Morgunblaðið - 10.02.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAR sem valdamestu mennÍsraels og Palestínu, þeirAriel Sharon, forsætis-ráðherra Ísraels, og Yass-
er Arafat, formaður heimastjórnar
Palestínumanna, virðast líta á völd
sín sem grundvöll eigin tilveru sýn-
ist lítil von um að takast muni að
koma á friði í Mið-Austurlöndum á
meðan þeir ráða ríkjum.
Arafat og Sharon eiga ýmislegt
sameiginlegt og ber þar hæst að
báðir eru teknir að reskjast, þeir
eru ósveigjanlegir hvað friðarferlið
varðar og hvorugur þeirra er tilbú-
inn til að skuldbinda sig til að vinna
að friði, segir Rosemary Hollis, yf-
irmaður Mið-Austurlandadeildar
Konunglegu alþjóðastofnunarinnar
(Royal Institute for International
Affairs) í Lundúnum. Þeir eru 72 og
73 ára gamlir og báðir því komnir af
léttasta skeiði. En völdin eru enn í
höndum þeirra og því ráða þessir
menn mestu um framtíð mála í Mið-
Austurlöndum; hvort friður kemst
á eða átökum verður fram haldið.
Hver yrðu áhrifin ef þeir Arafat
og Sharon misstu völdin eða féllu
frá? Vera kann að aðrir jafn þrjósk-
ir leiðtogar kæmu fram á sjónar-
sviðið. En ef til vill gæti brotthvarf
þeirra tveggja aukið líkurnar á
friði.
Neitar að deila
ábyrgð og völdum
Arafat á við meiriháttar persónu-
galla að stríða, segir Gerald Butt,
sérfræðingur breska
útvarpsins, BBC, um
málefni Mið-Austur-
landa. Honum lýsir
Butt á þann veg að
Arafat neiti gjörsam-
lega og „með sjúkleg-
um hætti að deila ábyrgð og völdum
með öðrum“. Þessi brestur í per-
sónuleikanum gæti reynst honum
dýrkeyptur og jafnvel orðið til þess
að hann nái aldrei að sjá það mark-
mið sitt verða að veruleika að til
verði sjálfstætt ríki Palestínu-
manna eftir að hafa helgað líf sitt
þeirri baráttu, segir Butt.
„Arafat er mikill leiðtogi en hann
er vonlaus samningamaður og
skipulagshæfileika hefur hann
enga. Þegar friðarferlið hófst neit-
aði hann að fela öðrum að bera
hluta ábyrgðarinnar af ótta við að
annar samningamaður gæti náð ár-
angri og þannig ógnað forustuhlut-
verki hans,“ bætir Butt við.
„Arafat stjórnar sem einvaldur
væri og hann hefur tilhneigingu til
að fela undirsátum sínum lítt skil-
greind verkefni, sem rekast á önn-
ur, er aðrir hafa með höndum. Eng-
inn fær að starfa sjálfstætt að
verkefnum sínum, ráðuneyti, ráð-
herrar og pólitískir fulltrúar Frels-
ishreyfingar Palestínu (PLO) fást
iðulega við sömu verkefnin,“ segir
Rosemary Hollis. Þessi skipan mála
hefur í för með sér að allar ákvarð-
anir lenda á einhverju stigi á borði
Arafats. Hann virðist treysta á
þetta fyrirkomulag til að tryggja
óskoruð völd sín og hafa algjöra
stjórn á þróun mála, segir hún.
„Arafat er einnig vændur um að
afla sér persónulegra upplýsinga
um alla ráðherra sína
og ráðgjafa og að þær
nýti hann til að hafa á
þeim tangarhald,“
segir Hollis. „Sumir
ráðherra Arafats
gegna embættum sín-
um eingöngu launanna vegna auk
þess sem þeim hugnast sá lífsstíll,
sem stöðunum fylgir. Og sökum
þessa hefur Arafat tök á þeim. Allir
helstu stuðningsmenn hans innan
sjálfstjórnarinnar eru því tengdir
honum að þessu leyti. Þannig tekst
Arafat að gera þeim ókleift að
greina á milli eigin ferils og fram-
tíðar hans,“ bætir Hollis við.
