Morgunblaðið - 17.10.2001, Blaðsíða 21

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. OKTÓBER 2001 21
GEORGE W. Bush, forseti Banda-
ríkjanna, hefur heitið að svæla Osama
bin Laden og liðsmenn hans út úr
hellunum, sem eru sagðir skýla þeim,
en það er þó líklega hægara sagt en
gert. Vandinn er ekki sá að sprengja
upp hellana, heldur að finna þá.
Við eðlilegar aðstæður er það
litlum vandkvæðum bundið að finna
hvar hellar eða holrúm leynast í
jörðu. Við þá leit eru notaðir skjálfta-
mælar og mælingar á aðdráttarafli og
rafviðnámi og þá verða menn líka að
geta farið frjálsir ferða sinna uppi á
yfirborðinu. Upp á það er ekki boðið í
Afganistan um þessar mundir og
landið sjálft, víðlent og fjöllótt, veldur
því, að leit af þessu tagi er ekkert
áhlaupaverk.
Annað vandamál er, að næstum öll
bandarísk könnunartæki, til dæmis
ratsjár og tæki til að greina fjarskipti,
eru gerð til að finna „eitthvað“ en
hellar eru í eðli sínu „ekkert“. Í Víet-
nam-stríðinu áttu Bandaríkjamenn í
höggi við fjandmenn, sem kunnu ým-
islegt fyrir sér í jarðgangagerð, og þá
var það helsta ráðið að nota tæki, sem
greindu reyk og líkamslykt. Snemma
á síðasta áratug fundust göng, sem
Norður-Kóreumenn höfðu grafið
undir hlutlausa beltið á landamærum
Kóreuríkjanna, með aðstoð skjálfta-
mæla og eiturlyfjasmyglarar hafa oft-
ar en einu sinni grafið göng undir
landamærin milli Mexíkó og Banda-
ríkjanna. Þessi göng hafa alltaf fund-
ist við leit uppi á yfirborðinu.
Til eru ratsjár, sem unnt er að nota
við leit í jörðu, til dæmis að fornleif-
um, en þær virka best á sléttlendi og
geislinn frá þeim nær ekki langt niður
fyrir yfirborðið. Mælingar á breyti-
legu aðdráttarafli sýna fremur það,
sem er áþreifanlegt, svo sem jarðlög,
en það, sem „ekkert“ er, eins og hol-
rúmið í hellum, og ekki þykir líklegt,
að hægt sé með góðum árangri að
stunda rafleiðnimælingar úr lofti.
Hugsast getur, að Bandaríkjaher ráði
yfir öðrum tækjum í þessu skyni en
vitað er, að sérfræðingar á hans veg-
um skoða vel nákvæmar gervihnatta-
myndir. Þær geta sýnt hvar reykur
stígur upp frá hellismunnum og vegi,
sem virðast gufa upp í auðninni. Með
tækjum, sem notast við innrautt ljós,
má síðan greina hitann frá eldunar-
tækjum, ljósavélum og fólki.
Leitin að Osama bin Laden
Ekki auðvelt að
finna hellana
San Jose. AP.
ÞEIR hafa verið bendlaðir við þjóð-
ernishreinsanir, nauðganir, rán og
gripdeildir. Þeir tilheyra Norður-
bandalaginu, samtökum stjórnar-
andstæðinga, sem ráða hluta Afgan-
istan. Auðfundnir eru þeir sem telja
þetta vafasama bandamenn en
margir benda á móti á að liðveisla
þeirra kunni að reynast nauðsynleg
í stríði því gegn hryðjuverkamönn-
um, sem Bandaríkjamenn hafa nú
lýst yfir.
Bandaríkjamenn eiga nú sam-
vinnu við Norðurbandalagið í þeim
tilgangi að uppræta hryðjuverkanet
Osama bin Ladens og koma talib-
ana-stjórninni, sem skotið hefur yfir
hann skjólshúsi í Afganistan, frá
völdum. Flokkar þeir, sem mynda
Norðurbandalagið, eiga sér vafa-
sama fortíð en talibanar hafa þó
gengið lengra í skipulegum mann-
réttindabrotum á undanliðnum ár-
um.
