Morgunblaðið - 12.10.2001, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FÖSTUDAGUR 12. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SKAMMT undan er
ögurstund í íslenskum
sjávarútvegi. Nú er tek-
ist á um það hvort, og
þá með hvaða hætti, eigi
að skattleggja sjávarút-
vegsfyrirtækin undir
formerkjum svonefnds
auðlindagjalds. Útgerð-
in hefur fallist á
greiðslu hóflegs veiði-
gjalds sem byggt er á
afkomu greinarinnar,
en því miður vilja ýmsir
stjórnmálamenn ekki
heyra á það minnst;
„fyrningarleið“ skal það
vera, uppboð á veiði-
heimildum, gera á afla-
hlutdeildir útgerðarinnar upptækar
og bjóða upp á almennum markaði.
Ábyrgðarleysi þeirra er í algleym-
ingi.
Eykur óstöðugleika
og óvissu
Í áliti meirihluta endurskoðunar-
nefndar, eru tiltekin gild rök fyrir því
að ekki skuli farin fyrningarleið. Í áliti
sínu lýsir nefndin megingöllum þess-
arar leiðar, sem vegur að rótum sjáv-
arútvegsins, eykur óstöðugleika,
kemur í veg fyrir markmiðssetningu
og langtímahugsun í greininni og
stórskaðar afkomumöguleika fyrir-
tækjanna. Fyrningarleið grefur und-
an stöðugleika og rekstrargrundvelli
fyrirtækja í sjávarútvegi því þau
munu enga vissu hafa fyrir því að þau
muni hafa yfir nægum aflaheimildum
að ráða til að halda starfseminni
gangandi á næstu árum. Þau hafa
heldur ekki vissu fyrir því að nýtt skip
hafi nægar aflaheimildir á endingar-
tíma þess, þegar kemur að ákvörð-
unum um fjárfestingar. Þau fyrirtæki
sem þegar hafa fjárfest í skipum og
búnaði til fiskveiða hafa mestu að
tapa ef valin verður fyrningarleið, því
alger óvissa ríkir um hvort viðkom-
andi geti tryggt sér óbreytta kvóta-
stöðu nema með því leggja fram mjög
há tilboð í þær aflahlutdeildir sem
fyrndar eru.
Með því að taka upp fyrningarleið
búa stjórnvöld til óvissu í þessari at-
vinnugrein og stuðla að
því að fyrirtækin kaupi
aflaheimildir of dýru
verði í þeirri viðleitni að
tryggja sér nægan
kvóta. Nær væri að hlúa
að þessum höfuðat-
vinnuvegi þjóðarinnar, í
stað þess að leggja sí-
fellt steina í götu hans.
Nýliðum mun fækka
Talsmenn fyrningar-
leiðar halda því gjarnan
fram að sú leið stuðli að
nýliðun í greininni, þ.e.
gefi fleirum en núver-
andi eigendum afla-
heimilda tækifæri til að
fara í útgerð. Sú fullyrðing er alröng,
því uppboð á aflaheimildum mun leiða
til þess að verð þeirra mun hækka frá
því sem nú er. Fyrningarleið mun því
verða til þess að veiðiheimildir flytj-
ast á færri hendur, því stærstu og öfl-
ugustu sjávarútvegsfyrirtækin munu
hafa meiri möguleika en hin smærri
til þess að greiða hátt verð í skamman
tíma. Þá búa smærri fyrirtæki al-
mennt yfir minni sérþekkingu en hin
stærri, hafa takmarkaðri aðgang að
fjármagni og munu þar með eiga erf-
itt uppdráttar í fyrningarkerfi.
Nýliðar munu verða skammlífir í
því kerfi.
Ríkisuppboð
Fyrningarleið mun auka ríkisaf-
skipti og miðstýringu í sjávarútvegi.
Verði sú leið fyrir valinu þarf að setja
á stofn opinberan tilboðsmarkað með
aflahlutdeildir, einhvers konar ríkis-
uppboð, til að standa að árlegum út-
boðum hina fyrndu heimilda. Það
mun leiða til aukins kostnaðar sem
falla mun á þá sem viðskipti eiga á
markaðnum, þ.e.a.s. útgerðarfyrir-
tækin og er auk þess afturhvarf frá
þeirri markaðsvæðingu sem átt hefur
sér stað í sjávarútvegi undanfarin ár.
Fyrningarleiðin grefur einnig und-
an grundvelli fiskveiðistjórnunarinn-
ar. Sú skoðun helgast af því að hún
hvetur ekki til ábyrgrar afstöðu og
góðrar umgengni um auðlindir sjáv-
arins með langtímaafrakstur fiski-
stofnanna í huga, heldur stuðlar fyrn-
ingarleiðin að því að útgerðar-
fyrirtækin líti fremur til
skammtímahagsmuna í rekstri sín-
um, vegna óvissunar um varanleika
veiðiheimildanna.
