Morgunblaðið - 17.10.2001, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 17. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
E
ru íslenskir stjórn-
málaflokkar allir
eins? Þessu veltir
Guðmundur Stein-
grímsson, heim-
spekingur og tónlistarmaður, fyr-
ir sér í greininni „Allt sama
tóbakið“ sem birtist í nýútkomnu
TMM – Tímariti Máls og menn-
ingar, sem svo sannarlega hefur
gengið í endurnýjun lífdaga að
undanförnu og er nú orðið kröft-
ugt númer í þjóðmálaumræðunni.
Í greininni ræðst Guðmundur,
sem alist hefur upp við þröskuld
stjórnmálanna frá blautu barns-
beini sem sonur forsætisráð-
herrans Stein-
gríms
Hermanns-
sonar, á
grunnviðhorf
íslensku
stjórnmála-
flokkanna eins og þau birtast í
stefnuskrám þeirra, ræðum for-
ystumanna, alþjóðastarfi og pistl-
um þingmanna. Segist hann sjálf-
ur skoða rannsóknina sem
„hugmyndafræðilega textarýni“.
Hafa íslenskir stjórnmálaflokkar
náð að skilgreina sig hver frá
öðrum? Margt bendir til þess að
svo sé ekki, segir Guðmundur.
Hann bendir á ýmis dæmi máli
sínu til stuðnings og sagði á mál-
fundi um pólitíska litrófið á Ís-
landi, sem efnt var til í gærkvöldi
á kaffihúsinu Súfistanum við
Laugaveg, að hann hefði reynt að
setja sig í spor geimveru við ritun
greinarinnar. Geimveru með
kosningarétt. Geimveru sem ekk-
ert þekkti inn á pólitík og hefði
ekkert annað en stefnuskrár
flokkanna til að fóta sig eftir og
gera síðan upp hug sinn.
„Að grunni til er það markmið
allra flokkanna að bæta sam-
félagið, gera lífsskilyrði betri fyr-
ir sem flesta og tryggja jöfnuð og
réttlæti,“ segir í greininni. „Sögu-
legar rætur flokkanna eru vissu-
lega mismunandi og þeir skipa
sér í raðir eftir hefðbundnum
skilgreiningum. Þannig höfum
við eitthvað sem kallað er vinstri
menn, hægri menn og miðju-
menn. Spurningin er hins vegar
hvort þessi orð, vinstri, hægri og
miðja, þýði eitthvað meira en
bara KR, Valur og Fram.“
Guðmundur kafar dýpra ofan í
stefnuskrárnar og gefur sér að
einhver meiriháttar hug-
myndafræðilegur munur hljóti að
vera á þeim andstæðu pólum í
pólitíkinni, Sjálfstæðisflokki og
Vinstri grænum. Eða hvað?
„Hreyfingin hafnar alræði
markaðshyggjunnar,“ segja
Vinstri grænir og geta sjálfsagt
flestir tekið undir að „markaður-
inn“ eigi ekki öllu að ráða, enda
þótt flestir geti verið sammála
um að markaðskerfið sem slíkt sé
undirstaða vestrænna þjóðfélaga.
Hvað segir þá Sjálfstæðisflokk-
urinn? Jú, hann hefur „efasemdir
um að ríkisvaldið geti leyst öll
vandamál.“
Þetta finnst Guðmundi nú ekki
beinlínis mjög sterkt að orði
kveðið. Skal tekið undir það hér.
Umræðurnar á Súfistanum í
gærkvöldi voru skemmtilegar.
Guðmundur gerði þar grein fyrir
grein sinni og fjórir álitsgjafar –
þeirra á meðal undirritaður –
voru fengnir til þess að fjalla al-
mennt um íslenska stjórn-
málaflokka, greinina sem slíka og
þá grundvallarspurningu hvort
þetta sé einfaldlega allt sama tób-
akið. Segja má að flestir sem til
máls tóku hafi verið sammála um
að væru stefnuskrár flokkanna
eingöngu hafðar sem viðmið,
mætti auðveldlega draga þá
ályktun að lítið, ef nokkuð, skildi
þá að. Ólíkar áherslur felist ekki
síst í persónulegum samanburði
forystumanna eða þá í fáum og
mjög stórum álitamálum sem
skeki þjóðina almennt og flestir
hafi einhverja skoðun á. Dæmi
um þetta geti verið umræðan um
kvótakerfið eða virkjanir á há-
lendinu.
