eigi enn þetta millistig milli lögreglu og hers
og er það arfleifð frá gömlum tímum.“
Corgan bendir á að markmið hryðjuverka-
mannsins sé í raun tvíþætt.
„Annað er að sýna að ríkjandi stjórnvöld séu
ólögmæt vegna þess að þau geti ekki verndað
borgarana og hitt að draga fram að um leið og
hún verndi borgarana byrji hún að beita kúgun.
Það er mjög erfitt að bregðast við hryðjuverk-
um og það óhugnanlega er að það munu fleiri
láta lífið nema komið verði á lögregluríki. Í
þessu tilfelli er til dæmis hægt að fullyrða að við
vissum um allar þær ráðstafanir, sem þyrfti að
gera til að koma í veg fyrir hryðjuverk af þessu
tagi. Hins vegar verður almenningur að vera
reiðubúinn að styðja slíkt og fyrir atburðina á
þriðjudag var því ekki til að dreifa.“
Corgan benti á að Bandaríkin hefðu ávallt
verið andvíg hryðjuverkum, en hryðjuverk
væru ekki alltaf litin sömu augum. Til dæmis
hefði Írski lýðveldisherinn notið ákveðinnar
velvildar í Bandaríkjunum og víða í Boston
hefði þeim manni verið vísað á dyr, sem segði
að IRA stundaði hryðjuverk. Þá hefðu Baskar
getað framið hryðjuverk á Spáni og flúið síðan
til Frakklands án þess að eiga á hættu að
frönsk stjórnvöld ömuðust við þeim. Samstað-
an nú sýndi hins vegar að um allan heim fylltust
menn ógeði á verknaðinum í Bandaríkjunum.
Þessi samstaða væri mikilvæg, ekki síst vegna
þess að hún sýndi að þetta væri ekki bara
hryðjuverk, heldur árás á stoðir pólitíkur og
stjórnmála. Þá væri einnig mikilvægt að þessi
samstaða næði út fyrir Vesturlönd þannig að
ekki liti svo út sem hér væri um að ræða stríð
milli siðmenninga heldur viðureign samfélags
þjóðanna gegn sameiginlegri hættu.
Ekki leyst með tæknibrellum
„Nú tekur við löng barátta og það má búast
við því að fleiri muni falla,“ segir Corgan. „Það
má búast við að þessi barátta muni taka ára-
tugi. Hún krefst samtakamáttar í aðgerðum.
Það er ekki hægt að leysa þetta með tækni-
brellum og njósnagervihnöttum. Það verður
ýmislegt að breytast í vinnubrögðum og menn
verða að gera sér grein fyrir því að eigi að upp-
ræta hryðjuverkasamtök dugir ekki að vera
með flugumann í afgönsku skátunum heldur
þarf að komast inn að innsta kjarna og það get-
ur kallað á samskipti við ýmsa vafasama menn.
En við verðum að hafa hugann við það hvernig
við bregðumst við. Munum að þegar Platón
brást við upplausninni í Aþenu vegna Pelops-
skagastríðsins lagði hann fram hugmyndir um
hverjir skyldu ráða í samfélaginu. Aristóteles,
sem við myndum ekki vita mikið um hefðu ar-
abískir fræðimenn fyrr á öldum ekki varðveitt
heimspeki hans, virti hins vegar fyrir sér
ástand Aþenu er dregið hafði úr mætti hennar
og komst að þeirri niðurstöðu að hófsemi væri
þörf.“
Þessir hryðjuverkamenn
eru í stríði
Heimsbyggðin er slegin
eftir árás hryðjuverka-
manna á New York og
Washington. Michael
Corgan, prófessor við
Boston University, segir
að þeir, sem stóðu á bak
við verknaðina, eigi í stríði
og það eigi eftir að kosta
nokkurra áratuga baráttu
að ráða niðurlögum þeirra.
Karl Blöndal ræddi við
hann um hryðjuverkin og
baráttuna við hryðju-
verkamenn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Michael Corgan, prófessor við Boston University, segir að ekki verði barist við hryðjuverka-
menn með tæknibrellum, heldur þurfi aðrar aðferðir til að komast að rót vandans.