Stórfelld eignaupptaka
Talsmenn fyrningarleiðarinnar
virðast ekki gera sér grein fyrir stór-
felldri eignaupptöku sem hún hefði í
för með sér. Stjórnmálamenn, m.a.s.
að segja þeir sem telja sig hægra
megin við miðju stjórnmálanna, virð-
ast hafa gleymt því að með fyrning-
arleiðinni yrði hrint í framkvæmd
stórkostlegustu eignaupptöku í sögu
lýðveldisins. Yfir 80% af þeim veiði-
heimildum sem úthlutað er á hverju
ári hafa skipt um hendur frá því afla-
markskerfið kom til sögunnar. Með
öðrum orðum: Útgerðarfyrirtækin
hafa keypt kvótann í trausti þess að
varanleiki fiskveiðistjórnunarkerfis-
ins sé tryggur. Greiðsla auðlinda-
gjalds í hvaða mynd sem er, er auðvit-
að eins og blautur sjóvettlingur
framan í þessa aðila, en greiðsla slíks
gjalds á grundvelli fyrningarleiðar
verður rothögg fyrir marga.
Ekki má heldur gleyma því að tug-
þúsundir manna eru beinir og óbeinir
eigendur útgerðarfyrirtækjanna.
Stærstu félögin eru almenningshluta-
félög, þar sem bæði einstaklingar og
lífeyrissjóðir hafa kosið að ávaxta
fjármuni sína til lengri tíma. Enginn
vafi er á að greiðsla auðlindagjalds,
sérstaklega á grundvelli fyrningar-
leiðar, mun stórskaða afkomumögu-
leika fyrirtækjanna sem leiða mun til
verðlækkunar þeirra á hlutabréfa-
markaði. Í því ljósi má líta á allar hug-
myndir um greiðslu aðlindagjalds
sem atlögu að sparifé fjölmargra
landsmanna.
Fyrningarleiðin er feigðarflan.
Fyrningarleið
er feigðarflan
Eiríkur
Tómasson
Höfundur er forstjóri Þorbjörns
Fiskaness hf. í Grindavík.
Sjávarútvegur
Fyrningarleið grefur,
segir Eiríkur Tóm-
asson, undan stöð-
ugleika og rekstrar-
grundvelli fyrirtækja í
sjávarútvegi.
Á LANDSFUNDI
Sjálfstæðisflokksins
fyrir tveimur árum lof-
aði Davíð Oddsson
fundarmönnum að það
yrði sátt um stjórnkerfi
fiskveiða. Það loforð
nægði til að sefa fjöl-
marga, sem svall móður
vegna þess einmuna
ranglætis sem núver-
andi kerfi felur í sér. Í
framhaldinu var gerð
raunveruleg, þverpóli-
tísk tilraun til sátta með
samþykkt Alþingis á
snjallri tillögu Mar-
grétar Frímannsdóttur
um sérstaka auðlinda-
nefnd. Nefndinni var meðal annars
falið það erfiða verk að finna sáttaflöt
milli ólíkra viðhorfa um stjórn fisk-
veiða. Frá því er skemmst að segja,
að auðlindanefndin skilaði niður-
stöðu, sem bauð í reynd upp á sættir í
deilunni. Sú sátt var rofin af Árna M.
Mathiesen sjávarútvegsráðherra
þegar hann tók upp hráan málflutn-
ing LÍÚ en allar götur síðan hefur
hann án afláts afbakað raunverulegar
niðurstöður auðlindanefndarinnar.
Einföld en snjöll leið
Í dag takast tveir meginstraumar á
um stjórn fiskveiða. Annar vill veiði-
gjaldsleiðina, sem felur í sér að nú-
verandi handhafar aflaheimilda haldi
þeim óskertum en greiða þó fyrir þær
ákveðið veiðigjald. Þessa leið gæti
LÍÚ sætt sig við að því tilskildu að
gjald yrði greitt fyrir nýtingu allra
auðlinda, en ekki bara fiskveiðirétt-
inn. Hinn straumurinn vill afnema
gjafakvótann í áföngum og fara hina
svokölluðu fyrningarleið. Samkvæmt
henni yrði hluti aflaheimildanna ár-
lega tekinn af núverandi handhöfum,
og boðinn út uns allar heimildirnar
væru komnar á markað. Þó yrði
tryggt að afnám gjafakvótans tæki
það langan tíma að útgerðin gæti lag-
að sig að því. Þessi leið hefur þann
kost að allir Íslendingar hefðu jafna
möguleika til að verða sér úti um
heimildir til veiða.