Þórhildur Þorleifsdóttir, leik-
stjóri og fyrrverandi alþing-
iskona, hélt því fram að fátt heill-
aði sig í íslenskri pólitík nútímans
og hún hefði einfaldlega ekki
áhuga á íslenskum stjórnmálum,
eða stjórnmálamönnum. Flest ef
ekki allt í uppbygginu væri mótað
samkvæmt skilgreiningu rótgró-
ins karlaveldis.
Sá sem hér heldur á penna
gerði íslenskar samsteypustjórn-
ir að umtalsefni og færði rök fyr-
ir því að endalausar málamiðlanir
í samstarfi tveggja flokka eða
fleiri yrðu þess valdandi að sér-
staða flokka ætti sífellt í vök að
verjast. Árni Snævarr, frétta-
maður á Stöð 2, benti á gamalt
pólitískt dreifibréf til stuðnings
þeirri fullyrðingu sinni að í raun
væri allt komið í hring í íslensk-
um stjórnmálum og Mikael
Karlsson prófessor lagði út frá
þeirri kenningu að í raun væru
stjórnmálaflokkar óþarfir sem
slíkir.
Auðvitað er það meira í gamni
sagt. En því var samt fleygt á
fundinum að ef til vill væri skyn-
samlegra fyrir fólk að bjóða sig
fram á vettvangi fulltrúalýðræð-
isins á eigin forsendum í stað
þess að vera bundinn af hjálmi
stjórnmálaflokka og þess sem
kallað hefur verið flokkslínan.
Annar fundarmaður sagðist
geta hugsað sér að kjósa á sama
listanum sjálfstæðismenn og
samfylkingarmann. Hann vildi
hins vegar síður vera bundinn á
klafa íslenskra flokka.
Áhuginn og hin góða aðsókn að
málfundinum um íslenska flokka-
pólitík í gærkvöldi er góð vís-
bending um að Íslendingar láti
sig stjórnmálin enn varða og hafi
áhuga á mótun þess samfélags
sem við byggjum. Það er ekki að-
eins á Íslandi þar sem hefð-
bundnar kreddur og skilgrein-
ingar til vinstri og hægri eru á
undanhaldi. Einn orðaði það svo
á fundinum í gærkvöldi að nú
mætti fremur draga upp annan
mælikvarða á stjórnmálaviðhorf
fólks og raunar lífsviðhorf al-
mennt. Hvort þú ert fylgjandi
auknum ríkisumsvifum og þar
með skattahækkunum eða á móti.
Kannski er mikið til í því.
Allir flokk-
ar eins?
... höfum við eitthvað sem kallað
er vinstri menn, hægri menn og
miðjumenn. Spurningin er hins vegar
hvort þessi orð, vinstri, hægri og
miðja, þýði eitthvað meira en bara
KR, Valur og Fram.
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
– Guðmundur Steingrímsson, „Allt sama tóbakið?“ TMM 4/2001.
Framtíðarhorfur og
þróun í verslun og
þjónustu hefur verið
mikið í sviðsljósinu að
undanförnu. Margt
kemur til. Sumar
greinar verslunar upp-
lifa samdrátt og óvissa
ríkir í hagkerfinu.
Spáð hefur verið sam-
drætti í efnahagslífinu
á sama tíma og fjárfest
hefur verið í mikilli
aukningu verslunar-
rýmis. Nokkrar um-
ræður hafa orðið um
áhrif alls þessa, bæði á
afkomu verslunarinnar
og skipulag borga og bæja til lengri
tíma litið. Þá má gera ráð fyrir
óbeinum áhrifum á einstakar at-
vinnugreinar tengdar byggingariðn-
aði ef hratt dregur úr eftirspurn
eftir stórframkvæmdir síðustu ára.
En hvort sem fólk lítur á þró-
unina í verslun undanfarinna ára
sem tákn nýrra tíma og framfara
eða hefur áhyggjur af afleiðingum
þess fyrir verslun almennt ef versl-
unarrými eykst of hratt er ljóst að
mikil gerjun er í gangi og tímabært
að ræða framtíðarhorfur og æski-
lega þróun.
Ísland er nokkuð langt á eftir ná-
grannalöndum sínum í umræðum og
umfjöllun um samspil verslunar og
skipulagsmála. Víðast hvar hefur
verið unnið út frá þeirri viður-
kenndu staðreynd að fjárfestingar í
verslunarhúsnæði hafa ekki bara
mikil áhrif á framtíðarþróun og
skipulag viðkomandi sveitarfélags
heldur ná áhrifin líka langt út fyrir
mörk sveitarfélagsins. Sums staðar
hefur verið brugðist við með því að
breyta lögum um skipulagsmál. Það
hefur t.d. verið gert í Danmörku,
Noregi og Finnlandi á undanförnum
árum. Sameiginlegt svæðisskipulag
höfuðborgarsvæðisins sem verið er
að kynna um þessar mundir er að
vísu skref fram á við hvað þessi mál
varðar en þar eru þó ekki sett niður
nein föst viðmið í þessu tilliti.
