Morgunblaðið - 10.02.2002, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2002 33
sem og erlend, aldrei eyrum almennings nema
hún sé flutt reglulega eða gerð aðgengileg á ann-
an hátt með upptökum á geisladiska eða í út-
varpsflutningi. Þótt íslensk verk séu vissulega
stundum á efnisskránni er það ekki nógu oft til að
áheyrendur eigi þess kost að taka við þau ást-
fóstri á sama hátt og verk sígildra erlendra
meistara sem stöðugt eru flutt. Íslensk tónskáld
sem taka sig alvarlega og vilja helga sig tón-
smíðum búa við afar erfiðar aðstæður hvað þetta
varðar. Eðli málsins samkvæmt eru verk þeirra
engum nema sérhæfðum hópi tónmenntaðs fólks
aðgengileg nema þau augnablik sem þau lifa í
flutningi – og það er oftar en ekki aðeins einu
sinni. Tæpast er hægt að ímynda sér að almenn-
ingur haldi þeim lifandi í minningunni einni sam-
an um aldur og ævi og því liggja enn mikil auðævi
ónýtt í frjóu starfi íslenskra tónskálda sem án efa
væru vel til þess fallin að undirbúa jarðveginn
fyrir frekari framfarir í íslenskri tónlistarsögu.
Ekki má heldur gleyma því í þessari umræðu
að þekktustu perlur tónlistarinnar eru öllum að-
gengilegar í dag, öfugt við það sem áður var, þar
sem langt er síðan hljómflutningstæki komu inn
á hvert heimili. Flestir eiga hægt um vik með að
nálgast hljómdiska að eigin vali – og jafnvel þótt
ekki sé hægt að jafna slíkri hlustun saman við þá
upplifun að sjá hljómsveit spila verk á sviði virð-
ast vera gild rök fyrir því að nýta þann mikilvæga
farveg sem Sinfóníuhljómsveitin er til þess að
víkka sjóndeildarhring fólks með markvissum
hætti og gefa unnendum tónlistar meðal almenn-
ings tækifæri til að njóta þess sem þeir hefðu
annars engan eða afar takmarkaðan aðgang að.
Íslenska óperan
Margt af því sem að
ofan greinir varðandi
stöðu tónlistarinnar
hér á landi á að sjálfsögðu einnig við um Íslensku
óperuna. Þar hefur fórnfúst starf margra þeirra
sem þar hafa staðið í fremstu víglínu á undan-
förnum tveimur áratugum verið á líkum nótum
og starf frumkvöðla á sviði tónlistar á fyrstu ára-
tugum tuttugustu aldar. Nú hafa staðið yfir mikl-
ar breytingar hjá óperunni og mikill vilji virðist
vera fyrir hendi til að finna henni viðunandi sess í
íslensku samfélagi, t.d. með fastráðningum
söngvara sem auðvitað er mikilvæg forsenda
þess að hægt sé að byggja upp öflugt starf. Það
má þó velta því fyrir sér hvort óperan eigi að
eyða ómældri orku og fjármunum í að flytja fyrst
og fremst klassísk verk í hefðbundnum uppsetn-
ingum sem tæpast – af margvíslegum ástæðum
og oftar en ekki praktískum fremur en listræn-
um – eiga möguleika á að nálgast það sem best
gerist erlendis. Að sjálfsögðu er ætíð gaman að
glíma við hefðina, en í því litla húsi sem óperan
starfar í hér á landi og miðað við þau takmörkuðu
fjárráð sem hún þarf að búa við mætti ef til vill
fremur marka sígildum verkum sérstöðu með því
að vinna þau út frá nýju sjónarhorni; með fram-
sæknum hætti er færði áhorfendum nýja og
ferska sýn á kunnugleg þemu. Fyrst og fremst
væri þó áhugavert fyrir íslenska áhorfendur að
verða vitni að fæðingu íslenskrar óperuhefðar,
þar sem blað væri brotið í okkar eigin menning-
ararfleifð. Þetta tókst Finnum að gera í sinni
þjóðaróperu sem frá árinu 1974 helgaði sig inn-
lendri listsköpun umfram annað. Nú er svo kom-
ið að óperuhefð þeirra nýtur mikillar virðingar
sem ein sú merkilegasta í nútímanum, en það
hlýtur auðvitað að hafa mikla þýðingu fyrir
finnsk tónskáld og söngvara sem og sjálfsímynd
Finna sem menningarþjóðar sem er virk í sköp-
un sinni.