Auðlindanefnd kaus að leggja til
báðar leiðirnar án þess
að gera upp á milli
þeirra, þótt fyrir lægi
að einstakir nefndar-
menn væru ekki sáttir
nema við aðra þeirra. Í
niðurstöðunni fólust því
augljós skilaboð um að
möguleg sáttaleið gæti
legið í því að sameina
aðferðirnar, þ.e.a.s. láta
útgerðina halda um
sinn hluta aflaheimilda
sinna gegn hóflegu
veiðigjaldi en afnema
hinn hluta gjafakvótans
með fyrningarleiðinni.
Sjávarútvegsráðherra
hefur hinsvegar tekið
upp veiðigjaldsleið LÍÚ ómelta, ráð-
ist gegn sáttaleiðinni af slíkri hörku,
að með málflutningi sínum hefur
hann nánast útilokað leið málamiðl-
unar. Í því skyni hefur hann marg-
ítrekað að í auðlindanefndinni hafi
verið fullkomin sátt um veiðigjalds-
leiðina, en andstaða við fyrningarleið-
ina. Það er ósvífin mistúlkun.
Sú mistúlkun sýnir með skýrum
hætti hversu viljugur sjávarútvegs-
ráðherra er til að kjósa ófrið fremur
en frið, að því er virðist til að þóknast
ýtrustu sjónarmiðum LÍÚ.
Mistúlkun ráðherrans
Fyrir okkur, sem viljum auka að-
gengi að fiskveiðum með því að af-
nema gjafakvótann í áföngum, var al-
gert lykilatriði varðandi afstöðu
okkar til skýrslu auðlindanefndar
hvernig nefndin nálgaðist þetta
markmið. Í umfjöllun hennar um
veiðigjaldsleiðina segir meðal annars
að tryggja þurfi sveigjanleika í við-
skiptum með aflaheimildir, og einnig
þurfi að tryggja aðgengi að fiskveið-
um. Sjávarútvegsráðherra hefur kos-
ið að líta algerlega framhjá þeirri
staðreynd, að auðlindanefnd lýsir
með ótvíræðum hætti hvaða aðferð
hún telur að eigi að nota til að tryggja
þetta aðgengi. Það gerir hún með því
að segja fortakslaust að taka beri upp
þá reglu „… að allir handhafar afla-
hlutdeilda skuli setja ákveðinn
hundraðshluta aflahlutdeilda sinna
árlega á markað þar sem þær yrðu
seldar hæstbjóðanda“.
Hér er engin tæpitunga töluð. Auð-
lindanefnd segir hér skorinort að
jafnvel þótt farin sé veiðigjaldsleið, þá
skuli eigi að síður tryggja mönnum
aðgengi að aflaheimildum með því að
deila hluta aflaheimildanna til lands-
manna gegnum uppboð. Hvernig í
ósköpunum getur þá sjávarútvegs-
ráðherra leyft sér að halda ítrekað
fram, að það sé í fullu samræmi við
niðurstöðu auðlindanefndar að láta
LÍÚ halda óskertum aflaheimildum
gegn því að greiða veiðigjald? Það er
einfaldlega blekking af hans hálfu,
sem þjónar því markmiði LÍÚ að
vinna af hörku gegn minnstu skrefum
að afnámi gjafakvótans.
Vörn Árna M. Mathiesen sjávarút-
vegsráðherra fyrir hagsmuni LÍÚ og
mistúlkun hans á raunverulegri nið-
urstöðu auðlindanefndarinnar er því
miður orðin helsti þröskuldurinn í
vegi sáttarinnar sem Davíð Oddsson
lofaði á landsfundi fyrir tveimur ár-
um.
Sáttin sem
Árni rauf
Össur
Skarphéðinsson
Kvótinn
Það er einfaldlega
blekking sem þjónar því
markmiði LÍÚ, segir
Össur Skarphéðinsson,
að vinna af hörku gegn
minnstu skrefum að
afnámi gjafakvótans.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Samfylkingarinnar.
MJAÐMARBROT
eru mikill heilbrigðis-
vandi á Íslandi eins og
öðrum löndum. Tíðni
mjaðmarbrota er
hæst á Norðurlöndum
og eru aldraðar konur
í mestri áhættu að
brotna. Mjaðmarbrot
eða brot á lærleggs-
hálsi eiga sér oftast
stað við lítinn áverka
eins og við byltu úr
standandi stöðu. Svo
lítill áverki veldur
broti vegna beinþynn-
ingar. Beinþynning er
sjúkdómur sem leggst
fyrst of fremst á fullorðna einstak-
linga. Konur lenda þó fyrr í vand-
ræðum vegna beinþynningar
vegna þess beintaps sem á sér stað
eftir breytingaraldur en það gerist
vegna minnkaðs magns hormóns-
ins estrogens í blóði. Beinþynning
orsakast af fleiri þáttum eins og
erfðum og lífsstíl og má þá sér-
staklega nefna hreyfingu, kalk og
D-vítamíninntöku.
