Morgunblaðið - 01.11.2001, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2001 39
FORNLEIFAVERND rík-isins var stofnuð í kjölfarnýrra þjóðminjalaga semsett voru sl. sumar og
heyrir fornleifavarslan sem áður var
innan Þjóðminjasafns nú undir
þessa nýju stofnun. Breytingarnar
voru gerðar með það
fyrir augum að ein-
falda og styrkja stjórn-
kerfi þjóðminjavörsl-
unnar og skilgreina
betur ábyrgð og starfs-
svið hennar.
Fornleifavernd rík-
isins er ætlað að sinna
ýmsum verkefnum,
þar á meðal að marka
stefnu og gera lang-
tímaáætlun um þjóð-
minjavörslu í landinu
ásamt þjóðminjaverði.
Einnig að fjalla um og
veita leyfi til allra stað-
bundinna og tíma-
bundinna fornleifa-
rannsókna en stofnunin sjálf sinnir
engum slíkum rannsóknum en hefur
eftirlit með þeim.
Forstöðumaður
með víðtæka reynslu
Forstöðumaður stofnunarinnar er
dr. Kristín Huld Sigurðardóttir og
tók hún við starfi 15. október sl. Hún
er doktor í fornleifafræði en auk
þess hefur hún stundað nám í sagn-
fræði, forvörslu og rekstrar- og við-
skiptafræði. Hún segir hlutverk for-
stöðumanns fyrst og fremst að halda
utan um starfsemi stofnunarinnar
og móta stefnu hennar. „Þar sem
þetta er ný stofnun mun ég meðal
annars leita leiða til að afla fjár svo
hún geti sinnt því hlutverki sem
henni ber að gegna,“ segir Kristín.
„Mér finnst þetta mjög spennandi
starf sem sameinar allt það sem ég
hef verið að læra og vinna við í gegn-
um tíðina.“
Á undanförnum árum hefur Krist-
ín m.a. fengist við forngripaforvörslu
sem felur m.a. í sér ákvarðanir um
hvernig best sé að hreinsa og varð-
veita ákveðna gripi og einnig fellur
varðveisla rústa undir þetta svið.
Kristín vann áður við fornleifarann-
sóknir, bæði hjá Þjóðminjasafni og
Árbæjarsafni. Síðar vann hún um
langt skeið sem forngripaforvörður
á Þjóðminjasafni.
Meðan á doktorsnáminu stóð
sinnti hún jafnframt starfi forn-
gripaforvarðar lengst af. Árið 1997
var henni boðið að koma til Noregs
og stjórna kennslu í forvörslu við
Óslóarháskóla sem henni fannst
spennandi og krefjandi tilboð. Vann
hún þar þangað til hún tók við stöðu
forstöðumanns Fornleifaverndar
ríkisins á dögunum.
„Ég valdi kannski aðra leið en
margir aðrir íslenskir fornleifafræð-
ingar hafa gert. Ég skoða gripina
sjálfa, sker sýni úr þeim og kanna
hvernig þeir eru smíðaðir.“
Í doktorsritgerð sinni freistaði
Kristín þess að finna út hvaðan ís-
lenskir járngripir frá víkingaöld
væru upprunnir og jafnframt hvern-
ig þeir voru unnir. „Ég gerði ráð fyr-
ir því að gripirnir væru að einhverju
leyti gerðir úr íslenskum málmi. Því
bar ég saman efnasamsetningu á
gjalli frá járnvinnslustöðvum hér á
landi og Norðurlöndum og gjalls-
tægja á járngripunum sjálfum.“
Hliðstæða á Norðurlöndum
Breytingar sem fela í sér að skilja
að fornleifadeildir og aðra starfsemi
þjóðminjasafna eru einnig að eiga
sér stað á hinum Norðurlöndunum
með svipuðu sniði og hér á landi. Að
sögn Kristínar er með þessum
breytingum fyrst og fremst verið að
aðgreina söfnin og stjórnsýsluþátt-
inn en Fornleifavernd ríkins mun
taka að sér alla þá stjórnsýsluþætti
er lúta að fornleifum sem áður féllu
undir Þjóðminjasafn og fornleifa-
nefnd.
„Fornleifavernd mun einnig sjá
um varðveislu rústa víða um land og
sjá til þess að þær séu skráðar,“ seg-
ir Kristín.
Þá mun stofnunin koma að um-
hverfismati fram-
kvæmda og veita leyfi
til framkvæmda sem
hugsanlega hagga
fornleifum, veita fram-
kvæmdaraðilum jafn-
framt upplýsingar um
fornminjar og aðstoð
til að finna leiðir til að
hrófla sem minnst við
merkum minjum.
Einnig á stofnunin að
sjá til þess að fornleifa-
skráning fari fram áð-
ur en gengið er frá
svæðisskipulagi, aðal-
skipulagi eða deili-
skipulagi eða endur-
skoðun þess.
