Morgunblaðið - 12.10.2001, Qupperneq 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. OKTÓBER 2001 43
ÍSLENDINGAR eru einkennileg
þjóð, streð okkar til þess að öðlast
hið besta af öllu er grátbroslegt, ein-
hvern veginn virðist fólki ómögulegt
að meta eigin þarfir og
fjárfesta samkvæmt
þeim. Ágæt dæmi eru
um hávaxna jeppaflot-
ann á dekkjunum
blöðrulegu, sem eru
keyrðir nánast ein-
göngu innan höfuð-
borgarsvæðisins og eru
yfirleitt keyptir til þess
að vera tákn um vel
stæðan eiganda. Fyrir
nokkrum áratugum,
þegar „teppi“, breiðir,
amerískir drekar voru
stöðutákn, kallaði Dag-
ur Sigurðarson sóknina
eftir þeim „meðvitaða
breikkun á rassgati“.
Nú um stundir þykja
breiðir rassar ekkert sérstaklega
fýsilegir, þannig að „meðvituð hækk-
un á rassgati“ fellur sennilega betur
að tíðarandanum. Hásæti í umferð-
inni veitir sjálfsagt vellíðan, maður
er yfir aðra hafinn.
Þeir sem ekki hafa efni á slíkjum
tækjum vilja samt vera eins vel búnir
í vetrarumferðina og framast er unnt
– lausnin er nagladekk. Á þeim ekur
fólk svo reglulega milli heimilis,
vinnustaðar og einhverra verslana.
Kannski bíóferð um kvöldið. Allt á
þeim tíma sem götur eru ruddar,
saltaðar og allt gert þannig úr garði,
að nagladekk séu óþörf.
Ég hef langa reynslu af akstri ým-
iss konar ökutækja, en vinn núna
sem leigubílstjóri í Reykjavík, mikið
á nóttunni. Héðan í frá mun ég aldrei
nota nagladekk og finnst fráleitt að
þau séu höfð undir venjulegum fjöl-
skyldubílum. Þau geta gert lítils
háttar gagn nokkra daga á ári, en
slæmar, óbeinar afleiðingar af notk-
un þeirra vega margfalt upp hið litla
gagn sem hafa má af þeim. Allt er
sérstakt á Íslandi segir þjóðtrú nú-
tímans. Veðráttan er svo sérstök að
við getum haft ferns konar veður á
sólarhring, sem er að vísu rétt. Þetta
er notað sem rök fyrir nagladekkj-
um, en ef eitt þessara veðrabrigða
skapar hálku, þá er sú hálka hvorki
betri né verri en önnur hálka, íslensk
hálka er ekkert hættulegri en útlend.
Ekki einu sinni miðað við höfðatölu!
Því finnst mér merkilegt og raun-
ar sorglegt, hvað hugmyndafræðing-
ar Umferðarráðs eru seinheppnir við
nýtingu heilbrigðar skynsemi. Þeir
reyna að skilja ekki rannsóknaniður-
stöður og eru orðnir að nokkurs kon-
ar naglatrúarsöfnuði.
Sigurður Helgason var tekinn tali
af Ómari Ragnarssyni ekki alls fyrir
löngu og spurður hvort honum þætti
ekki slæmt, þegar þúsundir tonna af
malbiki spændust út í
loftið af völdum nagla-
dekkja ár hvert. Svar
hans var stutt: „Þá
verðum við bara að
kaupa meira malbik.“
(!)
Skynsamleg umræða
verður að vera rökvís,
byggð á staðreyndum,
en ekki þjóðtrú og
kreddum.
Níu rök gegn
nagladekkjum
1. Stundum gera
naglar vissulega gagn,
t.d. þegar svellalög eru.
Þau eru sjaldgæf í
Reykjavík og tæpast
varanleg nema í lítt eknum götum.
Hina dagana, þegar götur eru auðar,
auka naglar hemlunarvegalengd og
þar með hættu á slysum, en þeir dag-
ar eru margfalt fleiri. Teljið þið nagl-
ana bæta þetta upp, þá fáu daga sem
þeir gætu hugsanlega gert gagn?
2. Negldir hjólbarðar grafa djúpar
rásir í malbikið, en þær hafa einmitt
valdið mörgum alvarlegum slysum
þegar bílar fljóta upp í vatni. Hefur
Umferðarráð aðrar skoðanir á
þessu?
