Morgunblaðið - 17.10.2001, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 17. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á VALDI ÓVISSUNNAR
ÚRBÆTUR FYRIR SMÁBÁTA
Vísbendingar komu fram um þaðá landsfundi Sjálfstæðisflokks-ins, að lausn kynni að finnast á
deilunni, sem staðið hefur yfir undan-
farnar vikur um stöðu smábátanna.
Árni M. Mathiesen, sjávarútvegsráð-
herra, gerði grein fyrir því á fundinum
að hverju hann vildi vinna í þessu sam-
bandi og sagði m.a.:
„... í fyrsta lagi að krókabátar fái
aflamark í keilu og löngu. Í öðru lagi
að um veiðar krókabáta gildi sömu al-
mennu reglurnar og um aflamarksbát-
ana, þ.e. það sem varðar undirmál í
þorski, ýsu og ufsa, þannig að 10% af
aflanum megi vera undirmál, sem telst
einungis að hálfu leyti til kvótans. Í
þriðja lagi að heimiluð verði jöfn skipti
á milli krókaaflamarkskerfisins og í
fjórða lagi að þeir, sem veiða tegundir,
sem þeir ekki hafa kvóta fyrir geti
veitt 5% og skilað tekjunum af því til
Hafrannsóknastofnunarinnar. Og að
lokum í fimmta lagi legg ég fram
frumvarp um það að gera breytingar á
aflahlutdeildinni þannig að aflahlut-
deild krókabátanna verði hækkuð í
ýsu, steinbít og ufsa þannig að í ýsunni
verði hún 14,5%. Verði þetta sam-
þykkt á Alþingi mun ég endurskoða
heildaraflamarkið til að mæta þessari
aukningu.“
Þessum orðum fylgdi sjávarútvegs-
ráðherra eftir í gær með því að breyta
reglugerð þannig að krókabátum
verði heimilt að veiða sem meðafla við
krókaveiðar löngu, keilu og karfa.
Ennfremur hefur ráðherrann sam-
ræmt reglur um úthlutun, nýtingu og
framsal krókaaflahlutdeildar/króka-
aflamarks þeim reglum, sem gilda um
almenna aflahlutdeild og aflamark.
Á landsfundi Sjálfstæðisflokksins
lýsti Einar Oddur Kristjánsson, al-
þingismaður, þeirri skoðun, að þessar
hugmyndir sjávarútvegsráðherra
gætu orðið grundvöllur sátta vegna
smábátadeilunnar en kvaðst vilja
þreifa á efndunum áður en meira yrði
sagt.
Alla vega er ljóst að bjartari horfur
eru nú um að gengið verði til sam-
komulags við smábátaútgerðarmenn
en áður.
Ótti hefur gripið um sig við hættunaá sýklavopnaárásum. Þegar hefur
einn maður látið lífið af miltisbrandi
og vitað er um fjórtán sýkingar. Öll til-
fellin hafa hingað til verið innan
Bandaríkjanna, en óttinn teygir sig
um allan heim og hafa dularfullar
póstsendingar verið rannsakaðar víða
um heim, meðal annars á Íslandi, í
Noregi, Danmörku, Sviss, Litháen,
Ástralíu, Frakklandi og Þýskalandi og
víða hefur fólk verið lagt á sjúkrahús
til rannsóknar.
Bandaríkjamenn teljast vera þess
fullvissir að hér sé um hryðjuverk að
ræða og ætlunin sé að valda skelfingu
meðal almennings. Sérfræðingar telja
að um samstilltar árásir sé að ræða og
rökstyðja það meðal annars með því að
samtímis hafi verið póstlagðar send-
ingar með miltisbrandi í Malasíu og
New Jersey. Því hefur verið bætt við
að á báðum stöðum eigi hryðjuverka-
foringinn Osama bin Laden sér stuðn-
ingsmenn.
Almannavarnir ríkisins og land-
læknisembættið sendu í gær frá sér
tilkynningu þar sem sagði að afar litl-
ar líkur væru á að miltisbrandur eða
aðrar sýkingar bærist hingað til lands
með póstsendingum. Engin ástæða
væri fyrir almenning að breyta dag-
legum athöfnum sínum vegna þessa.
Landlæknisembættið og Almanna-
varnir funduðu engu að síður um málið
með ríkislögreglustjóra í gær til að
skilgreina það sem kalla mætti grun-
samlegan póst og hafa verið settar
upplýsingar á heimasíðu landlæknis.
