Morgunblaðið - 24.11.2001, Blaðsíða 32

LISTIR
32 LAUGARDAGUR 24. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
RANNVEIG
Fríða Braga-
dóttir & Gerrit
Schuil hefur að
geyma sönglög
eftir Schubert,
Schumann,
Wolf og Grieg í
flutningi Rannveigar Fríðu mezzósópr-
ans og Gerrits Schuil píanóleikara.
Þar á meðal eru Mignon-ljóðin eftir þá
Schubert og Wolf og lagaflokkurinn
Huldan eftir Grieg.
Rannveig Fríða hefur sungið víða
um lönd á liðnum árum. Hún hefur
m.a. tekið virkan þátt í tónlistarlífi í
Austurríki, þar sem hún er búsett.
Hún hefur sungið inn á hljómplötur
undir stjórn kunnra tónlistarmanna og
má þar nefna hlutverk í óperum Rich-
ards Strauss, Die frau ohne Schatt-
en, sem Sir George Solti stjórnaði.
Gerrit Schuil hefur tekið virkan þátt
í íslensku tónlistarlífi frá 1993. Hann
er nú listrænn stjórnandi við Tónlistar-
húsið Ými í Reykjavík.
Útgefandi er Ómi klassík. Diskurinn
var hljóðritaður í Tónlistarhúsinu Ými í
maí 2001, hljóðritun annaðist tækni-
rekstrardeild Ríkisútvarpsins. Verð:
2.399 kr.
Sönglög
LISTAMAÐURINN á horninu er
nú allt í einu búinn að hreiðra um sig
í hólmanum í Tjörninni. Það er
Magnús Sigurðarson sem hefur reist
þar dularfullt verk, einna líkast flöt-
um, svörtum legsteini, sem minnir
óneitanlega á hinn dularfulla varða í
„2001 Ódysseifsför um geiminn“,
hinni frægu kvikmynd Kubricks.
Sjálfur kveður Magnús verkið
kallast á við Hafmey Nínu heitinnar
Sæmundsson, sem á sínum tíma var
sprengd í loft upp þar sem hún sat á
steini við suðvesturbakka Tjarnar-
innar. Nýverið var Hafmey Nínu
endurreist í Smáralindinni, eflaust
sem sárabót fyrir löngu liðið óhæfu-
verk. Ef lesa má með einhverjum
sanni í hans eigin fréttatilkynningu
er munurinn á steini hans og Haf-
mey Nínu sá að fyrrnefnda verkið er
næsta ósýnilegt sökum þess að al-
menningur lætur sér nú fátt um
finnast og leiðir það hjá sér líkt og
flesta aðra almenningslist. Að
minnsta kosti er ekki enn búið að
eyðileggja steininn hans, hvað sem
síðar verður. Má hér lesa milli lín-
anna að hann sakni þeirra tíma þeg-
ar menn létu sig útilistaverk ein-
hverju varða og sprengdu þau í loft
upp frekar en venja sig á að horfa
gegnum þau?
En án þess að orða það hittir
Magnús naglann á höfuðið með verki
sem líkist óaðfinnanlegri og óræðri
blökkinni úr kvikmynd Kubrick, því
með því færir hann Ódysseifsförina
um himingeiminn aftur til jarðar, til
mannheima, eða að minnsta kosti til
mannlegrar viðmiðunar. Þar með
verður Tjörnin væntanlega að Mið-
jarðarhafinu tvítuga, og hólminn
góði að sjálfri Íþöku. Um leið verður
hin óræða blökk að því klassíska við-
miði sem stendur eins og klettur upp
úr allri óreiðunni umhverfis. Joyce
flutti villur Ódysseifs til Dýflinnar á
þriðja áratug síðustu aldar. Er
nokkuð eðlilegra en Magnús færi
sömu goðsögn til Reykjavíkur í byrj-
un nýs aldatugar?
Ódysseifsferð
um Tjörnina
MYNDLIST
Tjarnarhólminn
Liður í verkefninu Listamaðurinn
á horninu.