„Síðan heyra kirkjugripir og minj-
ar í kirkjugörðum undir Fornleifa-
vernd ríkisins en það er þáttur sem
ekki hefur verið sinnt nægilega hing-
að til vegna manneklu og fjár-
skorts,“ útskýrir Kristín. Hún segir
að þegar sé farin af stað vinna við
þetta og að aðili á vegum Þjóðminja-
safns hafi verið ráðinn til starfa í
fyrra til að skrá menningarminjar í
Suðurgötukirkjugarði. „Við vonumst
til þess að geta ráðið mann til þessa
verkefnis á landsvísu sem fyrst er
einnig myndi þá veita leiðbeiningar
um viðhald minja.“ Þetta starf segir
Kristín að krefjist náins samstarfs
við Biskupsstofu, skipulagsnefnd
kirkjugarða og presta á hverjum
stað.
Fornleifavernd ríkisins hefur því
víðtækt ráðgjafarhlutverk um
hvernig beri að skrá og varðveita
minjar.
„Lög um Fornleifavernd ríkisins
eru frekar ný og nú er verið að vinna
að reglugerð. Breyta þarf ýmsum
verklagsreglum svo starfið er að
hluta til enn í mótun,“ bendir Kristín
á.
Margs konar verkefni
framundan
Sjö stöður eru nú hjá Fornleifa-
vernd ríkisins, fjórir minjaverðir úti
á landi auk tveggja stöðugilda í
Reykjavík og forstöðumanns. „Við
viljum fjölga minjavörðum um landið
því starf þeirra er mjög nauðsynlegt
og í dag sinna þeir hver fyrir sig
mjög stórum svæðum. Við erum til
dæmis að sækja um að hafa minja-
verði á Suðurlandi og á Reykjanesi
þar sem feikilega mikið af spennandi
og skemmtilegum minjum er að
finna. Okkur finnst einnig mikilvægt
að fá sérstakan minjavörð á Vest-
firði.“
Áður en Fornleifavernd ríkisins
kom til fóru leyfisveitingar fyrir
fornleifarannsóknum í gegnum forn-
leifanefnd. „Núna aftur á móti ef að-
ilar eru ekki sáttir við þá meðferð
sem þeir fá hjá okkur geta þeir vísað
málinu til fornleifanefndar og fengið
skorið úr þeim þar.“
Að mati margra hefur ekki náðst
sátt um fornleifamál á Íslandi og eru
vonir bundnar við að ný stofnun og
nýr forstöðumaður við hana komi til
með að koma á þessari sátt. „Fólk
hefur verið á ýmsum skoðunum, því
er ekki hægt að neita,“ segir Kristín.
„Ósættið hefur aðallega beinst að
þeim stöðum sem fólk hefur verið að
vinna fornleifarannsóknir á. Það sem
í raun háði fornleifafræðinni hér á
landi lengi vel var að fáar stöður
voru í boði. Þeir sem ekki vinna hjá
sveitarfélögum eða ríkinu eru háðir
styrkjum úr ýmsum áttum. En við
hjá Fornleifaverndinni munum gera
okkar besta og vonumst til að allir
geti unnið í sátt og samlyndi að þess-
um mikilvægu málum.“
Kristín Huld Sigurðardóttir,
forstöðumaður Fornleifaverndar
Mjög spennt
fyrir starfinu
Kristín Huld
Sigurðardóttir
kkur er
tækni og
úum yfir
mið okkar
jóða sem
málum á
gna.“
nn
ðalfram-
göryggis-
m þróun
u. Sagði
að koma
nan Evr-
göryggis-
na myndi
g útgáfu
og skír-
élahluta.
essi nýja
nið síðla
að með
ar reglu-
plýsingar
nd innan
í fram-
lin sagði
af ráða
r skiptu
, heldur
ð menn
onar ör-
kvæmda-
lugmála-
mkvæmd
andi og
lþjóðleg-
ri eftir á
ð til að fá
yrðu fyr-
m margs
ylla kröf-
mi að áð-
ugl fékk
r rekstur
hefðu 2,5
ndirbún-
ur fyrir-
ngum 10
gði heim-
gna við-
réttinda
væri eft-
m hætti.
r fundir
pulagðar
ir. Slíkar
am eftir
étur að á
farið yfir
alla þætti viðkomandi en höfuð-
stöðvar heimsóttar tíðar, sjaldnar
farið í allar útstöðvar og farið í
flug.
