Morgunblaðið - 10.02.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HELENA Stefándsóttir efnir um þessar
mundir til áhugaverðs kvikmyndaviðburðar í
samvinnu við kvikmyndafélagið Filmund. Þar
eru sýndar sjö stuttmyndir eftir íslenskar kon-
ur í samfelldri dagskrá undir yfirskriftinni
„Kvenleg kvikmyndaveisla“. Vonast Helena til
þess að verkefnið geti orðið að reglulegum við-
burði sem stuðli að því að vekja athygli á því
sem konur eru að gera í íslenskri kvikmynda-
gerð.
Það var einkar fróðlegt að sjá stuttmyndir
dagskrárinnar í þessu samhengi, þær eru gerð-
ar á sjö ára tímabili og hafa verið sýndar á ein-
um eða öðrum vettvangi. Saman sköpuðu þess-
ar myndir fjölbreytta heild, þar sem hvert og
eitt framlag kom á óvart og bjó yfir nýjum og
forvitnilegum hliðum. Ef nefna ætti eitthvert
heildareinkenni þessara „kvenlegu“ stutt-
mynda, væri það listrænn metnaður og við-
leitni til þess að finna nýjar og ferskar fram-
setningarleiðir.
Stuttmynd Helenu Stefánsdóttur, Brot, er
lengsta mynd dagskrárinnar og sú nýjasta, en
um frumsýningu stuttmyndarinnar í kvik-
myndahúsi var að ræða. Í myndinni er tekist á
við spurningar um tilveru og hamingju barna í
nútímasamfélagi. Helena hefur áður látið sig
hagsmuni barna varða í listsköpun sinni, m.a. á
sviði mynd- og leiklistar og er skemmst að
minnast umdeildrar myndlistarsýningar Hel-
enu í húsnæði Undralands þar sem hún beindi
sjónum að börnum sem rænd eru barnæsku
sinn á einn eða annan hátt.
Stuttmyndin Brot segir frá börnum sem ef
til vill eiga ekki við erfiðari heimilisaðstæður
að stríða en gengur og gerist. Foreldrar
bræðranna Palla og Antons vinna kannski dá-
lítið mikið og faðirinn notar áfengi í talsverðu
magni til að slaka á eftir vinnu. Fjölskyldan
býr í smekklegu timburhúsi í miðbænum og
greinilegt að foreldrarnir hafa unnið hörðum
höndum að því að koma sér upp nokkuð pott-
þéttri efnislegri umgjörð. En í hversdagsins
önn virðist eitt hafa gleymst, sem er ástin, hlýj-
an og lífsgleðin. Leitt er að því líkum í sögunni
að þessi skortur á mannlegri hlýju, skilningi og
virðingu geti haft mjög skemmandi áhrif á
börn sem eru að læra að fóta sig í tilverunni.
Helenu Stefánsdóttur tekst í heildina vel til
við að miðla þeim vangaveltum sem hún leggur
upp með. Sagan er bundin í ákveðna fléttu, sem
er nokkuð hefðbundin frásagnarlega séð, og
vekur sem slík engin gífurleg hughrif. Hins
vegar sýnir leikstjórinn heilmikla næmi í að
búa til nálægð við sumar persónanna, einkum
unglingana sem svamla um líkt og í lausu lofti í
óöryggi gelgjuáranna. Yfir myndinni er ákveð-
inn stirðleiki þess sem er að læra inn á
kvikmyndina sem frásagnarmiðil, en víða nær
Helena að nýta sér hráleika takmarkaðs fjár-
magns og svigrúms á næman hátt, t.d. í lita-
áferð og tökum. Tónlist er jafnframt notuð
mjög vel til að gefa frásögninni meiri kraft.
Áhersla Helenu á hinn sýnilega og ósýnilega
heim mannlegra samskipta sýnir jafnframt að
hún er leitandi kvikmyndagerðarmaður sem
hefur mikið fram að færa.
