Morgunblaðið - 10.02.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
11. febrúar 1992: „Heilbrigð-
isþjónusta á Íslandi er í mik-
illi deiglu um þessar mundir.
Þar veldur mestu viðleitni
stjórnvalda til að koma bönd-
um á sífellt aukna út-
gjaldaþörf velferðarkerfisins.
Athyglin hefur ekki hvað síst
beinst að sjúkrahúsunum,
enda taka þau til sín tæplega
40% af öllum rekstrarkostn-
aði ríkisins á móti til dæmis
25% hlutdeild skólanna í rík-
isrekstrinum. Það þarf því
engan að undra, þótt þeir
sem gæta eiga hagsmuna
skattborgaranna og jafn-
vægis í ríkisfjármálum beini
kröftum sínum að því að
lækka þessa stærstu kostn-
aðarliði ríkisins og tryggja
betri skilvirkni fjármunanna
sem til þeirra renna.
Umræðan í þjóðfélaginu
snýst enda ekki fyrst og
fremst um þessi meginmark-
mið heldur er fremur deilt
um aðferðir, áherslur og
framkvæmd. Hins vegar er
ekki óeðlilegt við þessar
kringumstæður, að menn
spyrji sig grundvallarspurn-
inga um skipulag og fram-
kvæmd heilbrigðisþjónust-
unnar og sjúkrahúsreksturs í
landinu. Til að mynda þeirra
spurninga hvaða hagræðing
fáist með sameiningu ein-
stakra sjúkrastofnana eins og
hugmyndir hafa verið uppi
um, um tekjutengingu heil-
brigðisþjónustunnar, hvort
opinber rekstur tryggi bestu
þjónustuna og skilvirkustu
ráðstöfun þeirra fjármuna
sem renna til reksturs
sjúkrahúsa og heilbrigð-
isþjónustunnar í heild eða
hvort aðrir valkostir, svo sem
einkarekstur einstakra þátta
heilbrigðisþjónustunnar, leiði
til samkeppni í þessari mik-
ilvægu grein og stuðli þannig
að auknu kostnaðaraðhaldi
og bættri þjónustu.“
. . . . . . . . . .
10. febrúar 1982: „Nú liggur
fyrir álit nefndar, sem starf-
aði undir formennsku dr. Sig-
mundar Guðbjarnarsonar,
um grundvöll fyrir fram-
leiðslu lyfjaefna hérlendis úr
innlendum hráefnum. Í áliti
sínu segir nefndin, að líf-
efnaiðnaður eigi almennt
mjög bjarta framtíð. Mikið
magn innlendra hráefna sé
hentugt fyrir lífefnaiðnað,
svo sem innyfli fiska, hvala og
sláturdýra. Unnt sé að vinna
ensím, hormóna og margt
fleira úr þessu hráefni og
senda síðan úrganginn til
mjölvinnslu eins og verið hef-
ur. Hins vegar taldi nendin
þörf á frekari rannsóknum til
að unnt væri að slá nokkru
föstu um grundvöll fyrir
framleiðslu lyfja og annarra
lífefna úr íslensku hráefni.
Lagði nefndin til, að ráðnir
verði hæfir starfsmenn til að
sinna þessum rannsóknum.
Hér í blaðinu á sunnudag
birtist viðtal við dr. Jón
Braga Bjarnason, lífefna-
fræðing og dósent við Há-
skóla Íslands, sem tók við
forstöðu þessara rannsókna
af Sigmundi Guðbjarnarsyni
1978. Þar kemur fram, að
rannsóknirnar eru stundaðar
fremur af vilja en mætti og
segir Jón Bragi meðal annars
í viðtalinu: „Satt best að
segja hljótum við að gefast
upp, ef ekkert rætist úr.“
Svartsýni vísindamannanna á
ekki rætur að rekja til þess,
að þeir telji hið innlenda hrá-
efni gagnslaust, heldur hins,
að þeim finnst þeir mæta of
miklu skilningsleysi hjá fjár-
veitingavaldinu.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í
KJÖLFAR menningarársins hefur
umræða um menningarstarfsemi á
Íslandi, hlutverk hennar og markmið
aukist nokkuð. Ekki eru allir á eitt
sáttir og sitt sýnist hverjum um það
hvernig best verði staðið að því, að
halda uppi öflugri menningu er hafi
til að bera nægilegan slagkraft til að
fleyta þjóðinni áfram inn í framtíðina á listræn-
um forsendum er þjóna hagsmunum okkar sem
þjóðar, en viðhalda um leið tengslum okkar við
menningararf heimsins.