HÖGGMYND
MAGNÚS SIGURÐARSON
Halldór Björn Runólfsson
Verk Magnúsar Sigurðarsonar í hólmanum í Tjörninni.
EF KAMMERTÓNLISTIN,
eins og oft hefur verið haldið fram,
veitir mönnum aðgang að sjálfum
kjarna músíkupplifunar, þá mynda
hápunktar strengjakvartettsgrein-
arinnar „kjarna kjarnans“. Fereyki
tveggja fiðlna, víólu og sellós hefur
nú í á þriðju öld notið fremstu
andagiftar stórskálda tónlistarsög-
unnar allt frá Haydn, Mozart og
Beethoven til Bartóks, Sjostako-
vitsjar og Holmboes.
Því miður er engan veginn
hvunndagsbrauð hér á landi að
heyra þessa hápunkta í viðeigandi
flutningi af hljómleikapalli, því eins
og alkunna er sprettur sú færni af
margra ára samstarfi úrvalsspilara
er sinna engu öðru. Meðan ríki og
borg halda að sér höndum við að
launa slíkt samstarf til langs tíma –
eða meðan verðugir arftakar Ragn-
ars í Smára í athafnamannastétt
nútímans láta á sér standa – er því
hætt við að geti orðið bið á íslenzk-
um „alvöru“ strengjakvartett, og
þar með líka hvatningu fyrir ís-
lenzk tónskáld til að glíma við
þessa háleitu tóngrein. Sárt er til
þess að vita, að þrátt fyrir meiri
auðsöfnun en nokkru sinni fyrr í
sögu lands og þjóðar bólar lítt á
slíkum metnaði. Hér vantar greini-
lega ekki fé, heldur vilja.
Þetta vissu líka dyggir fylgis-
menn Kammermúsíkklúbbsins er
fjölmenntu á tónleikana sl. sunnu-
dagskvöld fyrir þéttsetinni Bú-
staðakirkju í vitundinni um að
langt gæti orðið á milli heimsókna
kammerhópa á borð við bæverska
Cuvilliés-kvartettinn frá München.
Viðfangsefnin voru að því leyti
dreifðari um tíma en fyrir tveim
árum þegar kvartettinn lék verk
eftir Haydn, Mozart og Beethoven
á sama stað, einkum hvað varðar
kvartett Bartóks nr. 2, jafnvel þótt
Op. 132 Beethovens hafi vissulega
verið framsækinn fyrir sína samtíð.
Það kom því varla á óvart þegar til-
kynnt var í upphafi tónleikanna um
breytta efnisniðurröðun, þ.e. ekki
byrjað á Bartók, heldur á Mozart.
Því þó að „ómstreitu“-kvartett
Mozarts útheimti vissulega sitt, og
mistök þar á ofan séu auðheyrð í
glertærum rithætti snillingsins frá
Salzburg, þá var verkið betur til
upphitunar fallið en ágengur stíll
ungverska meistarans.
K465 er síðastur og frægastur úr
6 kvartetta settinu sem Mozart
samdi 1782–85 og tileinkaði frum-
kvöðli greinarinnar, Haydn. Verkin
höfðu að eigin sögn kostað hann
meira strit og yfirlegu en annað
fram að þeim. En árangurinn var
líka eftir því og tilefni frægrar um-
sagnar Haydns við Leopold gamla
um að Wolfgang væri að sínu viti,
„mælt af heiðvirðum manni“, bezta
tónskáld lífs eða liðið sem hann
hefði kynnzt af verkum sínum.
Cuvilliés-félagar léku af sömu ein-
stæðu samtaka fágun og minnis-
stæð var frá framkomu þeirra í
september 1999, og stóð hér e.t.v.
mest upp úr óviðjafnanlegt svífandi
ljósvakahnitið í Andante cantabile
þættinum (II.). Að þykjast geta
fundið slíkri spilamennsku eitthvað
til foráttu þætti flestum smá-
smygli, en þó hefði kannski mátt
efla heldur jarðneskari „sveita-
brag“ á ländlerískustu stöðum
Menúettsins (III.) og gefa mælsk-
um alþögnum Fínalsins ögn meira
rúm.