3. Vegna gegndarlauss áróðurs
Umferðarráðs fyrir notkun nagla-
dekkja, hafa ökumenn talið sig geta
ekið ansi greitt á þessum „öruggu“
börðum, skýrslur sýna samt að slys
nagladekkjanotenda eru oft alvar-
legri en þeirra sem ekki nota þau. Er
þetta falskt öryggi, eða hefur Um-
ferðarráð eðlilega skýringu á þessu?
4. Virkni naglanna er mest fyrst,
en hefur minnkað um allt að 85% eft-
ir 10.000 ekna kílómetra, sem hefur í
för með sér enn falskara öryggi.
5. Nagladekk eru mesta mengun-
arvandamál höfuðborgarinnar, svif-
ryk í lofti mælist langt yfir mörkum
dag eftir dag þegar stillur eru. Þar að
auki verður allt umhverfi okkar, hús,
gróður, skótau o.fl. útbíað í biki allan
veturinn. Fyrir utan bílana sjálfa,
hversu margar vinnustundir skyldu
fara í það á vetri hverjum, að þrífa
óþverrann af bílaflotanum? Saman-
lagt eru það sjálfsagt hundruð árs-
verka, sem gætu nýst fólki til geðs-
legri starfa. Nagladekk eru
algerlega á skjön við umhverfisvernd
21. aldar.
6. Umferðarhávaði er víða vanda-
mál, oft er farið út í dýrar fram-
kvæmdir til þess að búandi sé í
grennd við umferðargötur. Með því
að banna nagladekk væri hægt að
minnka þennan hávaða um helming.
7. Þau hundruð milljóna, sem fara
eingöngu til þess að malbika yfir það
sem naglarnir hafa krafsað upp,
kæmu að margfalt meira gagni við
annað starf að öryggismálum í um-
ferð. Væru 300.000.000 krónur ekki
betur komnar annarsstaðar?
8. Áferð malbiksins er alveg un-
aðsleg þegar það er nýlagt, manni
finnst bíllinn svífa eftir götunum.
Þetta slétta yfirborð heldur sér fram
að hausti, en í lok október fer veg-
hljóðið að aukast, þúsundir bíla eru
komnar á nagladekk, fína efnið í mal-
bikinu er kroppað upp af nöglunum,
þannig að það sem stendur upp úr
eru harðar steinvölur. Þetta yfirborð
framkallar veghljóðið, sem allir vilja
losna við.
9. Harðkornadekk eru jafnokar
nagladekkja á flestum sviðum, en
hafa engan galla þeirra. Lausnin er
sem sagt fundin.
Rök með nagladekkjum eru fá –
þar sem snjóað hefur yfir svell hafa
nagladekk nokkra yfirburði, því
naglarnir ná í gegn. Þetta eru samt
afar sjaldgæfar aðstæður. Önnur rök
gætu hnigið að atvinnuöryggi starfs-
manna á dekkjaverkstæðum – notk-
un nagladekkja krefst þess að um-
felga verði tvisvar á ári. Heilsárs- og
harðkornadekk losa neytendur við
þann kostnaðarlið.
Skynsemi og gagnrýnin hugsun
Umferðarráðsmenn, finnið sann-
færandi rök fyrir notkun nagla-
dekkja á snjóminnsta svæði landsins.
Ef ykkur tekst það trúverðuglega
skal ég éta alla tiltæka hatta norðan
Alpafjalla. Í alvöru talað held ég að
þið verðið menn að meiri, gagnrýnið
þið eigin skoðanir og aðlagist við-
teknum stefnum í umferðar- og um-
hverfismálum. Rökin með nagla-
dekkjum eru fá og haldlítil, en rökin
gegn þeim hrannast upp.
Þess vegna legg ég til, að negldir
hjólbarðar verði alveg bannaðir, líkt
og í Þýskalandi, Hollandi og mið-
norðurríkjum Bandaríkjanna, en þar
búa um 50 milljónir manna – aldeilis
ekki við snjóleysi. Næstbesti kostur-
inn væri skattlagning. Nagladekk
eru úrelt fyrirbæri.
Bönnum
nagladekkin!
Sigurður Hrafn
Guðmundsson
Dekk
Rökin með nagla-
dekkjum eru fá og
haldlítil, en rökin gegn
þeim hrannast upp,
segir Sigurður Hrafn
Guðmundsson í opnu
bréf til Umferðarráðs.