Umræða af þessu tagi er vitaskuld fyrst og
fremst jákvæð, en til þess að hún geti orðið
markviss er vert að hafa það í huga að tímabil al-
varlegrar og metnaðarfullrar uppbyggingar
menningar er reiknað í tugum hér á landi en ekki
öldum, eins og víðast hvar annars staðar. Okkur
hættir til að gleyma því að stutt er síðan allar
helstu stofnanir lifandi menningar í landinu litu
dagsins ljós, en það er í raun ekki fyrr en töluvert
er liðið á tuttugustu öld. Leikfélag Reykjavíkur
er að vísu orðið 105 ára, en Þjóðleikhúsið og Sin-
fóníuhljómsveit Íslands eru ekki nema liðlega 50
ára. Íslenski dansflokkurinn rúmlega aldarfjórð-
ungs gamall og Íslenska óperan nokkru yngri. Í
þessu sambandi er ef til vill ekki úr vegi að hafa í
huga að t.d. er ekki svo langt síðan síðustu frum-
kvöðlarnir hættu að spila með Sinfóníuhljóm-
sveitinni.
Auðvitað þarf ekki að minna á að lýðveldið
sjálft er heldur ekki svo ýkja gamalt, en í þessu
samhengi skiptir sú staðreynd þó töluverðu
máli. Að nýfengnu sjálfstæði áttu allir framfara-
sinnaðir Íslendingar sér að sjálfsögðu þann
draum að hér á landi gæti allt það þrifist og
blómstrað sem átti sér svo langa hefð annars-
staðar á sviði menningar, menntunar og þjóð-
félagslegrar uppbyggingar. Þáttur í þeirri þróun
var að móta markmið sem miðuðust við að menn-
ingarlíf hér á landi gæti verið með líkum hætti
og þar sem við þekktum best til, svo Íslendingar
gætu átt þess kost að hlýða á tónverk hinna
klassísku meistara og sjá sígildar leikbókmennt-
ir, óperur og dansverk heimsins á sviði. Þannig
vildu menn rjúfa þá einangrun sem þjóðin hafði
búið svo lengi við og gefa almenningi tækifæri til
að kynnast menningararfi heimsins af eigin raun
á heimavelli.
Framfarirnar
undraverðar
Með breyttum ytri
aðstæðum, svo sem
auknum samgöngum
og nýjum miðlunar-
möguleikum, eiga þær forsendur sem menn unnu
út frá um miðja síðustu öld þó tæpast við að öllu
leyti. Ekki má líta framhjá því að framfarirnar
hafa verið undraverðar; hér er bæði Þjóðleikhús
og Borgarleikhús, auk gróskumikils leikhússlífs
þar fyrir utan bæði á höfuðborgarsvæðinu og á
landsbyggðinni. Íslensk ópera starfar einnig af
sívaxandi krafti og er nú að fastráða söngvara í
fyrsta sinn. Sinfóníuhljómsveitin er orðin ákaf-
lega öflug og þeir sem kynntust starfi hennar af
eigin raun þegar uppbyggingarferlið var rétt að
hefjast keppast nú við að lýsa þeim framförum
sem þar hafa átt sér stað og er skemmst að minn-
ast ummæla Vladimirs Ashkenazys frá því í jan-
úar í fyrra. Hann hafði eins og frægt er gagnrýnt
hljómsveitina á þeim árum sem hann var hér bú-
settur, en segir nú gegna allt öðru máli um
frammistöðu hennar; „... nú er hér svo margt
ungt fólk sem spilar vel og brennur af áhuga –
engir unglingar en vel menntað fólk sem vill
spila, hefur gengið í góða skóla bæði hér og er-
lendis og er atvinnumenn í faginu. Þau spila af
mikilli mýkt og það er mér mikil gleði að vinna
með þeim.“
Það má því í raun segja að nú þegar hafi að
stærstum hluta tekist að framfylgja þeim mark-
miðum sem menn settu sér upphaflega við upp-
byggingu menningar og tímabært að fara að
huga að nýrri stefnumótun í samræmi við þann
veruleika er nú blasir við okkur.
Allar þær stofnanir sem hér hafa verið nefndar
eru orðnar fastar í sessi auk þess sem við eigum
nú vel menntað og afar frambærilegt atvinnufólk
á öllum sviðum menningarlífsins. Forsendurnar í
grasrótarstarfinu eru því allt aðrar en áður, auk
þess sem lífsmáti Íslendinga hefur einnig breyst
frá því sem áður var. Flestir eiga þess kost að
ferðast mun meira en áður gerðist, tækifærin til
að upplifa menningarviðburði eru því ekki
einangruð við það sem gerist hér á landi, heldur
hefur fólk tækifæri til að stunda samanburð og
veita íslensku listalífi nauðsynlegt aðhald. Sam-
fara því hefur sérstaða okkar á sviði lista komið
æ betur í ljós, bæði styrkur okkar og veikleikar.