Mannréttindafrömuðir ýmsir og
sérfræðingar telja þó að Banda-
ríkjastjórn hafi kosið að færa sér í
nyt styrk illra afla í því skyni að upp-
ræta þá illsku, sem birtist í hryðju-
verkum á borð við þau er framin
voru í Washington og New York 11.
fyrra mánaðar.
„Því miður er það svo að ýmsir
helstu foringjar þeirra fóru á árum
áður fyrir herflokkum, sem sleppt
var lausum í Kabúl og víðar og stóðu
fyrir fjöldamorðum og nauðgunum,“
segir Joost Hiltermann, fram-
kvæmdastjóri einnar deildar mann-
réttindasamtakanna Human Rights
Watch.
Í Afganistan óttast margir að
Norðurbandalagið muni í fyllingu
tímans ná Kabúl aftur á sitt vald en
borginni töpuðu herflokkar þess í
bardögum við talibana. Þá hyggist
ýmsir norðurbandalagsmenn ná
fram hefndum.
„Fólk í Afganistan óttast að þess-
ir náungar komi aftur,“ segir Pat-
ricia Gossman, sem starfar við
Georgetown-háskóla í Washington
og unnið hefur að rannsóknum á
Afganistan fyrir Human Rights
Watch. „Það er af þessum sökum
sem fólk flýr Kabúl. Það veit hvað
þessir menn gerðu. Það var algjör
hryllingur.“
Norðurbandalagið, sem raunar
kýs að kalla sig Samfylkinguna
(„United Front“ á enskri tungu),
samanstendur einkum af Afgönum
af tadsjikískum og úsbeskískum
uppruna. Höfuðfjendur þeirra, tal-
ibanar, samanstanda hins vegar
einkum af pashtúnskum ættbálkum.
Pashtúnar eru um 38% íbúa lands-
ins en þar búa um 27 milljónir
manna.
Fylkingarnar sem mynda Norð-
urbandalagið hafa síðan barist inn-
byrðis þegar þær hafa ekki verið
uppteknar við að berja á sameigin-
legum óvinum.
Fjöldamorð og nauðganir
Á árunum 1992–1995 gerðu her-
flokkarnir, sem seinna mynduðu
Norðurbandalagið, sprengjuárásir á
íbúðarhverfi í Kabúl. Þúsundir
manna féllu að sögn Human Rights
Watch og mannréttindasamtakanna
Amnesty International. 11. febrúar
1993 sameinuðust tadsjíkísir og
pashtúnskir herflokkar um fjölda-
morð og hópnauðganir í Kabúl. Um
100 manns voru drepnir og fjöldi
íbúa af ættbálki Hazara „hvarf“ að
því er kemur fram í skýrslu Human
Rights Watch frá þessum tíma.
Milt Bearden, fyrrum yfirmaður
skrifstofu bandarísku leyniþjónust-
unnar í Pakistan, segir að Norður-
bandalagið beri ekki síður en aðrir
afganskir herflokkar ábyrgð á því að
talibanar komust til valda í Afgan-
istan. Innibyrðis átök og grimmd-
arverk á árunum 1992–1994, þegar
Norðurbandalagið réð Kabúl, hafi
skapað tómarúm sem talibanar,
hreyfing bókstafstrúaðra múslíma,
hafi nýtt sér árið 1996 þegar þeir
tóku Kabúl.
Talibanar reyndust hins vegar
ekkert skárri, mannréttindabrot og
grimmdarverk voru framin þegar
sakir voru gerðar upp við óvinina.
Í maí 1997 náðu herflokkar Úzb-
eka og Hazara 3.000 hermönnum
talibana á sitt vald. Þeir voru teknir
af lífi. „Hluti hermanna talibana var
fluttur út í eyðimörkina þar sem þeir
voru skotnir. Öðrum var hrint ofan í
brunna og handsprengjum síðan
varpað á þá,“ segir í skýrslu Human
Rights Watch.
„Ekkert líkist talibönum“
Stuðningsmenn Norðurbanda-
lagsins segja ásakanir þessar ýktar
en viðurkenna þó að illvirki hafi ver-
ið framin. Slíkt fylgi jafnan átökum.