Höfundur er leigubílstjóri og nemur
heimspeki við HÍ.
annarsvegar og nagla-
dekkjum hinsvegar.
Niðurstaða þeirra er
sú að nagladekk veiti
falskt öryggi.
Umferðarráð, rann-
sóknarnefnd bifreiða-
slysa og Rannsóknar-
stofnun
byggingariðnaðarins
réðust í það verkefni
síðastliðinn vetur að
gera samanburð á
dekkjum. Tilraun var
gerð með harðkorna-
dekk, naglalaus Bliz-
zak-dekk frá Bridge-
stone og nagladekk og
naglalaus dekk frá Michelin. Sam-
anburðurinn var gerður á kvart-
mílubrautinni við Hafnarfjörð.
Fyrri hlutinn fór þannig fram að
sprautað var vatni á brautina til að
ná fram ísingu. Slíkar aðstæður
skapast nánast aldrei á vegum, en
eru að sama skapi mög erfiðar.
Sami bílstjóri var látinn fram-
kvæma allar prófanirnar á sama
bílnum. Seinni hluti samanburðar-
ins var síðan gerður nú í haust á
blautu og þurru malbiki. Niðurstöð-
ur prófanna verða birtar fljótlega
og verður forvitnilegt
að sjá þær.
Það hefur sýnt sig
að um falskt öryggi er
að ræða þegar menn
aka á negldum dekkj-
um. Ökumenn aka mun
hraðar og treysta á að
bifreiðin láti betur að
stjórn í beygjum og
þegar á að stöðva
hana. Þetta hefur verið
niðurstaða Norðmanna
í eins rannsóknum og
þeirri sem gerð var hér
og sagt er frá fyrr í
greininni. Reynsla
þeirra sem hafa haft
Bridgeston Blizzak undir bílnum
hefur verið á sömu lund. Til dæmis
má nefna að bílstjórar sem hafa sótt
vinnu t.d. frá Árborgarsvæðinu til
Reykjavíkur eru á einu máli um að
naglarnir hafi enga þýðingu. Bliz-
zak-dekkin séu mýkri, hljóðlátari og
auki aksturseiginleika bílsins og þar
með öryggi.
Kostir Blizzak-dekksins eru þeir
að það heldur eiginleikum sínum
þótt það slitni. Loftbólumynstrið er
þannig gert að eftir því sem dekkið
slitnar koma nýjar loftbólur í ljós og
taka við af þeim sem eru að hverfa.
Nagladekkið er hinsvegar þannig
útbúið að það er best á meðan það
er nýtt, en eftir því sem nöglunum
fækkar við akstur á auðu malbiki
minnkar öryggi þess.
Niðurstaða mælinga gatnamála-
stjóra hvað varðar hávaða- og loft-
mengun sem hlýst af notkun nagla-
dekkja ætti að vera nægur
vitnisburður til að vekja fólk til um-
hugsunar við val á vetrardekkjum.
Mælingar gatnamálastjóra síðastlið-
in vetur sýna að svifryk í höfuð-
borginni var langt yfir mörkum
þess sem það væri ef allir ækju á
naglalausum dekkjum. Og hver
kannast ekki við hávaðann í nögl-
unum þegar ekið er á auðu malbiki?
Nú hefur umhverfis- og heilbrigð-
isnefnd Reykjavíkur samþykkt til-
lögur gatnamálastjóra og heilbrigð-
iseftirlitsins um að lagt verði
sérstakt gjald á nagladekk í höf-
uðborginni.
Þá er bara eftir að sjá hvort
borgarráð hefur kjark og þor til að
stíga skrefið til fulls og taka sömu
afstöðu til tillagnanna og umhverf-
isnefndin.
Karl Ottó Karlsson
Höfundur er deildarstjóri.
ÞÚSUNDIR Ís-
lendinga eru með liða-
gigt. Þessir algengu
sjúkdómar leggjast á
fólk á öllum aldri og
valda margvíslegum
vandamálum í dag-
legu lífi. Liðverkir og
þreyta eru algengar
kvartanir og stirðleiki
í liðum er oft mikill,
sérstaklega eftir næt-
urlangan svefn þar
sem liðirnir hafa verið
að mestu óhreyfðir í
margar klukkustund-
ir. Fyrsta morgun-
verk margra liðagigt-
arsjúklinga er að setja hendurnar
undir heita vatnsbunu til að liðka
þær svo þeir geti tekið til morg-
unmatinn, klætt börnin og komið
sjálfum sér á vinnustað. Verkir og
vanlíðan geta verið daglegt brauð
og haft mikil áhrif á starfsgetu ein-
staklingsins. Með tímanum veldur
viðvarandi liðbólga skemmdum í
liðum sem enn frekar eykur verki
og dregur úr starfsgetunni.