Þróunin hefur að miklu leyti verið
sú sama hér og í löndunum í kring
um okkur á síðustu árum. Smásölu-
verslunin hefur þjappast meira
saman í stórum verslunarsamstæð-
um á kostnað dreifðari verslunar í
miðbæjarkjörnum og einstökum
hverfum. Þessar verslunarmiðstöðv-
ar hafa líka stækkað. Áhersla hefur
aukist á þjónustu við akandi við-
skiptavini á kostnað þeirra sem ekki
nota bíla. Sérvöru-
verslunum fjölgar í
verslunarmiðstöðvum
en fækkar í miðbæj-
um. Sums staðar er
nokkuð ljóst að versl-
anir eru of margar og
verslunarhúsnæðið allt
of stórt.
Spurningarnar sem
eigendur verslana og
skipulagsyfirvöld
standa frammi fyrir
eru líka þær sömu víð-
ast hvar. Hvernig er
best að tryggja góða
aðkomu neytenda að
verslunum? Hvernig
er best að haga framboði á þeim
vörum sem neytendur óska eftir?
Hvernig er hægt að tryggja að fjár-
festing í verslunarhúsnæði stuðli að
jákvæðri og sjálfbærri þróun við-
komandi sveitarfélaga og svæða?
Hvernig er hægt að láta uppbygg-
ingu verslunarhúsnæðis og áherslur
í umhverfismálum passa saman?
Hvernig á að vinna að skipulagi í
sambandi við verslun á svæðum þar
sem fleiri sveitarfélög koma saman?
Í þessum málum stangast beinir
viðskiptahagsmunir oft á við þarfir
samfélagsins. Hagstæð fjárfesting-
artækifæri ýta oft samfélagslegum
áherslum til hliðar, það er ekki
nógu mikill hvati til þess að hugsa á
samfélagslegan hátt. Kannski er
lagaramminn heldur ekki nógu skýr
og fullnægjandi til þess að það sé
hægt að uppfylla þessar þarfir, þ.e.
ef þær eiga yfir höfuð rétt á sér,
sem kann að vera umdeilt.
Sé litið til umræðu á Norðurlönd-
unum og Bretlandseyjum um þessi
mál kemur í ljós að af hálfu skipu-
lagsyfirvalda hefur verið lögð sífellt
meiri áhersla á að vernda og styrkja
stöðu miðbæjarkjarna. Einnig er
lögð áhersla á samhengi við um-
hverfismál og t.d. er sú krafa víða
uppi að mjög stórar einingar skuli
fara í umhverfismat. Þar er litið svo
á að öflugir og lifandi miðbæjar-
kjarnar séu hjartað í borgarlífinu og
þar með grunnurinn að styrk við-
komandi svæðis í efnahagslegu, at-
vinnulegu og menningarlegu tilliti.
Aðstæður hér á landi eru að ýmsu
leyti frábrugðnar aðstæðum annars
staðar á Norðurlöndunum. Strjál-
býlið er auðvitað miklu meira og
eins er byggðarþjöppunin á okkar
höfuðborgarsvæði minni en víða
annars staðar. Almenningssam-
göngur eru tiltölulega vanþróaðar
hér og bílaeign meiri og tiltölulega
almennari. Kannski má segja að við
líkjumst Bandaríkjunum meira í
þessu tilliti.
Engu að síður gáfu allir norrænu
umhverfisráðherrarnir út sameigin-
lega skýrslu fyrir u.þ.b. ári um
skipulagningu smásöluverslunar á
Norðurlöndunum. Þar kom skýrt
fram vilji þeirra til þess að skoða
hvort hægt sé að gera auknar kröf-
ur um skipulagsforsendur og til um-
hverfismats þegar um er að ræða
stærri verslunarmiðstöðvar. Þá
sögðust þeir vilja stuðla að nánari
umræðum um hvernig staðsetning
smásöluverslana geti stutt sjálf-
bæra þróun innan sveitarfélaga, á
stærri svæðum og í sambandi við al-
menningssamgöngur. Markmiðið í
þessu sambandi virðist vera að
horfa meira til skipulagsmála í
kring um ákvarðanir um smásölu-
verslun í stefnumörkun sveitarfé-
laganna.
Það er ljóst að hér er um að ræða
spurningar sem snerta verulega
lífskjör okkar allra í víðum skiln-
ingi. Það er því mikilvægt að þessi
mál séu skoðuð skynsamlega og
rædd á yfirvegaðan hátt.