Refsingum ekki beitt
Frávik sagði Pétur vera í þrem-
ur flokkum og undir flokk eitt
féllu frávik er tengdust grundvall-
aratriðum og væri starfsemi þá
ýmist stöðvuð strax og/eða veittur
72 stunda frestur til úrbóta. Í
framhaldi af því verði flugrekandi
að sýna að flugöryggi sé tryggt og
tekin væri ákvörðun um hvort
kært væri til lögreglu. Undir
flokk tvö falla frávik þar sem við-
komandi fær frest til að hrinda úr-
bótum í framkvæmd og gengur
flugörggissvið eftir því að þær
komist á. Í þriðja flokki eru frávik
sem óskað er lagfæringa á og
kannað í næstu úttekt hvort hafi
skilað sér.
Pétur K. Maack nefndi um þá
skyldu í nýlegum dönskum lögum
að tilkynna um flugslys eða flug-
atvik og að sá sem tilkynni atvikið
sé undanþeginn hugsanlegri refs-
ingu. Sagði hann að hugsanlega
rétt auka slíka tilkynningaskyldu
í íslenskum lögum í því skyni að fá
auknar upplýsingar og hafa þá í
huga það atriði dönsku laganna að
beita ekki refsingum.
David Learmount, blaðamaður
hjá tímaritinu Flight Internation-
al, ræddi um slys og flugöryggi og
hvernig fjölmiðlar og almenning-
ur gætu lagt sitt að mörkum.
Hann sagði miklar breytingar
hafa orðið á allra síðustu árum
varðandi slysarannsóknir, rann-
sakendur hefðu einkum kannað
viðkomandi flugvél og það sem
með henni var en nú væru mun
fleiri atriði tekin til skoðunar og
rannsóknir opnari. Sagði hann að-
standendur, lögmenn og fjölmiðla
vilja vita hvað gerst hefði þegar
flugslys yrði og ef ekki fengjust
upplýsingar fljótlega frá viðeig-
andi aðilum gætu ýmsar vanga-
veltur hafist sem e.t.v. hefðu
slæmar afleiðingar.
Learmount sagði brýnt að þess-
ir aðilar, rannsakendur og fjöl-
miðlar, gerðu sér grein fyrir hlut-
verki hvor annars. Hann sagði það
skyldu rannsakenda að koma upp-
lýsingum til almennings sem ætti
rétt á þeim, jafnvel þótt mikilvægi
þeirra væri ekki augljóst. Góð leið
til að hjálpa almenningi til að kom-
ast til botns í flugslysi væri að
hjálpa fjölmiðlum að skilja það.
Hann sagði það hlutverk rann-
sókna að grafast fyrir um hvað
gerst hefði í því skyni einu að
kanna hvort grípa þyrfti til að-
gerða til að girða fyrir að slíkt slys
kæmi fyrir aftur. Þá nefndi hann
að margir gætu lagt saman krafta
sína í því skyni að auka flugör-
yggi: Rannsóknanefndir flugslysa
könnuðu orsakir og hugsanlegar
aðgerðir í öryggisátt, flugmálayf-
irvöld ættu að ákveða hvort setja
ætti nýjar reglur, fjölmiðlar hefðu
það hlutverk að upplýsa flugfar-
þega og dómstólar ættu að ákveða
sekt eða sýknu. Allir þessir aðilar
hefðu sitt að segja varðandi flug-
öryggi.
John H. Enders, frá Flight
Safety Foundation, ræddi hlut-
verk flugmálayfirvalda í að
tryggja flugöryggi. Hann sagði
flugið viðamikla atvinnugrein um
allan heim sem skipti allt efna-
hagslíf miklu máli. Hún væri við-
kvæm eins og atburðirnir frá 11.
september sýndu og myndu hafa
áhrif lengi enn og yrðu ríkis-
stjórnir víða að taka erfiðar
ákvarðanir á næstunni um að
koma greininni til hjálpar. Ábyrgð
ríkisvalds hefði breyst, koma yrði
á nýjum öryggisreglum víða sem
væri dýrt og mikilvægari en
nokkru sinni væri nú samvinna
stjórnvalda og einkageirans.
Einnig sagði hann það skoðun
sína að flugið og fjölmiðlar yrðu að
leggjast á eitt til að almenningur
öðlaðist aftur traust á flugrekstur.
Nýtt upplýsingakerfi
hjá Atlanta
Á ráðstefnunni voru einnig
kynnt sjónarmið íslenskra flug-
rekenda og gerðu það Jens
Bjarnason, forstöðumaður flug-
rekstrarsviðs Flugleiða, Hafþór
Hafsteinsson, forstjóri flugfélags-
ins Atlanta, og Einar Björnsson,
flugrekstrarstjóri Íslandsflugs.