Ætla má að árið 2000 hafi 268
manns mjaðmarbrotnað á Íslandi.
Kostnaður vegna þessara brota er
gífurlegur. Metið hefur verið að
kostnaður við hvert mjaðmarbrot
sé um 1,5 milljónir kr. Einstakling-
ur sem brotnar leggst inn á
sjúkrahús, fer í aðgerð og ann-
aðhvort er brotið
neglt eða settur hálfur
gerviliður. Eftir að-
gerð hefst endurhæf-
ing sem getur tekið
allt frá nokkrum dög-
um til nokkurra mán-
aða. Margir ná aldrei
fyrri heilsu og flytjast
af sjúkrahúsi á hjúkr-
unarheimili. Aðrir
fara aftur heim en um
60% búa við skerta
göngugetu og þurfa
því gönguhjálpartæki.
Áætlað hefur verið að
um 20% þeirra sem
mjaðmarbrotna látist
á árinu eftir brotið.
Ýmislegt má gera til að koma í
veg fyrir brot, sérstaklega má
nefna mikilvægi góðrar kalk- og D-
vítamíntöku, en D-vítamínskortur
er algengur meðal aldraðra sem
ekki taka lýsi eða geta lítið sem
ekkert dvalið utandyra. Almennt
er talið að kalkneysla sé of lítil og
er mælt með að auka hana. Rann-
sókn sem gerð var í Bandaríkj-
unum sýndi að ef konur og karlar
65 ára og eldri tóku inn 500 mg af
kalki á dag og 800 a.ei. af D-vítam-
íni (sem er meira en í flestum vít-
amíntöflum á markaðinum) minnk-
uðu beinbrot á næstu þrem árum.
Hreyfing, sérstaklega sú sem veld-
ur álagi á lærleggsháls eins og
ganga, hopp eða hlaup, styrkir
beinið í lærleggshálsi og minnkar
því líkur á brotum. Eins eru bein-
styrkjandi lyf á markaðinum sem
fækka mjaðmarbrotum.
Seint á síðasta ári birtist grein í
virtu tímariti læknavísindanna sem
fjallaði um árangur þess að nota
sérstakar buxur gegn mjaðmar-
brotum. Í þessum buxum eru
plastskeljar sem leggjast yfir ut-
anverða mjöðmina sitt hvorum
megin. Skelin dreifir kraftinum
sem lendir á lærleggshálsinum við
byltu og minnkar
þar með líkur á að
hann brotni.
Rannsóknin tók til
1.801 aldraðs ein-
staklings í Finn-
landi. Mjaðmar-
brotum fækkaði
um 60% meðal
þess hóps sem
fékk buxurnar
miðað við saman-
burðarhópinn.
Þeir sem voru
duglegir að nota
buxurnar voru
jafnvel enn öruggari gagnvart
mjaðmarbrotum. Þessi árangur
telst mjög góður ef hann er borinn
saman við önnur ráð, t.d. lyf gegn
beinbrotum, og ekki síður ef þess-
ar niðurstöður eru bornar saman
við árangur lyfjanotkunar gegn
t.d. háþrýstingi. Þessi rannsókn
tekur af allan vafa í huga höfundar
um að skeljabuxurnar eru áhrifa-
rík leið til að fækka mjaðmarbrot-
um meðal þeirra sem eru í áhættu
að detta og brotna og mæli ég því
með að bæði almenningur og fag-
fólk heilbrigðisstétta leggist á eitt
um að auka notkun skeljabuxna til
varnar mjaðmarbrotum. Notkun
þeirra getur stuðlað að bættri
heilsu og vellíðan aldraðra. Ég
skora á stjórnvöld að greiða niður
kostnað vegna þeirra eins og ann-
arra hjálpartækja því það er ekki
bara einstaklingurinn sem hagnast
á notkun þeirra heldur allur al-
menningur vegna þess gífurlega
kostnaðar sem fylgir hverju broti.
Vörn gegn
mjaðmarbrotum
Helga Hansdóttir
Höfundur er yfirlæknir á Landspít-
ala – háskólasjúkrahúsi, Landakoti.
Skeljabuxur
Rannsóknin tekur
af allan vafa um það,
segir Helga Hansdóttir,
að skeljabuxurnar eru
áhrifarík leið til að
fækka mjaðmarbrotum.
(!:;  
7<=