Fátt er jafn óhugnanlegt og tilhugs-
unin um hernað með banvænum sjúk-
dómum og eiturefnum, sem verða til á
tilraunastofum og beint er gegn varn-
arlausum almenningi. Þessar tilrauna-
stofur eru hins vegar ekki aðeins á
snærum hryðjuverkamanna á borð við
bin Laden. Ýmis ríki hafa rannsakað
og þróað sýkla- og efnavopn. Fyrir
rúmum tuttugu árum létu 70 manns
lífið þegar tilraun með miltisbrand fór
úrskeiðis í Sverdlovsk í Sovétríkjun-
um. Bandaríkjamenn hafa einnig þró-
að ýmis sýkla- og efnavopn. Þeir hafa
notað efnavopn á borð við napalm og
agent orange. Í skýrslu bandarískrar
þingnefndar frá 1994 kom fram að
milli 1985 og 1989 fluttu bandarísk fyr-
irtæki ýmis eiturefni til Íraks, þar á
meðal bacillus anthracis, sem veldur
miltisbrandi. Árið 1972 var sáttmáli
Sameinuðu þjóðanna um sýklavopn
gerður og eyddu Bandaríkjamenn
sýklavopnabirgðum sínum í stjórnar-
tíð Richards Nixons. Mikill fjöldi ríkja
hefur staðfest sáttmála Sameinuðu
þjóðanna um bann við þróun, fram-
leiðslu, geymslu og notkun efnavopna
frá 1993, en hann tók gildi 1997.
Bandaríkin eru ekki þar á meðal. Öld-
ungadeild Bandaríkjaþings hefur
hafnað því að staðfesta sáttmálann
nema bætt verði við ákvæði þess efnis
að forseti Bandaríkjanna megi hafna
því að fram fari eftirlit telji hann að
það gæti stefnt þjóðarhagsmunum
Bandaríkjanna í voða. Forsetar
Bandaríkjanna hafa hins vegar hver af
öðrum lýst yfir því að sérstaklega
þurfi að taka á hættunni af sýkla- og
efnavopnahernaði.
Sú aðferð, sem notuð hefur verið til
að breiða út miltisbrandinn í Banda-
ríkjunum, er ekki líkleg til að koma af
stað fjöldasýkingum. Til þess þarf
stórtækari aðferðir en þá litlu
skammta, sem sendir hafa verið með
pósti. Þó má ekki vanmeta hættuna af
sýklavopnum á borð við miltisbrand. Í
opinberri rannsókn, sem gerð var í
Bandaríkjunum 1993, var niðurstaðan
að yrði 100 kg af miltisbrandi dreift úr
flugvél á heiðskýru, lygnu kvöldi í
Washington væru líf milli einnar og
þriggja milljóna manna í hættu. Það er
erfitt að bregðast við hættunni af því
óþekkta. Yfirvegun verður hins vegar
að verða óttanum yfirsterkari. Það er
engin ástæða til að vanmeta hættuna
af hryðjuverkum með sýkla- og efna-
vopn og full ástæða til að sýna var-
kárni. Um leið verður þjóðfélagið hins
vegar að halda sínu striki.
NIÐURSTÖÐUR rann-sóknarinnar Ungt fólk íframhaldsskólum, semvar gerð í október árið
2000 og náði til ungs fólks í öllum
framhaldsskólum á landinu, sýna að
verulega hefur dregið úr ölvun með-
al 16–19 ára framhaldsskólanem-
enda miðað við sambærilega könn-
un sem gerð var árið 1992. Árið 2000
höfðu 63% framhaldsskólanema
orðið ölvuð síðustu 30 daga áður en
könnunin var tekin, en átta árum
fyrr var þetta hlutfall 81%. Þarna
munar 18 prósentustigum.
Þórólfur Þórlindsson, formaður
áfengis- og vímuvarnaráðs, kynnti
niðurstöðurnar. Hann sagðist telja
þessa þróun vera athyglisverðustu
og jákvæðustu breytingarnar sem
koma fram í könnuninni. „Þetta er
athyglisvert í ljósi þess að á und-
anförnum árum hefur verið gert
sérstakt átak í því að draga úr ölvun
meðal unga fólksins. Ég tel að hér
séum við að sjá árangur af því starfi.
Því var oft haldið fram hér áður að
þetta væri eitthvert óbreytanlegt
lögmál, það er það ekki,“ sagði Þór-
ólfur.
Hann lagði áherslu á að við túlkun
á þessum niðurstöðum beri að líta til
þess að árin 1989–90 hafi dregið
verulega úr neyslu vímuefna í efstu
bekkjum grunnskóla og því séu töl-
urnar frá 1992 þær lægstu sem hafa
fengist úr sambærilegri könnun.