Leikhúslífið í
landinu
Ef vikið er að þeim
leikhúsum sem al-
menningur gerir
mestar kröfur til hér á
landi, Þjóðleikhúsinu og Borgarleikhúsinu, er
erfitt að merkja markvissa stefnu sem myndað
gæti grundvöll séríslenskrar leikhúshefðar. Það
þýðir þó að sjálfsögðu ekki að starfið í leikhús-
unum blómstri ekki með margvíslegum hætti og
margt sé þar framúrskarandi vel gert. Bæði
Þjóðleikhús og Borgarleikhús hafa t.d. unnið
með klassískar erlendar leikbókmenntir á afar
skemmtilegan máta á undanförnum árum og
þannig hafa t.d. sígild verk Shakespeares og
Tsjekovs öðlast nýtt gildi með sammannlegri vís-
un í samtíma íslenskra áhorfenda.
Það má þó velta því fyrir sér hvort því leikhúsi
sem þjóðin öll hefur sameinast um að reka,
þ.e.a.s. Þjóðleikhúsinu, beri ekki öðrum fremur
skylda til að skapa vettvang fyrir tilraunir á sviði
leiklistar, ekki síst á sviði íslenskra leikbók-
mennta, svo þeim vaxi fiskur um hrygg. Þjóðleik-
húsið hefur yfir mörgum sviðum að ráða og er í
raun það leikhús á landinu sem best getur leyft
sér að hlúa að þeirri leiklist sem ekki er fyrst og
fremst miðuð við að höfða til sem flestra áhorf-
enda – þótt vissulega sé alltaf skemmtilegast að
sýna fyrir fullu húsi – og bera áhættuna af því að
vinna með íslenskum leikskáldum á grundvelli
atvinnumennsku.
Það má ekki gleyma því að öll þau verk sem nú
tilheyra hefðinni og njóta vinsælda sem slík voru
einhvern tímann ný og þurftu kynningar við,
hvort sem um er að ræða dansverk, tónlistarverk
eða leikverk. Enn mikilvægara er að muna að
mörg þessara verka nutu ekki náðar síns sam-
tíma þótt þau teljist í dag – og svona eftir á að
hyggja – hafa markað tímamót er fleyttu list-
greininni inn í áður óþekktan og heillandi heim.
Hér verður ekki farið grannt út í umræðu um
íslenskan bókmenntaheim eða bókaútgáfu sem
þó stendur með miklum blóma. En í ljósi þess að
bókmenntirnar eru sú listgrein hér á landi sem
einna mest er háð hreinum markaðsöflum,
þ.e.a.s. bókaforlögunum sjálfum, má telja það
stórmerkilegt hversu vel íslenskum útgefendum
hefur tekist að „markaðssetja“ íslenska höfunda
og viðhalda áhuga almennings á bóklestri og bók-
menntaumræðu. Ekki væri sanngjarnt að ætla
að þetta hafi orðið fyrir tilviljun eina og spyrja
má hvort ekki sé með sama hætti og samskonar
atorku hægt að vekja áhuga á verkum íslenskra
tónskálda og leikskálda og skapa þeim jafn-
gróskumikla hefð til að vinna útfrá og finnst í
bókmenntunum.
Þegar sjónarmið af því tagi sem hér hafa verið
reifuð eru til umræðu heyrist oft spurt af hverju
ekki megi sýna fólki það sem það vill helst sjá og
leyfa því að hlusta á það sem það vill helst heyra.
Yfirleitt er þá verið að vísa til þess að allt sem telst
„framsækið“ eða „nútímalegt“ sé leiðinlegt og við-
leitni til að „troða því upp á“ almenning beri vott
um hroka einhverra fáeinna útvaldra. Eflaust hafa
slíkar gagnrýnisraddir nokkuð til síns máls í af-
mörkuðum tilfellum, en það er með menningu eins
og aðra hluti að vogun vinnur og vogun tapar. Að
sjálfsögðu á að leyfa fólki að sjá og heyra það sem
því finnst skemmtilegast og engin ástæða er til að
hætta að bera vinsæl verk í nokkurri listgrein á
borð fyrir þá sem þeirra vilja njóta á heimavelli.
Jafnframt verður að hafa í huga að það hlýtur að
vera veigamesta hlutverk þeirra opinberu menn-
ingarstofnana sem Íslendingar hafa sameinast um
að byggja upp af miklum myndarskap fyrir al-
mannafé, að þjóna framþróun menningarinnar í
landinu til langframa. Það hlýtur að vera hlutverk
þeirra að rækta þjóðararfinn, þá hæfileika og þá
sköpunargleði sem hér er að finna með þeim hætti
að í hverjum samtíma fyrir sig myndist virk gras-
rót, byggð á íslenskri hefð er skilar hugmynda-
auðgi og nýju lífi inn í listir framtíðarinnar.
Morgunblaðið/RAX
Mótorhjól á ísilagðri leirtjörn.
Saga Íslenska dans-
flokksins er einkar
athyglisverð frá
þessu sjónarhorni,
en á undanförnum
árum hefur flokk-
urinn vakið verð-
skuldaða athygli hér
heima sem og er-
lendis með því að
sníða sér stakk eftir
vexti og marka sér
sérstöðu innan þess
ramma sem honum
er kleift að vinna.
Laugardagur 9. febrúar