Hinn þríþætti 2. kvartett Bartók
(1917) mótast nokkuð af „prímítíf-
isma“ tíðarandans, en ekki alfarið,
því einnig er m.a. skopazt á
ísmeygilegan hátt að úrkynjuðum
burgeisasmekk, milli þess sem
þjóðlegt tóntak alþýðu blæs hlust-
endum ómengað fjallaloft í brjóst.
Hér mátti ef nokkuð var helzt
sakna meira tryllings á „búkól-
ískari“ stöðum. Því þó að sumir
vilji meina að groddaskapur eigi
hvergi heima í strengjakvartett-
leik, þá er samt eins og Bartók ætl-
ist stundum til að spilendur sleppi
fram af sér beizlinu. Dulítill snert-
ur af „villimennsku“ hefði að auki
dregið enn betur fram eðalborna
fágun Cuvilliés-kvartettsins annars
staðar, sem var raunar engu lík
þegar nálgaðist mörk hins heyr-
anlega. Á móti má geta þess, að í
samanburði við tónleika fjórmenn-
inganna hér í hitteðfyrra var ekki
laust við að greina mætti töluvert
meitlaðri hrynskerpu, hvassara
stakkató og fjölbreyttari tónblæ
(m.a. meiri notkun á „senza vibr-
ato“) að þessu sinni, og var það sízt
til vanza.
Túlkun Beethoven-kvartettsins í
a-moll Op. 132 frá 1825 var í einu
orði sagt frábær.
Kannski sérstaklega hvað tókst
að magna upp mikla spennu og dul-
úð úr þessu einlæga verki, er samið
var í þakklætisskyni við Almættið
eftir erfiða sjúkdómslegu tón-
skáldsins. Erfitt er að nefna eitt
umfram annað, nema ef vera skyldi
ótrúlega samtaka og vel mótaðar
hraðabreytingar innan síðustu
þátta. Dæmigerður árangur af ára-
löngu samstarfi sem varla þekkist
við hérlendar aðstæður.
Lausleg könnun leiddi engar
hljómdiskaútgáfur Cuvilliés-kvart-
ettsins í ljós, og kom það manni á
óvart eftir þvílíka spilamennsku.
Unz upp rifjaðist, að meðlimir hans
sinna fullu starfi ýmist í Útvarps-
hljómveitinni eða Ríkisóperunni í
München, og var þar með komin
fullgild skýring. Að menn geti samt
sem áður náð öðrum eins árangri,
þrátt fyrir téðar viðbótarkvaðir, er
engu minna en aðdáunarvert.
Eðalborin
bæverska
TÓNLIST
Bústaðakirkja
Bartók: Kvartett nr. 2 í a. Mozart: Kvart-
ett í C K465. Beethoven: Kvartett í a Op.
132. Cuvilliés-kvartettinn frá München
(Florian Sonnleitner, Aldo Volpini, fiðlur;
Roland Metzger, víóla; Peter Wöpke,
selló). Sunnudaginn 18. nóvember kl.
20.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
HAYDN nefnist
sjöundi geisla-
diskur Eddu Er-
lendsdóttur pí-
anóleikara. Á
plötunni eru
verk eftir Jos-
eph Haydn.
Edda hefur haldið fjölmarga tón-
leika og tekið þátt í tónlistarhátíðum
víðs vegar um Evrópu og í Bandaríkj-
unum. Hún hefur auk þess leikið
með hljómsveitum undir stjórn kunn-
ra hljómsveitarstjóra. Nú síðast flutti
hún píanókonsert nr. 27 í B dúr eftir
Mozart á áskriftartónleikum með
Sinfóníuhljómsveit Íslands 1999.
Efnisskrár hennar spanna fyrstu
verkin skrifuð fyrir fortepíanó allt
fram til samtímatónlistar og hún hef-
ur frumflutt verk eftir ýmis núlifandi
tónskáld og fjölmargar hljóðritanir
hafa verið gerðar af píanóleik henn-
ar bæði fyrir hljóðvarp og sjónvarp.