Allt frá því að ráðist var um borð
í skipið Karine A., sem flutti vopn
frá Íran er ætluð voru Palestínu-
mönnum, hafa stjórnvöld í Ísrael
haldið því fram að palestínska sjálf-
stjórnin hafi skipulagt vopnasmygl-
ið og Arafat vitað af því. Arafat hef-
ur þráfaldlega neitað þessu en
þegar horft er til þess hversu mjög
hann gín yfir öllum ákvörðunum
sjálfstjórnarinnar eru yfirlýsingar
hans ekki trúverðugar. Rosemary
Hollis segir að tvær skoðanir séu
einkum uppi um hverjar verði af-
leiðingar tilraunarinnar til að
smygla vopnum til Palestínu. „Ann-
ars vegar líta margir svo á að eðli-
legt megi teljast að þjóðfrelsissam-
tök leiti leiða til að komast yfir
vopn.“ Bandaríkjamenn og Ísraelar
hafa hins vegar af því þungar
áhyggjur og óttast að tilraun þessi
til vopnasmygls sé vísbending um
að enn alvarlegri atburðir kunni að
vera yfirvofandi í þessum heims-
hluta.
En hverjar verða afleiðingarnar
geti Ísraelar staðið við fullyrðingar
sínar og fært sönnur á að Arafat
hafi borið ábyrgð á vopnasending-
unni? Hvernig gætu Ísraelar
brugðist við? „Fregnir herma að
Ísraelar hafi heitið Bandaríkja-
stjórn því að þeir muni ekki reyna
að ráða Arafat af dögum,“ segir
Rosemary Hollis. En með því að af-
hjúpa meintar lygar Arafats um
vopnasmyglið, sem tæpast kæmu á
óvart, kunna þeir að vonast til þess
að grafa undan trúverðugleika
hans. Þar sem hugsunin virðist vera
þessi leitast Ísraelar einfaldlega við
að draga upp þá mynd af Arafat að
hann skipti ekki lengur máli. En
þessi afstaða felur aftur í sér tví-
skinnung þar sem því er annars
vegar haldið fram að Arafat hafi
glatað öllu mikilvægi en á hinn bóg-
inn fullyrt að hann beri ábyrgð á of-
beldinu.
Á meðan Arafat getur ekki lagt
fram haldbæra skýringu á vopna-
smyglinu mun Sharon vart fá annað
gert en að herða enn öryggisráð-
stafanir Ísraela, segir Roger
Hardy, sérfræðingur BBC um mál-
efni Mið-Austurlanda, í grein, sem
hann ritaði nýlega. Á dögunum
ákvað sendinefnd Bandaríkjaþings
að hundsa Arafat með öllu er hún
var á ferð í Mið-Austurlöndum. Sú
ákvörðun kom til sökum þess að
Arafat hafði ekki brugðist við ásök-
unum um vopnasmyglið með traust-
vekjandi hætti. Richard Gephardt,
leiðtogi minnihlutans í fulltrúadeild
Bandaríkjaþings, neitaði að eiga
fund með Arafat og kaus þess í stað
að hitta „einhverja aðra leiðtoga
Palestínumanna“ að því er fram
kom í dagblaðinu Jerusalem Post.
Enginn samningsvilji
Rosemary Hollis segir þessi við-
brögð bandarísku þingmannanna til
marks um að Ísraelum kunni að
vera að takast að láta líta út sem
Arafat skipti ekki lengur sköpum
varðandi friðarferlið. Hann hefur
nú um nokkurt skeið verið nánast í
stofufangelsi í Ramallah en Ísrael-
ar halda því fram að með því að
hefta ferðafrelsi Arafats neyði þeir
hann til að leita lausna
á þeim vanda, sem
þeir krefja hann um
að takast á við. En
þessa skipan mála
„má einnig skýra á
þann veg að þeir vilji
auðmýkja hann,“ segir Hollis.
„Mín skoðun er sú að Ariel Shar-
on hafi engan áhuga á samningi við
Palestínumenn, sem feli í sér mynd-
un sjálfstæðs ríkis þeirra,“ segir
Hollis. „Sharon sér ekki fyrir sér að
hann komi til með að ná samkomu-
lagi við Arafat,“ bætir hún við. Hún
segir að séu ísraelsk dagblöð lesin
megi greina tvenns konar skýring-
ar á stefnu Ariels Sharons. „Annars
vegar er að nefna það sjónarmið að
hann [Sharon] hafi enga áætlun
mótað nema þá að koma í veg fyrir
að ríki Palestínumanna verði að
veruleika. Hin skýringin er sú að
áætlun hans gangi út á að niður-
lægja og kúga Palestínumenn þar
til þeir sættist loks á sjálfstjórn,
sem lúta muni stjórn hóps leiðtoga
á svæðinu og saman reynist mun
veikara fyrirbrigði en Yasser Ara-
fat.“
Arafat er 72 ára og hann sem aðr-
ir á þessum aldri gerir sér ljóst að
endalokin kunna að vera skammt
undan. Því mætti spyrja hver eða
hverjir taka myndu við störfum
hans félli hann frá. Fyrir liggur
lagafrumvarp, sem kveður á um að
forseti þings Palestínumanna skuli
tímabundið gegna skyldum for-
manns heimastjórnarinnar falli
hann frá. Gert er ráð fyrir að svo
skuli vera þar til nýr forseti hafi
verið kjörinn í kosningum. Þessi lög
hefur Arafat neitað að undirrita.