KVIKMYNDIR
Háskólabíó – Filmundur
Leikstjórn og handrit: Helena Stefánsdóttir. Kvik-
myndataka: Arnar Steinn Friðbjarnarson. Leikmynd
og búningar: Ilmur María Stefánsdóttir. Tónlist:
Skurken og Prince Valium. Hljóðupptaka: Guðmann
Þór Bjargmundsson. Aðalhlutverk: Símon Karl Sig-
urðarson, Páll Zophonías Gabriel Pálsson, Jón Einar
Hjartarson, Elsa Dóra Jóhannsdóttir, Kristján Frank-
lín Magnús, Marta Nordal og Ólafía Hrönn Jóns-
dóttir. Sýningartími u.þ.b. 30 mín. Styrkt m.a. af
Kvikmyndasjóði Íslands, 2001.
BROT (STUTTMYND) Heimur mannlegra
samskipta
Heiða Jóhannsdóttir
NÍUNDU tónleikarnir í tónleikaröð
kennara Tónlistarskóla Kópavogs
verða haldnir í Salnum í dag kl. 17 en
nú er komið að einu af tónskáldunum
í kennaraliðinu, Erik Mogensen.
Á efnisskránni eru fimm nýleg
verk eftir Erik, það elsta frá árinu
1997 og það yngsta samið á þessu
ári. Öll verkin hafa verið frumflutt
erlendis, en eru að heyrast í fyrsta
sinn nú hér heima.
Erik Mogensen segir að sér þyki
erfitt að lýsa tónlist sinni. „Ég nota
hljóðfæri á hefðbundinn hátt, og ég
held ég geti sagt að tónlistin sé frek-
ar hljómþýð þótt hún sé ekki í dúr
eða moll. Verkin eru þó mjög ólík.
Fyrri strengjakvartettinn er mjög
ómstríður, en sá seinni, byggður á
Liljulaginu, er lagrænn að stórum
hluta til. Ég nota oft mótív eða litlar
tónaraðir og byggi verk á þeim.
Chant er öðruvísi; það liggur nálægt
mollhljómi allan tímann. Þegar það
verk var frumflutt í New
York var gagnrýnandinn
mjög ánægður, en hélt að
ég byggði verkið á þjóðlagi.
Það var þó alls ekki svo.“
Strengjakvartett nr.1 var
frumfluttur í í Prag haustið
2000, af Stamica-strengja-
kvartettinum. Efniviðurinn
er kynntur í fyrstu tólf tökt-
unum en síðan kemur röð
tilbrigða. „Þögnin var mér
hugleikin þegar þetta verk var skrif-
að og ég tileinka það minningu föður
míns. Þetta er einþáttungur en innra
skipulag er kaflaskipt.“
Svíta fyrir einleiksflautu; var sam-
in í febrúarmánuði 1999 og frumflutt
í Boston mánuði síðar. „Tónefnið er
unnið úr röð sex tóna, eða hexakord;
aðferð sem ég hef tileinkað mér í
fleiri verkum.“
Chant; fyrir óbó, fiðlu, lágfiðlu og
selló var samið að beiðni kammer-
hópsins Heliosphere frá
New York og frumflutt af
honum 23. september 1997 í
Merkin Hall á Manhattan.
Erik kallar þetta söng án
orða, í einum þætti.
Strengjakvartett nr. 2 ber
undirtitilinn Liljulagið.
Hann var saminn fyrir
Martinu-strengjakvartett-
inn í Prag og frumfluttur á
tónlistarhátíðinni „Days of
Contemporan Music“ í Prag. Eins og
fyrr segir er kvartettinn byggður á
íslenskum þjóðlögum, meðal annars
Liljulaginu. „Þjóðlögin heyrast ekki
fyrr en komið er aðeins inn í verkið,
en taka síðan öll völd og leiða það til
loka. Þetta verk tileinka ég eigin-
konu minni.“
Svart & Hvítt; fyrir klarinettu og
píanó; var samið í tveimur áföngum,
miðkaflinn var saminn í janúar 2002,
en fyrsti þáttur í marsmánuði 2000.