Útgefandi er Edda Erlendsdóttir.
Skífan sér um dreifingu. Diskurinn
er tekinn upp í Hásölum, Íslandi í
febrúar 2001 af Hreini Valdimars-
syni.
Píanóverk
JÓHANN Frið-
geir Valdimars-
son & Ólafur
Vignir Alberts-
son nefnist
geislaplata
sem hefur að
geyma sígildar
ítalskar óperuaríur í flutningi ten-
órsöngvarans Jóhanns Friðgeirs, og
vinsæl íslensk einsöngslög, m.a.
sex lög Sigvalda Kaldalóns og aríur
úr óperunum Tosca og I Pagliacci.
Jón Ásgeirsson ritar formála í
plötubæklingi og segir þar m.a: „Í
verkunum birtist marglitt efni ís-
lenskra sönglaga og segja má að
fyrir íslenska hlustendur sé um próf-
stein að ræða á sviði túlkunar, mót-
unar hendinga, nákvæmni í fram-
burði og fagurs tóntaks.
Raddgerð Jóhanns fellur ein-
staklega vel að ítalskri óperutónlist.
Á seinni hluta disksins eru stór-
aríur, þar sem reynir á allt tónsvið
raddarinnar og víðfeðmt túlk-
unarsvið sem er öllum söngvurum
vegvísir til musteris sönggyðjunnar.
Þangað stefnir Jóhann Friðgeir og
markar þessi diskur því upphaf mik-
illar og þrotlausrar vinnu, sem mun
skila Jóhanni Friðgeiri þeirri við-
urkenningu sem felst í því að við Ís-
lendingar munum kalla hann Jóhann
okkar.“
Útgefandi er Ómi / Edda – miðlun
og útgáfa. Upptökur fóru fram í Víði-
staðakirkju, Hafnarfirði, í ágúst
2001. Upptökustjórn og hljóð-
vinnsla: Halldór Víkingsson. Verð:
2.499 kr.
Aríur og
einsöngslög
SELKÓRINN, söngvararnir Bubbi
Morthens og Jóhann Helgason,
ásamt hljómsveit, flytja argentínska
messu, Misa Criolla eftir Ariel Ram-
írez, í Borgarleikhúsinu kl. 20.30 í
kvöld og sunnudagskvöld. Auk mess-
unnar verður flutt létt tónlist frá
Argentínu, Venesúela og Perú og
tónlist eftir þá Jóhann Helgason og
Bubba Morthens.
„Messuna samdi Ramírez árið
1963. Þetta er óvenjuleg messa,
byggð upp eins og aðrar messur með
Kyrie, Gloríu, Credo, Sanctus og
Agnus Dei köflum, en með nokkuð
óvenjulegri hljómsveitar- og radd-
skipan. Messan er byggð á suður-
amerískri þjóðlagatónlist, aðallega
þó með ryþma og laglínum frá Arg-
entínu og var það hugsun tónskálds-
ins að hún væri flutt af óskóluðum
röddum og að undirleikur færi fram
með hrynsveit,“ segir Jón Karl Ein-
arsson, stjórnandi Selkórsins. Hann
íslenskar messuna, sem áður hefur
verið flutt hér á landi á spænsku.
„Spænski textinn er þýðing hefð-
bundins helgisiðatexta, en að áeggj-
an Bubba íslenskaði ég texta að tón-
listinni.“
Selkórinn var stofnaður á Sel-
tjarnarnesi árið 1968 og hefur við-
fangsefni hans hin síðari ár verið
fjölbreytt.
Hljómsveitin er skipuð Gunnari
Hrafnssyni, (bassi), Árna Scheving,
(harmónikka og slagverk), Jóni Árna
Þórissyni (gítar), Þorvaldi Þór Þor-
steinssyni (slagverk), Magnúsi R.
Einarssyni (mandólín) og Kjartani
Valdimarssyni (píanó).
Argentínsk
messa
í Borgar-
leikhúsinu
Jóhann
Helgason
Bubbi
Morthens