Sjúkdómsgangur í liðagigt er
æði misjafn. Liðagigt er nefnilega
ekki einn sjúkdómur heldur sam-
ansafn fjölmargra sjúkdóma, s.s.
iktsýki, sóraliðagigtar, hryggiktar
og fylgiliðagigtar, sem eiga það
sameiginlegt að valda langvinnri
bólgu í einum eða fleiri liðum lík-
amans. Þegar einstaklingur grein-
ist með liðagigt er því nauðsynlegt
að kanna hvaða tegund liðagigtar
viðkomandi er haldinn og meta
framtíðarhorfur svo að fullnægj-
andi forsendur liggi fyrir við
ákvörðun á meðferð.
Meðferð liðagigtar á fyrri hluta
20. aldar miðaði að því að bæta líð-
an sjúklinganna en hafði takmörk-
uð áhrif á endanlega útkomu liða-
gigtarinnar. Stórir skammtar af
aspiríni drógu vissulega úr lið-
verkjum og stirðleika, en sá bati
var oft dýru verði keyptur því flök-
urleiki, kviðverkir,
magasár, suð í eyrum
og ýmislegt fleira
voru algengar auka-
verkanir meðferðar-
innar.
Á seinni huta 20.
aldar voru mörg fram-
faraspor stigin í með-
ferð liðagigtar með
tilkomu ýmissa lyfja
sem voru mun kröft-
ugri en fyrri liðagigt-
arlyf og höfðu jafn-
framt sjaldnar
aukaverkanir í för
með sér. Samhliða því
hefur orðið hugarfars-
breyting hjá læknum og liðagigt-
arsjúklingum þar sem krafan um
góðan árangur meðferðar er vax-
andi. Í dag þykir ekki nóg að
draga úr liðverkjum og stirðleika,
heldur er þess vænst að meðferðin
dragi verulega úr, eða stöðvi alveg,
liðbólguferlið og þær liðskemmdir
sem einatt hljótast af viðvarandi
liðbólgum. Í dag næst viðunandi
árangur í meðferð hjá miklum
meirihluta sjúklinga. Eftir sem áð-
ur er ákveðinn hópur sjúklinga
sem hefur illviðráðanlegri liðsjúk-
dóm og er áfram með umtalsverð-
ar liðbólgur þrátt fyrir hefðbundna
lyfjameðferð. Rannsóknir hafa
sýnt að margir þessara einstak-
linga standa mjög höllum fæti.
Stöðugir verkir, minnkandi líkams-
færni, aukin tíðni annarra sjúk-
dóma, tíðar sjúkrahúsinnlagnir,
versnandi fjárhagur og aukin fé-
lagsleg einangrun gerir vanda
þeirra mikinn.
Í byrjun 21. aldarinnar erum við
gigtlæknar bjartsýnir á að á næstu
5–10 árum takist að breyta veru-
lega líðan og lífsgæðum þessa fólks
til batnaðar.
Nú þegar eru tvö ný lyf komin á
markað á Íslandi sem tilheyra
nýrri kynslóð lyfja, svokölluð líf-
virk lyf („biological agents“). Verk-
unarmáti og gerð þeirra eru um
margt frábrugðin eldri lyfjum og í
vissum tilfellum gefa þau umtals-
verðan bata þar sem eldri lyfin
dugðu ekki. Ennþá er langtíma-
reynsla af nýju lyfjunum takmörk-
uð og því of snemmt að dásama
virkni þeirra um of, en óneitanlega
er margt sem bendir til þess að
nýja lyfjakynslóðin muni „erfa
landið“ og gera framtíðarhorfur
liðagigtarsjúklinga enn bjartari en
nú er.
Meðferð liða-
gigtar er í hraðri
framþróun
Arnór Víkingsson
Höfundur er sérfræðingur í lyflækn-
ingum og gigtarsjúkdómum á Land-
spítala – háskólasjúkrahúsi.
Gigtlæknar eru bjart-
sýnir á, segir Arnór
Víkingsson, að á næstu
5–10 árum takist að
breyta verulega líðan og
lífsgæðum þessa fólks
til batnaðar.
Gigt