Íslenski dans-
flokkurinn
Saga Íslenska dans-
flokksins er einkar at-
hyglisverð frá þessu
sjónarhorni, en á und-
anförnum árum hefur flokkurinn vakið verð-
skuldaða athygli hér heima sem og erlendis með
því að sníða sér stakk eftir vexti og marka sér
sérstöðu innan þess ramma sem honum er kleift
að vinna. Ef litið er til fyrstu ára danslistar hér á
landi innan vébanda Þjóðleikhússins má ætla að
upphaflega hafi hugmyndir manna mótast af
þeim tíðaranda sem þá ríkti; að dansflokkur sem
tekið gæti þátt í uppfærslum hússins starfaði þar
eins og algengt var erlendis.
Þróunin varð hins vegar sú að dansflokkurinn
fór að starfa á sjálfstæðum nótum og hefur nú
loks undir handleiðslu Katrínar Hall, listdans-
stjóra, tekist að sérhæfa sig með þeim hætti að
eftir hefur verið tekið. Undirstaða þeirrar sér-
hæfingar fólst í rauninni í því að gera sér grein
fyrir þeim takmörkunum sem háðu flokknum.
Þótt innan hans væru margir frábærir dansarar
var hann að sjálfsögðu alltaf lítill og dansararnir
einnig ólíkir hvað líkamsburði, hæð og aldur
varðaði. Það var því lítil von til þess að flokkurinn
gæti haslað sér völl á hefðbundnum grundvelli sí-
gilds ballets. Með því að leggja áherslu á að nýta
tækni og getu hvers einstaklings í hópnum og að
þróa ákveðna ímynd á sérhæfðu sviði hefur
flokknum tekist að vekja athygli á sér sem nú-
tímadansflokki á heimsmælikvarða. Flokkurinn
hefur fengið frábæra innlenda danshöfunda til
liðs við sig sem þannig hafa fengið tækifæri til að
sýna hvað í þeim býr, en einnig hafa verið mynd-
uð mikilvæg tengsl inn í hinn alþjóðlega dans-
heim sem ekki voru áður fyrir hendi í gegnum
framúrskarandi erlenda danshöfunda. Þá hefur
dansflokkurinn einnig efnt til samstarfs við ólíka
aðila á sviði tónlistar, ekki síst af yngri kynslóð-
inni, en það hefur ekki síst orðið til þess að beina
sjónum ungra áhorfenda að flokknum sem auð-
vitað er þýðingarmikið með tilliti til framtíðar-
innar og þróunar dansmenningar hér á landi.
Í stað þess að reyna að glíma við það sem útséð
var með að aðrir gætu gert betur í hinum stóra
heimi hefur Íslenska dansflokknum því tekist að
draga fram styrk sinn á sérhæfðu sviði þar sem
möguleikarnir á að láta að sér kveða eru mun
raunhæfari.
Sinfóníuhljóm-
sveit Íslands
Í Finnlandi hefur
menningarpólitísk
stefnumótun á sviði
tónlistar mótast af
áþekkum viðhorfum á undanförnum áratugum,
þ.e.a.s. reynt hefur verið að draga markvisst
fram sérkenni og sérhæfðan styrk finnskrar tón-
listar samhliða því að koma finnskri tónlist og
tónlistarmönnum á framfæri á alþjóðavettvangi.
Finnar, rétt eins og Íslendingar, áttu aldrei hirð
er styrkti framgang sígildrar tónlistar og óperu
líkt og grannar þeirra Norðmenn og Svíar. Ræt-
ur tónlistarinnar lágu djúpt í þjóðlegri menn-
ingu, svipað og hér á landi, sem ef til vill hefur
orðið til þess að þeir reyndu að finna sér annan
farveg í sínu tónlistarlífi.
Með vitundarvakningu sem hófst á sjöunda og
áttunda áratugnum og miðaði fyrst og fremst að
því að ná eyrum almennings og fá hann til að
hlusta á nútímatónlist hófst afar frjósamt tímabil
í Finnlandi sem meðal annars hefur leitt til þess
að margir finnskir hljómsveitarstjórar eru með
þeim fremstu í heimi. Nægir að nefna Esa-Pekka
Salonen sem öðlast hefur heimsfrægð, Jukka-
Pekka Saraste og Osmo Vänskä sem okkur Ís-
lendingum er að góðu kunnur síðan hann var
aðalstjórnandi Sinfóníuhljómsveitarinnar um
skeið. Hljómsveitin hafði þó áður kynnst finnsk-
um stjórnanda, Petri Sakari, en hann átti mikinn
þátt í því að koma henni á sterkari faglegan
grunn.
Það verður ekki framhjá því horft að undir
stjórn Osmo Vänskä reis orðspor þessarar ungu
íslensku hljómsveitar einna hæst og átti hún t.d.
frábært augnablik í einum frægasta tónleikasal
heims, Carnegie Hall. Upptökur hljómsveitar-
innar undir stjórn Vänskä vöktu einnig mikla at-
hygli, en þar lagði hann einmitt áherslu á að
marka hljómsveitinni raunhæf markmið og sér-
stöðu með því að taka upp verk sem hinar stóru
og frægu hljómsveitir heimsins höfðu lítið sinnt.