„Á stríðstímum taka ákveðnir
menn lögin í sínar hendur og við
hörmum það,“ segir Mohammed
Eshaq, fulltrúi hins pólitíska arms
Norðurbandalagsins í Washington.
„Hins vegar var ekki um skipuleg
grimmdarverk að ræða. Þetta voru
eitt, tvö, þrjú afmörkuð tilvik.“
Hann segir ótækt að þessi „tilvik“
séu lögð að jöfnu við mannréttinda-
brot talibana.
Í trúnaðarskýrslu frá Sameinuðu
þjóðunum segir að herflokkar talib-
ana hafi framið skipulögð mannrétt-
indabrot á liðnum árum er þeir hafa
leitast við að ná yfirráðum í norður-
og vesturhluta Afganistan. Segir
þar að Mohammed Omar, leiðtogi
talibana, hafi fyrirskipað og sam-
þykkt þessi glæpaverk. Þá hafa al-
þjóðleg mannréttindasamtök mjög
beint sjónum sínum að talibana-
stjórninni sökum þess hlutskiptis
sem konur sæta í landinu en þær eru
með öllu réttlausar, mega hvorki
starfa né leita sér menntunar.
„Það er ósanngjarnt að líkja okk-
ur við talibana. Það er ekkert til sem
líkist talibönum,“ segir Mohammed
Eshaq.
Þessu mati eru ekki allir sam-
mála. Harold Koch, sérfræðingur á
sviði mannréttinda sem starfaði fyr-
ir stjórn Bill Clintons Bandaríkja-
forseta, segist ekki fá séð mikinn
mun á þeim hópum, sem berjast um
völdin í Afganistan. Að vísu hafi í tíð
Clintons borist margar skýrslur um
mannréttindabrot talibana en ráða-
menn hafi ekki síður haft áhyggjur
af Norðurbandalaginu. Í skýrslu
bandaríska utanríkisráðuneytisins
frá árinu 1999 segir m.a: „Vopnaðir
flokkar Norðurbandalagsins, stað-
bundnir herstjórar og glæpamenn
bera ábyrgð á pólitískum morðum.
brottnámum, mannránum fyrir
lausnargjald, pyntingum, nauðgun-
um, tilefnislausum handtökum og
gripdeildum.“
Margir sérfræðingar og stjórn-
málamenn líta Norðurbandalagið
hins vegar öðrum augum nú eftir
sjálfsmorðsárásir hryðjuverka-
manna í Bandaríkjunum 11. septem-
ber. Donald Rumsfeld, varnarmála-
ráðherra Bandaríkjanna, sagði fyrir
skemmstu að ekki bæri að vanmeta
það, sem þeir gætu lagt af mörkum í
baráttunni við talibana. „Þar sem
við á verðum við að leita leiða til að-
stoða þá,“ bætti hann við.
Fyrrum ráðgjafi stjórnar Clin-
tons forseta tekur í sama streng.
Norðurbandalagið sé miður geðs-
legur hópur manna en Bandaríkin
þurfi á þeim að halda. „Bandaríkin
standa frammi fyrir raunverulegri
og beinni ógn. Sex þúsund manns
fórust og Norðurbandalagið er
tilbúið til að hjálpa okkur,“ sagði við-
mælandinn sem óskaði nafnleyndar.
„Stundum er það svo, að eina leiðin
til að ná morðingjum og hryðju-
verkamönnum felst í því að eiga
samskipti við morðingja og hryðju-
verkamenn.“
Washington Post. Los Angeles Times.
Reuters
Hermenn Norðurbandalagsins í æfingabúðum ekki allfjarri víglínunni. Talsmaður þeirra sagði í gær að
fyrsta stigi átakanna við talibana væri lokið og nú yrðu aðgerðir samræmdar hernaði Bandaríkjamanna.
Illt rekið út með
aðstoð hins illa?
Talibanar í Afganistan hafa gerst sekir um hroðaleg mannrétt-
indabrot og grimmdarverk en mörgum þykir stjórnarandstaðan,
þeir hópar sem standa að Norðurbandalaginu, litlu skárri.