Fram kom í máli Hafþórs að Atl-
anta hefur nýlega tekið í notkun
upplýsingakerfi fyrir flugöryggi,
tölvukerfi sem félagið hefur keypt
af breska flugfélaginu British Air-
ways. Er tilgangur þess að bæta
öryggi á öllum sviðum sem verða
má til að auka tiltrú farþega sem
og starfsmanna. Bauð hann öðrum
flugfélögum að kynna sér þetta
kerfi hjá Atlanta og kanna sam-
starf. Greitt er fyrir notkun kerf-
isins eftir því hversu margar flug-
vélar eru í rekstri hjá viðkomandi
fyrirtæki.
Í kerfið eru skráðar upplýsing-
ar um flugatvik eða frávik sem
upp kunna að koma í flugrekstr-
inum og snerta öryggismál. Frá
því kerfið var tekið í notkun hjá
Atlanta 1. september hafa verið
skráð 45 atvik varðandi flugöryggi
og 100 skýrslur hafa verið skráðar
frá flugmönnum um önnur atriði.
Skýrslurnar eru flokkaðar eftir
um hvað þær snúast og hvar þær
gerast og er með því unnt að sjá
hvort einhver sérstök tilhneiging
er að koma upp á ákveðnum svið-
um sem hægt er að bæta úr.
Starfsmenn bendi á frávik
Jens Bjarnason sagði meðal
annars um flugöryggi hjá Flug-
leiðum að upplýsingar um flugör-
yggismál og áhættuþætti væru
samtvinnaður hluti af kennslu- og
handbókarefni. Hann segir farið
reglulega yfir skýrslur og tilkynn-
ingar um frávik í rekstri og telur
nauðsynlegt að skapað sé and-
rúmsloft sem hvetji starfsmenn til
að benda á frávik sem þeir verða
varir við. Það gerist m.a. með því
að hafa tilkynningakerfi einfalt,
úrbætur verði að vera sýnilegar
og að sá sem tilkynni atvik sem
hann á aðild að þurfi að vera viss
um að honum verði ekki hegnt fyr-
ir það.
flugöryggi í dögun nýrrar aldar á flugþingi
la
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Á annað hundrað kvenna og karla sátu sjötta flugþing Flugmálastjórnar og samgönguráðuneytisins.
framtíð flugvallar í Vatnsmýri á
.
ni lýsti Kári því sem hann kallaði
æmið um slæleg vinnubrögð rann-
dar flugslysa og átti þar við nið-
nnsóknarnefndar á Sri Lanka eftir
gvél Flugleiða fórst í aðflugi að vell-
ombo 15. nóvember 1978. Sagði
na hafa skellt skuldinni á flug-
ir hefðu ekki farið að reglum og
óri og flugmaður gert mistök. Hins
útdráttur úr dagbók flugturns sýnt
ósabúnaður vallarins hefði þennan
tlega dottið út og hefði sú bilun
tt að segja um niðurstöðuna.
amræmi í niðurstöðum
ni hefði hins vegar verið bent á at-
a og þar hefði verið lýst nauðsyn
gja rafmagn til aðflugstækja og að
ófuð reglulega, að blindlending-
alltaf undir eftirliti flugturns og
strangt viðhald væri alltaf á öllum að-
flugstækjum. Sagði hann því fullkomið ósam-
ræmi í niðurstöðum þessarar nefndar og hefði
sendinefnd frá Íslandi mótmælt þessum vinnu-
brögðum við þarlend yfirvöld.
Kári sagði að flugmenn hefðu beina hags-
muni af því að vera til ráðgjafar um flug-
slysarannsóknir, flugvelli og skipulag þeirra og
væri öryggisnefnd Félags íslenskra atvinnu-
flugmanna farvegur þessarar faglegu ráð-
gjafar. Flugstjórinn sagði það skoðun sína að
Flugmálastjórn yrði að sýna öfluga forystu með
því að efla áhuga á flugi og styrkja stöðu einka-
flugs sem væri undirstaða atvinnuflugs. Sagði
hann brýnt að halda reglulega fundi um flug-
öryggismál og hvetja til þess að flugmenn til-
kynntu um flugatvik og tryggja að þeim sé ekki
refsað. Kári sagði það líka hlutverk flugmanna
að vinna að auknu flugöryggi með kynning-
arstarfi meðal almennings. Hann sagði að með
aukinni samvinnu væri unnt að nálgast það tak-
mark að Ísland yrði flugslysalaust í framtíðinni.
ta með einni flugbraut
Á MÓTI hverju og einu alvarlegu
flugslysi verða 3–5 minni flugslys
og 7–10 flugatvik. Einnig er talið
að á móti þeim séu nokkur hundr-
uð atvik eða frávik frá eðlilegu
flugi sem ekki eru tilkynnt.
Atvik í dag sem ekki er tilkynnt
um getur orðið að flugatviki eða
slysi á morgun. Því meiri upplýs-
ingar sem fást frá daglegum flug-
rekstri því betri upplýsingar fást
um áhættuþætti.
Mikilvægt
að tilkynna
frávik
joto@mbl.is