Aukin neysla munn-
og neftóbaks
Einnig gefur rannsóknin til
kynna að lítillega hafi dregið úr dag-
legum reykingum nemenda milli
þessara ára. Tæplega 19% þeirra
reyktu árið 2000, en rúmlega 21%
árið 1992. Athyglisvert er að notkun
á munn- og neftóbaki er samanlagt
orðin algengari en dagleg neysla
reyktóbaks. Árið 2000 sögðust 20%
18 og 19 ára nemenda hafa notað
neftóbak 20 sinnum eða oftar um
ævina og 8% hafa notað munntóbak
20 sinnum eða oftar. Þetta sagði
Þórólfur hafa verið þær niðurstöður
sem komu honum hvað mest á óvart.
Á sama tíma og dregur nokkuð úr
ölvun eykst notkun ólöglegra vímu-
efna. Árið 2000 höfðu 12% neytt
hass þrisvar sinnum eða oftar, en
þetta hlutfall var 7% árið 1992. Það
er aukning um 5 prósentustig.
Neysla amfetamíns eða spítts tvö-
faldast á tímabilinu. Ár-
ið 2000 höfðu 4% neytt
amfetamíns a.m.k.
þrisvar sinnum, en 2%
árið 1992. Sama gildir
um kókaín, árið 2000
höfðu 5% nemenda
neytt kókaíns, en 2% árið 1992. „5%
er ekki lág tala þegar kókaín er ann-
ars vegar í íslenskum framhalds-
skólum. Ég myndi telja að þetta
væri há tala og því miður held ég að
við stöndum frammi fyrir vanda
sem við höfðum ekki í ríkum mæli
hér áður. Ef við lítum til nágranna-
landanna held ég að það sé eins gott
fyrir okkur að bregðast hér strax
við og fljótt,“ sagði Þórólfur.
Mun færri höfðu sniffað t.d. lím í
könnuninni 2000 en árið 1992. Þá
höfðu 12% sniffað, en í fyrra var
hlutfallið 5%. Þórólfur sagði að þessi
neysla sveiflist mikið og því sé lítið
mark á því að bera tölur saman milli
ára. „Það er lítill hópur sem er í
jafnri neyslu og það er mjög alvar-
legt mál. Við megum ekki gleyma
því hvað sniffið er óskaplega skað-
legt og getur skaðað ungt fólk á
mjög stuttum tíma. Við megum ekki
sofna á verðinum hvað
þetta varðar,“ sagði Þór-
ólfur.
3% framhaldsskóla-
nema sögðust hafa notað
E-töflur og sagði Þórólf-
ur að þessi tala verði að
teljast ótrúlega lág miðað við þá um-
fjöllun sem farið hefur fram undan-
farið. „Ég átti von á miklu hærri
tölu hér, ég átti von á að það væru
fleiri en 3% sem væru að neyta E-
taflna í framhaldsskólum og þá miða
ég bara við umræðuna sem hefur
verið í þjóðfélaginu,“ sagði Þórólfur.
Hann sagðist bæði telja það var-
hugavert að ofmeta neyslu og að
draga úr henni.
Tíundi hver unglingur
hafa tekið svefntöflur eða r
í könnuninni sem gerð var
sagði Þórólfur þetta vera
legt hlutfall sem þurfi að s
ur. Þá sögðust 4% ha
sveppa.
Tæp 40% nemenda sög
neyta áfengis heima hjá ö
sagðist 31% oft drekka
útihátíð og 30% á framha
balli. Athygli vekur að 24%
oft drekka á skemmti-
stað og 12% á bar eða
kaffihúsi þrátt fyrir að
um 16–19 ára unglinga
er að ræða. 18% sögðust
oft drekka áfengi í mið-
bænum og 7% heima hjá
sér.
Þórólfur sagði hvorki ver
mun á neyslunni þegar þes
eru skoðaðar út frá búsetu
Þó hafi hassneysla verið n
gengari á höfuðborgarsvæ
neysla ólöglegra efna ver
meiri meðal drengja.
Nú verður unnið úr þes
urstöðum, að sögn Þórólfs
síðan notaðar til að efla
Könnun á vímuefnaneyslu 16–19 ára fram
  
 

#
#
#
$#
%#
&#
'#
(#
)#
#
##
*+ 

  +" '  (  ) 
,
( # 
  %
Dregið hefur úr
isneyslu og reyk
Neysla ólöglegra vímuefna meðal 16–19 ára
haldsskólanema hefur aukist frá árinu 199
sama tíma og dregið hefur úr ölvun og reykin
Mest er aukningin í hassneyslu og hefur tí
hver nemandi notað svefntöflur eða róandi
Morgunbl
Davíð Á. Gunnarsson, ráðuneytisstjóri í heilbrigðis- og tryg
málaráðuneytinu, sagði að orrustan við fíkniefnin yrði aldre
nema ungt fólk tæki þátt í henni.
Morgunblaðið/Golli
Færri höfðu
neytt E-taflna
en búist hafði
verið við