Sem innlegg inn í þessa mikil-
vægu umræðu munu Aflvaki hf. og
Samtök verslunar og þjónustu
standa fyrir ráðstefnu um þessi mál
þriðjudaginn 23. október nk. Þar
munu m.a. halda erindi um þessi
mál tveir breskir fræðimenn sem
standa framarlega á sínu sviði. Það
er von okkar sem stöndum að þess-
ari ráðstefnu að umræður þar muni
verða fræðandi og málefnalegar og
hjálpi þar með öllum hlutaðeigandi
aðilum að átta sig sem best á því
hvernig hentugast sé að standa að
málum sem þessum í framtíðinni.
Verslun og skipulag – hverjir
eru hagstæðustu kostirnir?
Ari Skúlason
Verslun
Ljóst er að mikil gerjun
er í gangi í verslun og
skipulagsmálum, segir
Ari Skúlason, og tíma-
bært að ræða fram-
tíðarhorfur og æski-
lega þróun.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Aflvaka hf.
NÚ HEFUR bæjar-
stjórn Garðabæjar orð-
ið að ósk sinni. Skipu-
lagsstofnun samþykkti
ósk bæjarstjórnarinnar
um að leyft yrði að gera
10 hektara landfylling-
artanga út í Arnarnes-
vog. Óskin um fram-
kvæmdina kom frá
Gunnari og Gylfa ehf.
og Björgun ehf. fyrr á
þessu ári og tók sveit-
arstjórnin samstundis
við hugmyndinni eins
og himnasendingu.
Málsmeðferð Garða-
bæjar einkenndist af af-
greiðsluhraða og pukri gagnvart okk-
ur íbúunum.
Slíkur hraði og slík leynd fær mann
til að trúa að „peningar“ hafi opnað
leiðina, strax. Er það satt? Eitthvað
liggur á bak við ákvörðun bæjar-
stjórnar að vísvitandi eyðileggja Arn-
arnesvog til að þóknast 2 verktökum,
sem ofaná eyðilegginguna þurfa ekki
að greiða gatnagerðargjöld til sveit-
arfélagsins. Það er kominn tími til að
upplýst verði hverjir leggja stjórn-
málaflokkunum til peninga.
Á sama tíma og allt er gert til að
þóknast Gunnari og Gylfa og Björgun
vinnur sveitarstjórnin
að því að gera Hrauns-
holtsland verðlítið og
hafa þannig fé af fólki
sem hefur alla sína tíð
búið í Garðabæ. Svo
virðist sem að ekki eigi
að skipuleggja Hrauns-
holtsland, um 22 hekt-
ara, sem byggingar-
land.
Bæjarstjórnin vill
eyðileggja Arnarnesvog
með landfyllingu en
gera á sama tíma bygg-
ingarland í nálægð
vogsins verðlaust með
skipulagsákvörðun.
Hvað veldur þessum ákvörðunum
bæjarstjórnar að eyðileggja fyrir
íbúum sínum, annars vegar náttúruna
og hins vegar verðmæti?
Að lokum vil ég sérstaklega vekja
athygli á lokaorðum í skýrslu Nátt-
úruverndar ríkisins um Arnarnesvog.
„Náttúruvernd ríkisins telur að í stað
íbúðarbyggðar á landfyllingu í Arn-
arnesvogi ætti fremur að leitast við að
tryggja þau náttúruverðmæti sem
felast í leirum og vogum á höfuðborg-
arsvæðinu og skapa þar aðstæður til
útivistar og náttúrufræðslu fyrir
komandi kynslóðir. Fjaran og vogur-
inn búa yfir auðugu lífríki sem getur
orðið mikill þekkingarbrunnur fyrir
alla sem áhuga hafa á og það má telja
dýrmætt fyrir hvaða bæjarfélag á
höfuðborgarsvæðinu að eiga í fram-
tíðinni ómengaða náttúruperlu eins
og Arnarnesvog.“
Garðapósturinn sá sér ekki fært að
birta ofangreindar niðurstöður Nátt-
úruverndar ríkisins enda engar aug-
lýsingatekjur tengdar fréttinni, ein-
hliða fréttir um þetta mál hafa hins
vegar birst í blaðinu frá Garðabæ og
verktökunum.
Traðkað á íbúunum
Pétur Björnsson
Sveitarstjórnarmál
Málsmeðferð
Garðabæjar ein-
kenndist af afgreiðslu-
hraða og pukri, segir
Pétur Björnsson,
gagnvart okkur
íbúunum.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
Vífilfells og íbúi í Mávanesi 6.