Rosemary Hollis segir ferlið, sem
lögin gera ráð fyrir, gallað. Sharon
gæti í þessu tilfelli neitað að fallast
á kosningar í Palestínu með þeim
rökum að þar „ríkti stríðsástand“.
Hins vegar yrði staða Palestínu-
manna „traust í siðferðislegu tilliti“
yrði raunin þessi þar sem Evrópu-
sambandið hafði eftirlit með fram-
kvæmd kosninganna þegar Arafat
var kjörinn forseti sjálfstjórnarinn-
ar.
En Arafat er ekki einn um að eiga
við vanda að glíma á heimavelli. Í
nýlegri grein segir Gerald Butt að
Ariel Sharon – „maðurinn sem kær-
ir sig kollóttan um hverjir elska
hann eða hata“ – þurfi að takast á
við fjölmarga óvini. Binyamin Ben-
Eliezer kemur fyrst upp í hugann
þegar horft er til þeirra, sem gætu
hugsað sér að leysa Sharon af sem
forsætisráðherra Ísraels. Ben-El-
iezer var nýverið kjörinn formaður
Verkamannaflokksins í Ísrael og
ráðherrar flokksins hafa gagnrýnt
stefnu Sharons harðlega að undan-
förnu. En raunar hafnaði miðstjórn
Verkamannaflokksins nýverið til-
lögu þess efnis að flokkurinn færi
úr ríkisstjórninni.
Harkan forsenda
valda Sharons
Sharon er ekki heldur laus við
samkeppni í sínum flokki. „Hann
óttast mjög að missa völdin og að
Benjamin Nethanyahu taki á ný við
Likud-bandalaginu. Nethanyahu
bíður tækfæris til að snúa aftur með
þeim rökum að hann sé enn harðari
en Sharon og að honum sé betur
treystandi til að tryggja öryggi Ísr-
aela,“ segir Rosemary Hollis. Svo
virðist sem skilningur á stöðu Shar-
ons innan flokksins sé lykillinn að
því að fá botn í stefnu hans og
ákvarðanir. Komi fram aðrir menn,
sem halda því fram að þeir geti sýnt
enn meiri hörku en hann og tryggt
betur öryggi þjóðarinnar, mun
Sharon neyðast til þess að sýna enn
meiri óbilgirni til að herða tök sín á
flokknum.
Er von til þess að vítahringurinn
verði rofinn og þá með friðsamleg-
um hætti? Shlomo Ben-Ami, fyrr-
verandi utanríkisráðherra Ísraels í
stjórn Ehuds Baraks, sagði í ræðu,
sem hann flutti við Konunglegu al-
þjóðastofnunina síðla árs í fyrra, að
átökunum myndi ekki linna fyrr en
ísraelska þjóðin væri tilbúin að
greiða þeim atkvæði, sem reiðubún-
ir væru að færa fórnir fyrir friðinn.
Þessi greining felur í sér að ólíklegt
má telja að Sharon muni nokkurn
tíma semja um frið við Palestínu-
menn. Og það á raunar við um
hvern þann, sem gegnir embætti
forsætisráðherra Ísraels allt þar til
almenningsálitið
breytist og friðarvilj-
inn eykst.
„Þeir, sem vilja
vinna að friði, geta
ekki vænst þess að
hægri menn og hin
pólitíska miðja í Ísrael fagni slíku
frumkvæði,“ sagði Ben-Ami. „Ísr-
aelar og Palestínumenn þurfa að
uppfylla ákveðnar þarfir en jafn-
framt að vera tilbúnir til að slaka á
öðrum kröfum sínum.“
Óbilgirni og valda-
fíkn í vegi friðar
Yasser Arafat og Ariel Sharon eiga ýmis-
legt sameiginlegt þegar að er gáð og ber
þar trúlega hæst óbilgirnina og valdafíkn-
ina. Brjánn Jónasson ræddi við sérfræðinga
um málefni Mið-Austurlanda.
Höfundur stundar MA-nám í alþjóða-
blaðamennsku við City University í
Lundúnum.
Arafat er mikill
leiðtogi en hann er
vonlaus samn-
ingamaður
Sharon kærir
sig kollóttan
um hverjir elska
hann eða hata