„Þetta verk er náskylt fyrri
strengjakvartettinum og tónefnið
fengið þaðan. Annar þáttur er eins-
konar sjakkonna og formið er
symmetrískt, eins og tónaröðin sem
byggt er á. Heildarform verksins er
symmetrískt, þar sem fyrsti hluti er
endurtekinn í lokin. Verkið er til-
einkað móður minni.“
Flytjendur á tónleikunum eru Sig-
rún Eðvaldsdóttir, Zbigniew Dubik,
Bryndís Halla Gylfadóttir, Helga
Þórarinsdóttir, Peter Tompkins,
Magnea Árnadóttir, Ármann Helga-
son og Valgerður Andrésdóttir.
Erik Mogensen nam klassískan
gítarleik við Tónskóla Sigursveins D.
Kristinssonar og stundaði fram-
haldsnám í gítarleik á Spáni. Hann
lærði tónsmíðar við tónfræðadeild
Tónlistarskólans í Reykjavík og síð-
ar við Tónlistarháskólann í Boston.
Erik kennir tónlistarsögu og tón-
heyrn við Tónlistarskóla Kópavogs.
Hljómþýð verk en
hvorki í dúr né moll
Morgunblaðið/Golli
Þau leika strengjakvartetta Eriks Mogensens: Helga Þórarinsdóttir,
Sigrún Eðvaldsdóttir, Zbigniew Dubik og Bryndís Halla Gylfadóttir.Erik Mogensen
tónskáld.
NEMENDUR tónlistardeildar
Listaháskóla Íslands láta til sín
taka á Myrkum músíkdögum, og
verða með tónleika í Listasafni Sig-
urjóns Ólafssonar annað kvöld kl.
20.00. Það er sérstakt við tón-
leikana, að öll verkin á efnis-
skránni eru íslensk. Ragnheiður
Bjarnadóttir leikur Impromptu úr
Svipmyndum eftir Pál Ísólfsson,
Elfa Rún Kristinsdóttir leikur Vetr-
artré eftir Jónas Tómasson, Ingrid
Karlsdóttir leikur Teikn eftir Áskel
Másson, Ingi Garðar Erlendsson
leikur „In G“ eftir Óliver Kentish
og Gyða Valtýsdóttir spilar annað
verk eftir Óliver; Eftirsjá. Mel-
korka Ólafsdóttir leikur 5 músík-
mínútur eftir Atla Heimi Sveinsson
og söngneminn í hópnum, Þórunn
Elín Pétursdóttur, syngur Ljóð
Atla Heimis fyrir börn. Loks leikur
Helga Þóra Björgvinsdóttir eitt
kunnasta verk Karólínu Eiríks-
dóttur, In vultu solis.
Oft erfitt að nálgast
nútímaverk
Þau Melkorka, Ragnheiður,
Gyða og Ingi gáfu sér tíma frá æf-
ingum til að ræða við blaðamann.
Þau eru sammála um að það sé
merkisviðburður að þetta verði
fyrstu opinberu tónleikar Listahá-
skólanema þar sem eingöngu verða
flutt verk íslenskra tónskálda. „Við
höfum auðvitað haft tónleika þar
sem verk tónsmíðanema eru flutt,
en þetta er öðruvísi og mjög
óvenjulegt,“ segir Melkorka og
Gyða bætir því við til skýringar, að
kannski stafi þetta af því að tónlist-
arnemendur hafi almennt ekki ver-
ið nógu duglegir við að spila ís-
lenska tónlist. „Það má líka nefna
það,“ segir Ingi, „að það eru heldur
ekki til nógu mörg samtímaverk
sem passa nemendum. Oft eru
þetta verk sem eru samin fyrir
ákveðna hljóðfæraleikara sem eru
á toppstandard, þannig að þau eru
oft of erfið fyrir nemendur.“ Gyða
segir að nemendur eigi líka oft erf-
itt með að skilja nútímaverk.
„Mörgum finnst erfitt að nálgast
verkin og finnst þau fjarlæg þeim.