Nú þegar Sinfóníuhljómsveitin er orðin jafn
góð og raun ber vitni má velta því fyrir sér hvort
ekki þurfi að taka markvissar ákvarðanir um
stefnumótun er skerpt gætu enn frekar sérstöðu
hennar með auknum og tíðari flutningi á íslensk-
um verkum. Eins og t.d. Finnar hafa fyrir löngu
gert sér grein fyrir nær nútímatónlist, íslensk
VERK VETURLIÐA
Harkalegar umræður urðu áfundi borgarstjórnarReykjavíkur sl. fimmtudag
um veggskreytingu eftir Veturliða
Gunnarsson, listmálara, sem var í sal
Árbæjarskóla en rifin niður og eyði-
lögð fyrir tveimur árum, þegar skól-
inn var stækkaður. Það var Inga
Jóna Þórðardóttir, oddviti borgar-
stjórnarflokks sjálfstæðismanna,
sem tók málið upp í kjölfar fyrir-
spurnar í borgarráði 29. janúar sl.
Þeirri fyrirspurn var svarað með
minnisblaði frá forstöðumanni Fast-
eignastofu borgarinnar. Þar kom
fram að veggskreytingin, sem var á
burðarvegg, hafi þurft að víkja þegar
skólinn var stækkaður. Listamaður-
inn hafi ekki verið til viðtals vegna
veikinda.
Inga Jóna Þórðardóttir lýsti furðu
sinni á því, að fyrirspurninni hefði
ekki verið svarað með öðru en minn-
isblaðinu og spurði hvort eignarhald
borgarinnar á verkinu réttlætti eyði-
leggingu listaverksins.
Borgarstjóri svaraði harkalega,
taldi Ingu Jónu svo illskeytta að ætla
fólki að vera svo illa innrætt að það
vildi eyðileggja listaverk. Síðan
sagði borgarstjóri að þetta hefði ver-
ið yfirsjón, gera hefði átt borgar-
yfirvöldum viðvart og borgarráð
hefði átt að fjalla um málið. Kvaðst
hún bera ábyrgð á málinu og bæðist
afsökunar á því.
Í kjölfar þessara umræðna hefur
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgar-
stjóri sent Veturliða Gunnarssyni af-
sökunarbréf, þar sem hún segir m.a.
„Get ég ekki annað en... beðið þig og
aðstandendur þína innilega afsökun-
ar á þessum leiða atburði. Atburðir
eins og þessir eiga ekki að geta gerst
og hafa mér vitanlega aldrei áður
gerst hjá Reykjavíkurborg. Ég mun
sjá til þess að farið verði yfir vinnu-
lag borgarinnar í málum sem þessum
til að hindra að mistök af þessu tagi
geti endurtekið sig. Það tekur auð-
vitað ekki aftur þann skaða, sem
hlotist hefur en ég vil að lokum full-
vissa þig um að enginn sem að þessu
máli kom hafði í hyggju að sýna þér
og verki þínu nokkra vansæmd.“
Því ber að fagna að borgarstjóri
hefur gert hreint fyrir sínum dyrum
með afsökunarbréfinu til Veturliða
Gunnarssonar. En óneitanlega vekja
stóryrði borgarstjóra vegna fyrir-
spurnar og athugasemdar Ingu Jónu
Þórðardóttur undrun vegna þess, að
ekki verður annað séð en afsökunar-
bréfið til listmálarans hefði ekki ver-
ið sent hefði borgarfulltrúinn ekki
vakið máls á þessu atviki.
Þetta mál er álitshnekkir fyrir
borgaryfirvöld. Atburðir sem þessir
eiga ekki að geta gerzt. Verkum
listamanna á að sýna fulla virðingu
og gera ráðstafanir til þess að varð-
veita þau með öðrum hætti eða ann-
ars staðar ef þörf krefur.
En vonandi verður þetta mál til
þess að umgengni um verk lista-
manna verði með öðrum hætti. Sú
virðing gagnvart verkum lista-
manna, sem þetta mál snýst um, þarf
einnig og ekki síður að ná til verka
arkitekta. Hvað eftir annað hefur
það gerzt að verk merkra arkitekta,
sem hafa sögulegt gildi, eru mölvuð
niður eða þeim breytt og þau af-
skræmd með breytingum á þann veg
að til skammar er. Arkitektar sjálfir
hafa verið ótrúlega seinir til að taka
upp varnir fyrir verk starfsbræðra
sinna og þess vegna hafa mikil
menningarverðmæti farið forgörðum
á undanförnum árum og áratugum.