Þegar fólk fær nótur sem líta mjög
undarlega út, vita krakkar ekki al-
mennilega hvað þeir eiga að gera.“
Tónskáldin sem þau hafa valið sér
eru hvert öðru ólíkt. Gyða segir að
verkið Eftirsjá eftir Óliver Kentish
hafi verið samið árið 1984, en ekki
frumflutt fyrr en fyrir rúmu ári af
Gunnari Kvaran. „Þetta er mjög
lýrískt stykki og fallegt og ekki
mjög tormelt,“ segir Gyða. Nafn
hins verks Ólivers, „In G“ sem Ingi
leikur er tvírætt, „In G,“ þýðir að
verkið sé í G-dúr, en þegar nafnið
er borið fram á ensku, hljómar það
ekki ósvipað og nafn flytjandans,
Ingi. Ingi fæst þó ekki til að svara
því af eða á hvort verkið sé samið
sérstaklega fyrir hann, en í það
minnsta er þetta frumflutningur
þess. Melkorka leikur fimm af fleiri
Músíkmínútum sem Atli Heimir
samdi fyrir Manuelu Wiesler.
„Manúela frumflutti verkið en
spilaði ekki allar mínúturnar í
upptökunni sem hún gerði af
verkinu.“ Páll Ísólfsson er elstur
tónskáldanna, en Ragnheiður
spilar Impromptu úr Svipmyndum
Páls fyrir píanó. „Þetta eru mögn-
uð stykki og mjög rómantísk.“
Gyða er fjórðungur kvartettsins
Múm, og þekkir því líka vel heim
annars konar tónlistarsköpunar.
„Þar er allt öðruvísi nálgun á tón-
listinni og ekki hægt að bera þetta
tvennt saman. Þó er misjafnt
hvernig við vinnum og ég sem
stundum fyrir Múm og skrifa á nót-
ur.“ Unga fólkið er þó flest sam-
mála um að þessir tveir „heimar“
tónlistarinnar séu að þokast nær
hvor öðrum. Melkorka nefnir
Rappið hans Atla Heimis sem við-
leitni tónskálda og Ingi er á því að
þetta endi allt á svipuðum stað.
„Tónskáld í dag eru miklu meira
farin að hugsa um að tónlistin
„sándi“ vel, en að hún sé samin í
einhverju kerfi,“ og Gyða bætir við:
„Ég held að það sé líka mikilvægt
að tónskáld leiti í ólíkar áttir til að
hafa eitthvað nýtt fram að færa.
Klassísk tónskáld hafa gott af því
að hlutsta á öðruvísi tónlist, í popp-
inu er tónmálið ekki jafnmikilvægt
og „sándið“ á tónlistinni. Mér finnst
líka að í poppheiminum megi fólk
kynna sér tónmál ólíkra klassískra
tónskálda og sjá hvað hægt er að
nota úr því.“ Ragnheiður segist
ekkert geta sagt til um hvernig
þessi þróun verður. „Mér finnst það
alltaf jafnóútreiknanlegt sem getur
gerst í tónlistinni.“ Ingi segir að í
tónsmíðanámi í dag sé úr mörgu að
velja og að fólk geti farið í mjög
ólíkar áttir. „Við erum fimm í tón-
smíðadeildinni núna og hvert öðru
ólík. En það er líka frábært, og
maður getur lært mikið af öðrum.
Það er allt leyfilegt í dag, og þetta
snýst kannski mest um að útfæra
hugmyndirnar sem maður fær.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Nemendur tónlistardeildar Listaháskóla Íslands leika á tónleikum í safni Sigurjóns Ólafssonar annað kvöld,
mánudag, kl. 20. Gyða Valtýsdóttir, Þórunn Elín Pétursdóttir, Ingi Garðar Erlendsson, Melkorka Ólafsdóttir,
Ingrid Karlsdóttir, Helga Þóra Björgvinsdóttir, Elfa Rún Kristinsdóttir og Ragnheiður Bjarnadóttir.
Tónskáld ekki
nógu dugleg
að semja fyrir
nemendur